Ilse Cornelis & Bérénice Storms

Presentatie over: "Ilse Cornelis & Bérénice Storms"— Transcript van de presentatie:

1 Ilse Cornelis & Bérénice Storms
CEBUD-onderzoek naar ‘minimale’ referentiebudgetten, overlevingsstrategieën en financieel risicogedrag bij jongeren & Nut voor budget- en schuldhulpverleners Het irrationele financiële gedrag van consumenten Vlaams Centrum Schuldenlast Brussel 7 december 2015 Ilse Cornelis & Bérénice Storms

2 Overzicht CEBUD Minimale referentiebudgetten Overlevingsstrategieën
Financieel risicogedrag van jongeren

3 Cebud – ThOMAS More Het Centrum voor budgetadvies en –onderzoek (CEBUD) draagt via onderzoek en valorisatie bij aan een inclusieve samenleving door: consumenten financieel weerbaar te maken; kennis en expertise van hulpverleners en financiële adviseurs te versterken; beleidsvoerders te informeren en te adviseren. Projecten vertrekken vanuit maatschappelijke noden Onderzoeksprojecten leiden naar maatschappelijke valorisatie CEBUD baseert zich op kwaliteitsvol wetenschappelijk onderzoek en werkt samen met relevante stakeholders in binnen- en buitenland.

4 onderzoeksTHEMA’s Adequaat minimuminkomen Referentiebudgetten
Doeltreffendheid minimuminkomen Bovenminimale budgetten Effectief budgetmanagement Succesfactoren voor duurzame gedragsverandering op vlak van budgetmanagement Groepshulpverlening Financieel risicogedrag bij jongeren Bovenminimale referentiebudgetten geven gezinnen van verschillende omvang, samenstelling en inkomenspositie een gedetailleerd beeld van de wijze waarop vergelijkbare Belgische gezinnen hun budget besteden. Het doel van dit onderzoeksproject is om zowel evidence-based (theoretisch onderbouwd) als practice-based (praktijk onderbouwd) een methodiek van groepshulpverlening uit te werken voor mensen met (een verhoogd risico op) overmatige schuldenlast.

5 onderzoeksTHEMA’s Armoedebestrijding Overlevingsstrategieën
Effectief armoede bestrijden (op lokaal niveau) Proactief armoede opsporen Krachtengerichte financiële hulpverlening Met dit onderzoek willen we kinderen met gezondheidsrisico’s in kwetsbare gezinnen proactief opsporen en anderzijds via een verregaande samenwerking tussen CLB en Sociaal huis armoede gerelateerde gezondheidsproblemen effectief aanpakken. De modaliteiten van deze interventie zijn geënt op een Nederland interventiemodel.

6 Dienstverlening Vormingen Tools
Lekker, gezond en budgetvriendelijk koken Menswaardig leven in Vlaanderen Budgetteren Tools REMI Tussenbladen Budgetagenda Kookboek Checklist rechten

7 Waar vind je Cebud? Thomas More, campus Geel
Kleinhoefstraat 4, 2440 Geel Online op:

8 Minimale referentiebudgetten

9 Inhoud Wat zijn referentiebudgetten?
Definitie Belgische referentiebudgetten: uitgangspunten, opzet en hoogte Doeltreffendheid van de minimuminkomens Armoede is schadelijk voor mens en maatschappij Overlevingsstrategieën

10 Wat zijn referentiebudgetten?
Referentiebudgetten zijn geprijsde korven van goederen en diensten die een bepaalde levenstandaard weerspiegelen voor een bepaalde populatie Belgische referentiebudgetten, populatie: Ontwikkeld en geüpdatet voor Vlaanderen (2015), Brussel (3 typegezinnen, 2015), Wallonië (2010) Gebaseerd op: bestaande normen en richtlijnen, wetenschappelijke kennis (experts), ervaringskennis (burgers in focusgroepen) Gezinsleden: in goede gezondheid, goed geïnformeerd, in staat om budget economisch te kunnen beheren, gehuisvest in kwaliteitsvolle woning in regio met toegankelijk openbaar vervoer Belgische referentiebudgetten, levenstandaard: Minimaal inkomen om een menswaardig leven te kunnen leiden = adequaat aan de samenleving te kunnen deelnemen en bijdragen Ondergrens, waaraan individuele leefsituaties kunnen worden getoetst

