Thema 1: Wat is dyslexie? Dyslexie in het VO

Presentatie over: "Thema 1: Wat is dyslexie? Dyslexie in het VO"— Transcript van de presentatie:

1 Thema 1: Wat is dyslexie? Dyslexie in het VO
centraal - term dyslexie - criteria - diagnose - gevolgen - begrippen: ‘dyslexieverklaring’, ‘dyslexiepas’, ‘comorbiditeit’ en ‘dyslexiecoach’ rol lezen: - in onze samenleving heel belangrijk: talige wereld waarin schriftelijke taal een grote rol speelt - Lezen is echter niet iets dat een kind zomaar kan, maar een vaardigheid die expliciet moet worden onderwezen. leesvaardigheid po: - lezen aanleren gezien als 1 van de primaire taken vo - op basisschool leren de kinderen hoe ze letters kunnen samenvoegen tot woorden: uiteindelijk teksten steeds accurater en vloeiender verklanken - toch verlaten nog steeds kinderen het po verlaten zonder een leesniveau te hebben bereikt noodzakelijk voor het alledaagse leven --> 'Deze kinderen hebben het minimaal technisch leesniveau niet behaald.' - AVI-niveau 9 = minimaal technisch leesniveau. * meestal in groep 6 behaald * het eind van groep 8 wordt als minimale standaard gezien * alle kinderen die het minimale leesniveau aan het eind van de basisschool niet halen, hebben een leesachterstand Maar zijn deze kinderen dan allemaal dyslectisch en wat is dyslexie nu eigenlijk?

2 Inhoud Definitie dyslexie Protocol
Problemen voor dyslectische leerlingen Diagnose

3 Dyslexie??? Laat de studenten vertellen: - Wat is dyslexie?/ Waar denken ze aan bij dyslexie? - Welke ervaringen hebben zij met dyslexie? - Hoe denken zij over dyslexie? Vervolgvraag: wat is dyslexie nu eigenlijk en zijn alle kinderen met een leesachterstand dyslectisch? - niet alle leerlingen met AVI 9 (functionele geletterdheid) - maar: zeker niet zo dat de leerlingen die het niveau van functionele geletterdheid (AVI 9) op de basisschool niet halen allemaal dyslectisch zijn. - Sterker nog: kinderen die niveau in groep 8 net wel behalen en toch dyslectisch zijn * bijvoorbeeld bovengemiddelde capaciteiten * dit ook deels verklaring verschil in tijdpad bij diagnose dyslexie: po, brugklas of later in vo/mbo --> MVT vaak struikelblok voor deze leerlingen - mate waarin een kind last heeft van zijn dyslexie sterk afhankelijk van * leeftijd * onderwijsaanbod (hoe hoger het opleidingsniveau, hoe belangrijker het is dat de technische lees- en spellingvaardigheid geautomatiseerd is) * intellectuele mogelijkheden om de lees- en spellingproblemen te compenseren.

4 Protocol Dyslexie VO (2013)
Missie Dyslectische leerlingen onderwijs laten volgen dat past bij hun niveau Doelen Leerlingen leren omgaan met de problemen die ze ondervinden als gevolg van hun dyslexie Functionele lees- en spellingvaardigheid optimaliseren (maximaal haalbaar voor deze leerling in deze situatie) protocol - handvatten voor een integrale aanpak van dyslexie op scholen voor voortgezet onderwijs. - informatie, handreikingen en werkdocumenten voor dyslexiebeleid, signalering, begeleiding + inzet van digitale hulpmiddelen - ook: wet- en regelgeving en de rol van ouders. - handreikingen voor docenten, middenmanagement (denk aan zorgspecialisten, IB’ ers, etc.) en directie Missie - dyslecten vaak op onderwijsniveau dat niet aansluit bij hun capaciteiten - belangrijk dat ook dyslectische leerlingen onderwijs volgen passend bij hun cognitieve mogelijkheden Doelen - Niet alle leerlingen met dyslexie zijn hetzelfde: * veel last of juist (deels) compenseren * ook de emotionele reactie op het hebben van lees- en/of spellingproblemen verschilt per leerling (neutraal, provoceren, terugtrekken) - bij begeleiding steeds gekeken naar leerling: ‘wat heeft deze leerling in deze situatie nodig om tot een maximaal resultaat te komen?’

