De sociale genese van het recht

Presentatie over: "De sociale genese van het recht"— Transcript van de presentatie:

1 De sociale genese van het recht
De invloed van maatschappelijke ontwikkelingen op het ontstaan en veranderingen in het recht

2 De sociale productie van recht -sociale genese benadering-
De jurist kijkt vooral naar interne rechtsbronnen Voor de rechtssociologie zijn de maatschappelijke bronnen relevant, zoals: De politieke machtsverhoudingen Economisch-technologische ontwikkelingen Het functioneren van de juridische professionals De rechtscultuur en rechtsopvattingen van burgers

3 Ontwikkelingen in het positieve recht -sociale genese benadering-
Schuyt (Reader) Tendensen in het positieve recht: Van orde naar ordening Van ruilrechtvaardigheid naar verdelende rechtvaardigheid Collectivering in het privaatrecht Emancipatie van de vrouw en losser gezinsverband Van onderdaan naar burger Van straf naar resocialisatie

4 Van orde naar ordening -algemeen-
(Schuyt-Reader) toename van aantal regels: grotere regeldichtheid de aard van de regels veranderd: meer kaderwetgeving het doel van de regels veranderd: van codificatie naar modificatie differentiatie en specialisatie: de eenheid van regelgeving vermindert (verschillende wetsfamilies) globalisering: toenemende internationalisering van regel-geving Van ‘orde naar ordening’: het recht wordt steeds meer pro-actief door de overheid ingezet om het gedrag van de burgers te sturen

5 Van orde naar ordening -algemeen-
Van liberale nachtwakerstaat naar sociale verzorgingsstaat Van passieve naar actieve overheid en toenemende staatsinterventie (maakbaarheid van de samenleving) van codificatie naar modificatie Van individuele verantwoordelijkheid naar collectieve verantwoordelijkheid (solidariteit) Van vrijspel voor de markt naar correcties waar het marktmechanisme tekortschiet Van verzorgingsstaat naar verzekeringsstaat Toenemende invloed neo-liberalisme en afbraak communistische staten Deregulering: terugtredende overheid Weer meer nadruk op individuele verantwoordelijkheid van de burger voor zijn eigen welzijn Privatiseren van overheidsdiensten (o.a. van nutsbedrijven en sociale verzekeringen)

6 Van ruilrechtvaardigheid naar verdelende rechtvaardigheid -sociale wetgeving-
Past bij de liberale nachtwakerstaat evenwichtig ruilproces tussen twee individuele partijen, waarbij evenwicht tussen prestatie en beloning Het individu is zelf verantwoordelijk voor zijn lot verdelende rechtvaardigheid (anonieme solidariteit) Past bij de verzorgingsstaat: sociale (verdelende) rechtvaardigheid bekommert zich om de achter-gestelde groepen in de samenleving de individuele basis wordt losgelaten; men richt zich op sociale categorieen koppeling tussen prestatie en beloning en tussen schuld en schadeverdeling wordt losgelaten opkomst sociale verzekeringen en sociale wetgeving

7 Collectivering en risico-aansprakelijkheid - privaatrecht -
toenemende deelname van rechtspersonen in het maatschappelijk verkeer (NV’s, stichtingen, verenigingen. etc.) samenleving wordt steeds meer samenleving van organisaties toegenomen organisatiegraad gaat gepaard met bureaucratisering en rationalisering collectivering van arbeidsovereenkomsten (CAO) toenemend belang van standaardcontracten schadeverdeling bij wettelijke aansprakelijkheid: van schuld naar risico-aansprakelijkheid Risico veronderstelt een groter vertrouwen in beheersing van omgeving en menselijke verhoudingen Bij risico vindt afweging plaats tussen categorieen van personen i.p.v. tussen individuen (dader en slachtoffer) Van verwijt naar beleid: bij risico wordt voor de schadeverdeling niet teruggeblikt naar de (individuele) morele verwijtbaarheid, maar juist vooruit geblikt naar gewenste maatschappelijke effecten