11 Theoretisch kader: Voorwaarden tot sociale participatie
Individuele voorwaarden Menselijke behoeften Gezondheid & Autonomie Sociale Grondrechten Maatschappelijke voorwaarden Toegankelijke instituties: Beschikbaar-Bereikbaar- Betaalbaar- Begrijpbaar- Bruikbaar Voldoende middelen Sociale participatie

12 Maatschappelijke participatie
Financiële middelen: referentiebudgetten voor maatschappelijke participatie Maatschappelijke participatie Gezondheid: Gezonde voeding Geschikte kleding Adequate huisvesting Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging Rust & Ontspanning Autonomie: Veilige kindertijd Betekenisvolle relaties Mobiliteit Veiligheid Menswaardig leven in Vlaanderen

13 Hoogte Referentiebudgetten
Vlaamse referentiebudgetten: Voor de eerste keer ontwikkeld in 2008 Storms & Van den Bosch, 2008 Storms, 2012 Eerste welvaartsaanpassing: 2013 Storms, Penne, Vandelannoote, Leen Van Thielen, 2015 (Vlas-studies 21) Laatste prijsaanpassing: 2015

14 TOTAAL BUDGET, niet werkenden, gezond, private huurwoning
Mediaan equivalent inkomen steeg met 12% Stijging referentiebudgetten : +1 à 2% Stijging index 1%

15 TOTAAL BUDGET, niet werkenden, gezond, sociale huurwoning
15

16 Referentiebudgetten 2015: vaste kosten, leefgeld, reserveringsuitgaven
Kost eerste volwassene: 90 euro Tweede volwassene: 70 euro Kind voorschools: 35 euro Kind kleuterschool: 70 Kind lagere school 70euro Kind secundair 100 euro

17 Is het mogelijk om met een minimuminkomen rond te komen?

18 Doeltreffendheid leeflonen + financiële tegemoetkomingen kinderen ten laste (2015) (gezinnen in goede gezondheid, private huur) * Vaste kosten (blauw) - leefkosten (bruin-groen )- reserveringsuitgaven (grijs)

19 Is het mogelijk om met een minimum Loon rond te komen?

20 Overlevingsstrategieën

21 Langdurig inkomenstekort: Overlevingsstrategieën
Prioriteiten stellen Beperken van uitgaven Schulden maken Netwerken aanspreken Buiten de lijntjes kleuren Van Thielen & Storms, 2013

22 Armoede is schadelijk voor mens en maatschappij
Armoede is schadelijk voor het individu: Gezondheid Cognitieve en emotionele ontwikkeling Sociale relaties binnen en buiten het gezin Deelname aan het maatschappelijke en professionele leven “Niet handelen tegen armoede is een vorm van institutionele kindermishandeling” Peter Adriaenssens” 2008

23 Armoede is schadelijk voor mens en maatschappij
Armoede is schadelijk voor de maatschappij: Extra uitgaven voor gezondheid, werkloosheid, afwezigheden op het werk, bijzondere jeugdbijstand, bijstand, criminaliteit … Schemerstrategieën als uitkeringsfraude, zwartwerk, diefstal tasten de maatschappelijk cohesie aan Onderzoekers raamden de kost van kinderarmoede in Engeland op 40 biljoen pond per jaar (Griggs & Walker, 2008)

24 Financieel risicogedrag bij jongeren

25 “Soms vraag ik mij wel af, wie gaat mij daar allemaal bij helpen
“Soms vraag ik mij wel af, wie gaat mij daar allemaal bij helpen? Aan mijn mama moet ik dat niet vragen, want die weet daar zelf niet veel van.”