5 Protocol Dyslexie VO (2013)
= link naar protocol

6 Protocol Dyslexie VO (2013)
Uitgangspunten 1. Begeleiding gedurende de hele schoolloopbaan 2. Economisch principe 3. Geïntegreerde aanpak 1. Begeleiding gedurende de hele schoolloopbaan - praktijk: in brugklas benodigde hulp + aanvullende begeleiding - daarna vaak afname begeleiding + beperkt tot af en toe mondeling overhoren + tijdsverlenging - deze vorm vaak niet voldoende: starten in brugklas en doorgaande lijn creëren naar hogere klassen - ! leerling ook zelf betrekken bij de opzet van de begeleiding: zeker in hogere klassen prima hiertoe in staat 2. Economisch principe - = met minimale inspanning (hoeveel is minimaal?) maximaal resultaat - 'resultaat' = bv. voldoende halen voor Engels of voldoende voorbereid voor gewenste vervolgopleiding - kortom: concrete resultaten die effect hebben op de schoolresultaten en het adequaat functioneren in een vervolgopleiding of beroep 3. Geïntegreerde aanpak - begeleiding zo veel mogelijk binnen de klas - reden: meeste winst, want grootste deel schooltijd bij verschillende vakdocenten - uiteraard: onderling overleg + onderlinge afstemming cruciaal

7 Definitie De Stichting Dyslexie Nederland (SDN)
hanteert de volgende beschrijvende definitie: ‘Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau’ - objectief waarneembaar lees- en/of spellinggedrag. - decodeer- en/of codeerproblemen: het omzetten van een geschreven letterreeks in de corresponderende klankcode (lezen, decoderen) en/of van een klankcode in een corresponderende geschreven letterreeks (spellen, coderen) - technisch lezen en spellen onvoldoende geautomatiseerd: traag leestempo en/of onvoldoende leesaccuratesse - oefenen helpt, maar zal het probleem nooit helemaal doen verdwijnen - levenslang dyslectisch, 3-4% van de leerlingen heeft dyslexie

8 Problemen dyslectische leerlingen
Dyslectische leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben problemen met: lezen en/ of spellen op woordniveau in het Nederlands en in de moderne vreemde talen (nieuwe klank-tekenkoppelingen, ingewikkelde spellingafspraken) het snel en accuraat lezen (decoderen) van teksten bij alle vakken het snel en accuraat spellen (coderen) bij functioneel schrijven bij alle vakken vraag: Als je weet dat dit de mogelijke problemen zijn waar leerlingen met dyslexie tegenaan lopen, wat zijn dan volgens jou de struikelblokken binnen jouw vakgebied?

9 Dyslexie en…. 1. Tekstbegrip 2. Problemen met spelling
3. Intelligentie (zie protocol p voor ervaringen) 1. Tekstbegrip - beperkt, doordat decoderen + coderen groot deel werkgeheugen in beslag neemt 2. Problemen met spelling - 'dyslexie' = stoornis in lezen en/of spellen op woordniveau --> geen aparte term voor een spellingstoornis (evt. wel een specificatie) 3. Intelligentie - IQ <70: dyslexie moeilijk vast te stellen (= ± 3% van de kinderen) - want: kans dat lage IQ mede problemen met lezen/spellen veroorzaakt - voorzichtig zijn met criterium IQ: meeste IQ-tests gebaseerd op verbale dingen, dus dyslecten kunnen hier laag op scoren 100 = gemiddeld = normaal >115 = bovengemiddeld > 130 = hoogbegaafd < 85 = benedengemiddeld/zwakbegaafd = licht zwakzinnig = matig zwakzinnig

10 Definitie De Stichting Dyslexie Nederland (SDN)
hanteert de volgende beschrijvende definitie: ‘Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/ of vlot toepassen van het lezen en/ of spellen op woordniveau’ Criterium van achterstand Criterium van didactische resistentie