8 Van ondergeschiktheid naar gelijkheid -familierecht-
emancipatie van de vrouw opheffing handelingsonbekwaamheid van de vrouw het schrappen van de man als hoofd van het gezin nieuwe echtscheidingsrecht versterkt positie vrouw Namenrecht Gelijkberechtiging in sociale zekerheid emancipatie van het kind beperking onderhoudsplicht kinderen t.o.v. ouders kinderen eerder (financieel) zelfstandig c.q. meerderjarig hoorrecht van minderjarigen o.a. bij scheiding, adoptie losser wordend gezinsverband erkenning van andere samenlevingsverbanden (b.v. geregistreerd partnerschap, homohuwelijk)

9 Van onderdaan naar burger -administratief recht-
van ondergeschiktheid naar medezeggenschap opkomst van het actieve burgerschap (actiegroepen, demonstraties) rechtsbescherming van burgers tegen beslissingen van de overheid en andere publiekrechtelijke organisaties (LAR) toenemende roep om inspraak en medezeggenschap in particuliere instellingen (bedrijven, stichtingen, verenigingen) machtsverschuivingen binnen Trias Politica Grotere macht voor uitvoeringsorganisaties en belangenbehartigende organisaties (4e en 5e macht) Grotere macht voor rechterlijke macht: tussen staat en burger Reflexief recht – onderhandelend bestuur: scheppen van draagvlak Rechtspluralisme

10 Van onderdaan naar burger
Schwitters hfdst. 2: De sociale genese van recht en legitimiteit Van formeel rationeel recht naar materieel rationeel recht Formeel rationeel recht Top-down benadering ‘Neutraal’ stelsels van regels (contractenrecht) Sluitend systematisch geordend geheel van regels Algemeenheid van de regels Materieel rationeel recht Recht als instrument: middel om maatschappelijk gewenste doeleinden te realiseren (m.n. bescherming zwakke groepen) Categoraal recht: grotere rol voor belangengroepen Responsief recht horizontalisering: flexibel recht dat rekening houdt met sociale verhoudingen en grotere mondigheid van de burgers Onderhandelend bestuur (scheppen van draagvlak) Meer bottom-up benadering (poldermodel)

11 Van onderdaan naar burger
Reflexief recht Het recht ‘concurreert’ met andere regelsystemen: het recht moet niet rechtstreeks willen ingrijpen in andere SASV’s Moet meer de randvoorwaarden scheppen voor subsystemen om op basis van zelfregulering de gewenste doeleinden te bereiken (grotere betrokkenheid van SASV bij normstelling en normhandhaving) Machtsverschuivingen binnen Trias Politica Grotere macht voor uitvoeringsorganisaties en belangen-behartigende organisaties (4e en 5e macht) ten koste van volksvertegenwoordiging Grotere invloed voor rechterlijke macht: tussen staat en burger Rechtspluralisme

12 Van straf naar resocialisatie -strafrecht-
toename van aantal strafbepalingen, voornamelijk bij wetgeving op sociaal-economisch en bestuurlijk gebied (recht als instrument) humanisering van strafrecht terugdringen doodstraf, lijfstraffen en vrijheidsstraffen ten gunste van geldboete en alternatieve straffen (dienstverlening) doel van bestraffing verandert: van vergelding naar resocialisatie uitbreiding rechten gedetineerden

13 Ontwikkelingen in de rechtsinstellingen
rationalisering met name steeds verdergaande specialisatie (zowel bij rechterlijke macht, OM als advocatuur) Schaalvergroting; samenwerking met andere disciplines, m.n. bij advocatuur scherpere kostenbeheersing en automatisering grotere accountability (afleggen van verantwoording) grotere openheid, b.v. in de vorm van jaarverslagen, beleidsnota’s toenemende democratisering qua samenstelling grotere spreiding qua sociaal-economische klassen toenemend aantal vrouwen

14 Het opmaken van de balans -doelstellingen en functies-
Balans van de afgelopen decennia: grote aandacht voor de doelstelling rechtvaardige verdeling rechtssysteem heeft bijgedragen tot geweldloze conflictoplossing rechtssysteem draagt bij tot kanalisering van sociale verandering Met name door aandacht voor rechtvaardige verdeling (staatsinterventie), steeds grotere spanning wat betreft garanderen individuele ontplooiing en de autonomie van burgers