Vertaling, cultuur en wetenschap

Presentatie over: "Vertaling, cultuur en wetenschap"— Transcript van de presentatie:

1 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Gerard Koolschijn Vertaling, cultuur en wetenschap 18 januari 2011 Irene Klatten Marieke Voorvelt Vertaling, cultuur en wetenschap

2 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Parameters Oeuvre-analyse Habitus Loopbaan Vertaalpoëtica Receptie van werk Vertaaldebatten Positie in het veld 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

3 Oeuvre-analyse: aantal publicaties
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Oeuvre-analyse: aantal publicaties Vertalingen: ca. 35 Vertaling wordt vaak meerdere malen in verschillende boeken gepubliceerd Poëticale teksten: Dankwoord Martinus Nijhoffprijs Interviews Recensies op andermans vertalingen Eigen werken: Het democratische beest Soort toelichting bij bloemlezing Plato, schrijver 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

4 Oeuvre-analyse: brontalen
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Oeuvre-analyse: brontalen Grieks Latijn GK: “Vertalen uit het Grieks is een vorm van schatgraven.” GK: “Ik zou nooit uit het Duits willen vertalen, iedereen spreekt al Duits.” 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

5 Oeuvre-analyse: auteurs
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Oeuvre-analyse: auteurs Plato Euripides (gehele overgeleverde oeuvre) Aischylos, Sofokles, Homerus, Herodotus, Xenofon, Kleanthes Vergilius Paulus 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

6 Oeuvre-analyse: domeinen
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Oeuvre-analyse: domeinen Proza Toneel Tragedies Filosofie Plato Bijbel Paulus 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

7 Oeuvre-analyse: keuzevrijheid
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Oeuvre-analyse: keuzevrijheid Vertaalt alleen teksten die zijn belangstelling hebben en hem niet vervelen Gaat niet in op alle verzoeken die hij krijgt Maar laat zich soms wel door uitgever overhalen 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

8 Oeuvre-analyse: uitgevers
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Oeuvre-analyse: uitgevers Klein: Fibula-Van Dishoeck, Ambo, Bakker, Ooievaar Groot: Athenaeum-Polak & Van Gennep Theater: International Theatre & Film Books, Het Nationale Toneel, Koninklijke Vlaamse Schouwburg, RO Theater 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

9 Oeuvre-analyse: subsidies
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Oeuvre-analyse: subsidies Geen gesubsidieerde vertalingen geregistreerd bij het Fonds voor de Letteren Verdienste toneelstukken en theaterbewerkingen Werkzaamheden als docent en rector Euripides’ Verzameld werk “is totstandgekomen dankzij steun van het Prins Bernard Cultuurfonds” Martinus Nijhoff-prijs 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

10 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Habitus: familie *21 november 1945 in Den Haag Broer: Hugo *1946 Acteur bij Toneelgroep Amsterdam Vader: mr. Johannes Hendrik Koolschijn Vooraanstaand ‘Pauweaan’ 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

11 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Habitus: religie Volgelingen van ds. J.P. Paauwe (Ds. Poort in Jan Siebelinks Knielen op een bed violen) Hoorde Paauwes predestinatieleer al als pasgeborene Hugo: “Religieuze sekte” en “extreem orthodox-protestants” Heeft een zwaar stempel op hun jeugd gedrukt 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

12 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Habitus: religie Zet zich heel sterk af tegen zijn religieuze opvoeding GK: “Vanaf die tijd heb ik de pest gehad aan mensen die zich voor hun uitspraken en geboden beriepen op een hogere instantie, die zich aan controle onttrok. Mijn vaders voorbeeld heeft daarbij krachtig geholpen.” 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

13 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Habitus: opleiding Nutsschool Laan van Poot in Den Haag Sorghvliet Gymnasium in Den Haag Protestants-christelijke school 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

14 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Habitus: opleiding Klassieke Taal- en Letterkunde aan de Rijksuniversiteit Leiden Nederlands Recht aan de Rijksuniversiteit Leiden Medewerkerschap Straf- en strafprocesrecht aan de Rijksuniversiteit Leiden Bereidde proefschrift voor over Determinisme en schuld 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

15 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Habitus: passies Sport Fietsen Tennis Schaatsen: Elfstedentocht in 1985 en 1986 Griekenland GK: “In de klassieke oudheid stel ik geen belang. Het gaat om wat hetzelfde blijft: bergen, vlakten en zee, rivieren en paden en het doen en laten van mensen” Heeft er vaak voor langere tijd gewoond 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