11 Criterium van achterstand
Het niveau van de leerling op lezen en spellen moet onder het niveau liggen dat op basis van leeftijd en gevolgd onderwijs verwacht mag worden

12 Criterium van achterstand
Genormeerde toetsen Vergelijking met een relevante groep - genormeerde toetsen: achterstand aantonen - belangrijk: vergelijking met 'relevante groep' (leeftijdsgenoten met vergelijkbaar niveau + vergelijkbare omstandigheden)

13 Criterium van didactische resistentie
De achterstand op lees- en spellinggebied blijft bestaan, ondanks intensieve, systematische en effectieve leesbegeleiding - hardnekkig leerstoornis die nooit helemaal over zal gaan - voor vaststellen dus aantonen dat de achterstand op lees- en/of spellinggebied blijft bestaan - dit ondanks intensieve, systematische en effectieve leesbegeleiding - dus: didactische resistentie = achterstand blijft ondanks extra interventie

14 Criterium van didactische resistentie
Een leerling boekt geen of nauwelijks vooruitgang gedurende een half jaar intensieve leesbegeleiding Gegevens basisschool (zie Vragenlijst leergeschiedenis lees- en spellingvaardigheid in protocol vo - bijlage 2) - geen/nauwelijks voortuitgang dus - nodig hiervoor: wat is er op po gedaan? - bv. meer aandacht besteed aan technisch lezen en spellen? effect? - zie vragenlijst in protocol vo

15 Criterium van didactische resistentie
Een leerling boekt geen of nauwelijks vooruitgang gedurende een half jaar intensieve leesbegeleiding Gegevens basisschool Interventie inzetten - interventie in vo: * niet eerder aandacht voor problemen lezen/spellen op po * of: twijfel over inhoud remediëring po - 'hardnekkig': als blijkt dat interventie niet werkt - ondersteuning afhankelijk van aard + ernst + soort onderwijs - Let op: lees- en spellingproblemen hoofdzakelijk toe te schrijven aan nadelige omgevingsfactoren? ≠ dyslexie --> bv. slecht onderwijs of langdurige afwezigheid waardoor de leerling geen onderwijs heeft ontvangen

16 Niet alle leerlingen met dyslexie zijn hetzelfde!
a. Onderkennende diagnose b. Verklarende diagnose c. Indicerende diagnose - dyslexie complex, dus leerlingen verschillend - hulpmiddelen + aanpassingen individueel bepaald - nodig voor leerlinggebonden profiel: onderkennende, verklarende en indicerende diagnose

17 a. Onderkennende diagnose
Criterium van achterstand Criterium van didactische resistentie hamvraag: is er überhaupt dyslexie? dus criteria van achterstand + didactische resistentie

18 b. Verklarende diagnose
Factoren die dyslexie bij een bepaalde leerling veroorzaken. Deze factoren hoeven niet bij alle leerlingen met dyslexie gelijk te zijn! - = zoeken naar oorzaken, dus factoren die dyslexie veroorzaken - individueel verschillend

19 b. Verklarende diagnose
Dyslexie als specifieke leerstoornis Leesproces niet geautomatiseerd: coderen + decoderen Tempodruk zorgt voor afname nauwkeurigheid (leesaccuratesse) en tempo - lees- en spellingproces niet geautomatiseerd - volle aandacht nodig voor tekst lezen (decoderen) + woord goed te schrijven (coderen) - door tempodruk langzamer + onnauwkeuriger (aandacht te veel verdelen) --> probleem bij toetssituaties

20 b. Verklarende diagnose
Dyslexie als specifieke leerstoornis Leesproces niet geautomatiseerd: coderen + decoderen Lastig bij: leenwoorden (fouilleren), laagfrequente woorden/letterkoppelingen: (though, aujourd'hui, Knüpfteppich), assimilatie (inpakken/import) - problemen: leenwoorden (fouilleren), laagfrequente woorden/ letterkoppelingen (though, aujourd’hui, Knüpfteppich) en complex geschreven begrippen (assimilatie, bv. inpakken vs. import)