16 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: onderwijs Docent Klassieke Talen Sorghvliet Gymnasium Groen van Prinsterercollege Nederlands Lyceum Docent Maatschappijleer 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

17 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: onderwijs Docent strafrecht aan de Universiteit Leiden Rector Sorghvliet Gymnasium “Met zijn tomeloze energie liet hij een frisse wind door de school waaien.” 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

18 Loopbaan: vertaler Toegang tot het veld
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: vertaler Toegang tot het veld Xenofon’s Anabasis 1971 Als 14-jarige gymnasiast Samen met medeleerling Tjit Reinsma (bekend onder pseudoniem Nicolaas Matsier) Plato’s Politeia 1975 Als 20-jarige student Eigenzinnige vertaling Wilde liever Symposion vertalen 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

19 Loopbaan: vertaler Waarom gaan vertalen?
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: vertaler Waarom gaan vertalen? Moest van dr. J.L. Elferink gehele werken in vertaling lezen en zag toen vreemde dingen in vertaling van Plato’s Symposion ‘Begeven jullie je al te ruste?’ Elferink: ‘Zijn jullie al naar bed?’ GK: “Toen begon ik te begrijpen hoeveel er verpest was” Wilde de schoonheid en actualiteit van Griekse literatuur laten zien 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

20 Loopbaan: vertaler Waarom gaan vertalen?
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: vertaler Waarom gaan vertalen? Weinig zin in ‘de maatschappij’ GK: “Klassieke talen (…) waren dood, dus het gevaar leek gering dat ze je midden in de maatschappij zouden voeren, op zijn hoogst in het leraarschap, aan de zijlijn.” Maar ook een vlucht uit de dorre wereld van de Leidse Universiteit 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

21 Loopbaan: vertaler Prijzen
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: vertaler Prijzen Martinus Nijhoffprijs 1991 Voor klassieke Griekse letterkunde f OIKOS Publieksprijs 2008 Oudheid op voortreffelijke wijze bij een groot publiek onder de aandacht gebracht € 500 en wisselbeker 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

22 Loopbaan: vertaler Pensioen
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: vertaler Pensioen Sofokles’ Oidipous 2004 zou laatste vertaling zijn Maar: Sofokles’ Antigone 2008 En Paulus’ Brief aan de Romeinen 2010 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

23 Loopbaan: vertaler Zichtbaarheid
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Loopbaan: vertaler Zichtbaarheid Website Kranten/weekbladen Interviews Recensies en artikelen Radio en televisie De Avonden: 24 november 2008 De Plantage: 20 februari 2000 Week van de Klassieken: Een avond met Gerard Koolschijn: 29 april 2008 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

24 Habitus & Loopbaan: netwerk
Sorghvliet Gymnasium in Den Haag 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap

25 Externe vertaalpoëtica
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Externe vertaalpoëtica Je moet vertalen wat er staat in helder hedendaags Nederlands Dus niet: ‘op zijn hoofd hij hief’ GK: “Als je vertaalt gaat het om de stijl, want de stijl is de schrijver.” Ideale vertaling herstelt relatie schrijver-lezer GK: “De lezer moet met evenveel vaart kunnen lezen als de oude Griek.” 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

26 Externe vertaalpoëtica
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Externe vertaalpoëtica Dr. L.J. Elferink heeft grote invloed gehad ‘Oude Grieken’ waren geen kamergeleerden maar gewone, levende mensen Je hoefde geen ‘gij’ te schrijven, ‘u’ was goed genoeg 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

27 Externe vertaalpoëtica: vertaalgruwelen
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Externe vertaalpoëtica: vertaalgruwelen 1e en grootste vertaalgruwel: het uitleggen ‘toen er in de verte voor onze ogen een berg oprees die zich door de grote afstand met vage contouren aftekende’ vs. ‘toen ons een berg verscheen, vaag door de afstand’ 2e, evengrote vertaalgruwel: het opkloppen ‘gruwelijk leed, vlijmscherpe smart’ vs. ‘groot leed, groot verdriet’ 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

28 Externe vertaalpoëtica: vertaalgruwelen
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Externe vertaalpoëtica: vertaalgruwelen 3e vertaalgruwel: kamergeleerdentaal ‘ik, armzalige, ben uit de boot gevallen’ vs. ‘ik ben helaas uit de boot gevallen’ 4e vertaalgruwel: vlotheid ‘alle goden proestten het uit’ vs. ‘de goden lachten’ 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

29 Interne vertaalpoëtica
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Interne vertaalpoëtica Oresteia vertaling Groeneboom 1944: ‘Bevalligheid van mooi gevormde beelden roept haat op bij de man, en in leegte van ogen is elke Afrodite weg.’ 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

30 Interne vertaalpoëtica
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Interne vertaalpoëtica ‘De schoonheid van haar beelden Verwekt nu haat bij hem En in zijn holle blik vergaat Iedere hoop op liefde.’ ‘De gratie van prachtige beelden Is hem een gruwel Omdat in de leegte van de ogen Elke liefde ontbreekt.’ 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

31 Interne vertaalpoëtica
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Interne vertaalpoëtica ‘Een grote os is op mijn tong gestapt.’ ‘Mijn tong verstomt en blijft zwaar afgegrendeld.’ 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

32 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Vertaalpoëtica Ontwikkeling van vrij naar letterlijk Ontwikkeling van betekenis naar vorm Eigenlijk zou er geen eigen ontwikkeling in vertaalwerk mogen zitten GK: “Hun werk moet de vorm van het jouwe bepalen” 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

33 Kritiek op mede-classici
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Kritiek op mede-classici Zet zich af tegen gangbare vertaalpoëtica onder classici en hun “Nedergrieks” GK: “Veel vertalers dachten blijkbaar dat een dode taal ook dood vertaald moest worden” P.C. Boutens Martinus Nijhoff Vindt classici gauw stoffige types die niet van literatuur houden, maar vooral van commentaren 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

34 Kritiek op Bijbelvertalers
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Kritiek op Bijbelvertalers Ergerde zich bijzonder aan de vertaalprincipes van de Nieuwe Bijbelvertaling Er werd te veel geïnterpreteerd en uitgelegd GK: “Ik heb ook geweigerd mijn naam in dat Nieuwe Boek te laten vermelden” 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

35 Vertaling, cultuur en wetenschap
Receptie van werk Classici Veel kritiek Niet-classici Positief Theater 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap

36 Vertaaldebatten: Euripides
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Vertaaldebatten: Euripides Ilja Leonard Pfeijffer: Het strijkijzer van de vertaalbaarheid Jean-Pierre Bardoul: Euripides Marianne Nales: Euripides 2 Gerard Boter: Euripides 3 Gerard Koolschijn: Euripides 4 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

37 Vertaaldebatten: Paulus
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Vertaaldebatten: Paulus Vult Paulus niet aan, corrigeert hem niet en legt hem niet uit Stroef geschreven, stroef vertaald “De lezer moet zich voelen als een Griek die op een stoffige weg naar het warrige betoog van een profetische reisgenoot luistert.” 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

38 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Positie in het veld Keuzevrijheid: groot Relatie met uitgeverij: goed Vertaalpoëtica: afwijkend Zichtbaarheid: groot ‘ook-vertaler’: ja Subsidies: nee 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

39 Positie in het veld: conclusie
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Positie in het veld: conclusie Gerard Koolschijn heeft een ONAFHANKELIJKE positie in het veld 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap

40 Vertaling, cultuur en wetenschap
Gerard Koolschijn 18 januari 2011 Bibliografie Steenhuis, Peter Henk. “Romeinenbrief onthult rauwe, duistere Paulus.” In: Trouw, Klinken, Jan van. “Van achter de bank.” In: Reformatorisch Dagblad, Pfeijffer, Ilja Leonard. “Het strijkijzer van de vertaalbaarheid.” In: NRC Handelsblad, Bardoul, Jean-Pierre. “Euripides.” In: NRC Handelsblad, Nales, Marianne. “Euripides 2.” In: NRC Handelsblad, Boter, Gerard. “Euripides 3.” In: NRC Handelsblad, Koolschijn, Gerard. “Euripides 4.” In: NRC Handelsblad, Koolschijn, Gerard. “Dankwoord Martinus Nijhoffprijs.”. Oranje, Hans. “Een grote os is op mijn tong gestapt.”: In: Trouw, Vos, Marjoleine de. “Groot leed, groot verdriet.” In: NRC Handelsblad, Steenhuis, Peter Henk. “Weten waar je moet ophouden is moeilijk.” In: Trouw, 18 januari 2011 Vertaling, cultuur en wetenschap Vertaling, cultuur en wetenschap