21 Verklarende diagnose Dyslexie als specifieke taalstoornis
Tekorten in de fonologische verwerking en het werkgeheugen Lagere benoemsnelheid (rapid naming) Dyslexie gaat vooral gepaard met: - tekorten in de fonologische verwerking en het werkgeheugen - lagere benoemsnelheid (rapid naming) Tekorten in de fonologische verwerking en het werkgeheugen, moeite met - doorzien klankstructuur - fonemisch bewustzijn: woord bestaat uit losse klanken (hakken + plakken) - verbaal werkgeheugen --> minder goed klankbeeld opgeslagen in geheugen (LTM) Lage benoemsnelheid (rapid naming) - moeite met ophalen van talige informatie - RAN = snelheid fonologische codes, letters, samenvoegingen - NB: gaat om toegankelijkheid, niet om beschikbaarheid: het zit er wel, maar ophalen duurt lang

22 Rapid naming (RAN) Een voorbeeld van een mogelijke rapid naming taak. Aan de leerling wordt gevraagd om de getallen van boven naar beneden of van links naar rechts zo snel mogelijk te benoemen. Het gaat hier om de snelheid waarmee kennis uit het geheugen wordt opgehaald.

23 Verklarende diagnose Dyslexie als specifieke stoornis in de hersenen
Laatste jaren wordt hier veelvuldig onderzoek naar gedaan. - hierover in week 4 meer informatie - interessant: Dutch Dyslexia Programme, o.a. RUG (longitudinaal + multidisciplinair onderzoek naar oorzaken, gevolgen en genetica)

24 Verklarende diagnose Dyslexie en erfelijkheid
Er is sprake van een erfelijke component, maar … - erfelijkheid aanwezig - maar: niet alleen erfelijkheid, nurture vs. nature (zie wk 3 + 4)

25 Indicerende diagnose (handelingsgerichte diagnose)
Aanpak die wordt ingezet om de negatieve gevolgen van dyslexie zo veel mogelijk te ondervangen Belemmeringen hangen samen met de eisen die de omgeving stelt en de beschermende factoren - combi onderkennende + verklarende diagnose = basis indicerende diagnose - individuele aanpak - beschermende factoren: ondersteunende omgeving (hulp op maat thuis/op school), positief zelfbeeld - resulteert in handelingsplan: inhoud remediëring (doelstellingen, inhoud, duur, organisatie, evaluatie) - o.a. betrokken: remedial teacher, vakdocent, leerling, mentor, ouders

26 Gevolgen dyslexie in het VO
- protocol p : uitgebreide beschrijving gevolgen (niet alleen taal + leren, ook sociaal-emotioneel + taak-/werkhouding) werkvorm: laat de studenten enkele consequenties uitzoeken. De studenten gaan bij deze consequenties na hoe zij er binnen hun vakgebied voor kunnen zorgen dat de leerling zo min mogelijk last ondervindt van deze consequentie van dyslexie. Inventariseer de antwoorden. - hierop vervolg in de komende colleges

27 Comorbiditeit Combinatie van stoornissen, o.a. - beperkte intelligentie - ADHD - autisme - zintuiglijke stoornis

28 Dyslexie vaststellen Psychodiagnostisch onderzoek door gekwalificeerde professional. Een remedial teacher of logopedist is niet bevoegd om een dyslexieverklaring af te geven - vermoeden docent? eerst onderkennende diagnose: didactische resistentie + achterstand - dan verklarende diagnose - dan handelingsgerichte diagnose (bruikbare adviezen) - verklaring: * door professionals die zijn gekwalificeerd voor het uitvoeren van psychodiagnostisch onderzoek * en die beschikken over specialistische kennis op het gebied van leerstoornissen en onderwijsbelemmeringen * vereist: academische graad in de klinische (kind- en jeugd)psychologie of orthopedagogiek * ook vereist: erkende bekwaamheidsregistratie in de psychodiagnostiek ! dus niet door remedial teacher of logopedist