26 onderzoek Doel Methode
IN KAART BRENGEN van financieel (risico)gedrag van jongeren (van 16 jaar tot en met 18 jaar) VISIE van jongeren zelf op educatie en preventie Methode Literatuurstudie Survey 2500 leerlingen uit derde graad ASO, TSO, BSO, KSO, DBSO (derde graad) en Buso OV3 en OV4 – 63 scholen Focusgroepen

27 Financieel risicogedrag
“individuele gedragingen of gedragspatronen die het potentieel hebben om te leiden tot financieel nadelige of problematische uitkomsten”

28 Financieel risicogedrag bij jongeren

29 RESULTATEN Inkomen, uitgaven, risicogedrag en financiële ‘moeilijkheden’

30 Prevalentie risicogedrag
% lenen (soms of vaker) 25.1 spelen om geld (tenminste maandelijks) 8.3 online kopen (tenminste maandelijks) 17.8 sms betalen (tenminste maandelijks) 11.8 spaargeld aanspreken (soms of vaker) 13.6 compulsief kopen 8.7 risicovolle coping (meer risicovolle dan niet-risicovolle strategieën) 20.2 geld te veel uitgeven (soms of vaker) 6.3

31 Risicogedrag-overzicht
40% geen enkele vorm van risicogedrag 31% slechts 1 soort 12% drie of meer risicogedragingen => risicogroep Geld lenen en compulsief kopen hangen samen met alle andere risicogedrag Twee ‘soorten’ risicogedragingen: geld uitgeven dat er niet is en directe bevrediging zoeken

32 Financiële moeilijkheden
% financiële zorgen en ontevredenheid 4,9 geld tekort komen 28,9 schulden 10,5

33 Risicogroepen? Jongeren die vaker uitgaan
Globaal patroon van ‘overconsumptie’ gericht op directe bevrediging Frequenter en ernstiger risicogedrag Relatief weinig zelfinzicht Weinig zorgen over financiële toekomst TIPS: Werken aan bewustwording, motiveren om gedrag te wijzigen en weerstand overwinnen Beperken van impulsieve uitgaven en versterken van financiële vaardigheden

34 Risicogroepen? Jongeren uit een financieel minder sterke thuissituatie
Globaal vaker ‘extern’ geld uitgeven Zijn zich bewust van risicogedrag Geldtekorten voor ‘nodige’ uitgaven Tips? Werken aan opdrijven inkomsten en structureel beperken uitgaven- uitputten rechten (cfr, minimale referentiebudgetten)

35 Andere beïnvloedende factoren?
Impulsiviteit en langetermijndenken niet vooruit denken voor men iets doet en onvoorzichtigheid : meer risicogedrag streven naar nieuwe ervaringen : globaal meer risicogedrag gericht is om snelle bevrediging en directe en toegankelijke consumptie. tijdsperspectief – ‘instant gratification’. Tips Zelfcontrole strategieën Trainen van zelfcontrole op andere terreinen kan impact hebben op financieel gedrag Mentale ruimte vrijmaken

36 Andere beïnvloedende factoren?
Invloed van peers Jongeren die meer gevoelig zijn voor invloed van peers: globaal meer ‘extern’ geld uitgeven Invloed van marketing en media Jongeren die meer uren tv kijken per dag: meer risicogedrag en schulden Materialistische houding ‘centraliteit’ en ‘geluk’ Meer compulsief kopen, meer geldtekort

37 Beschermt ‘ervaring’ met geld?
Als ik mijn zakgeld krijg is dat echt twee dagen daarna al op of zo, en dan “ah, daar is iets” en dan wil ik dat kopen en dan is dat al op, en dan vraag ik geld aan mijn mama. Dan is dat van “is dat nu al op?” Dan krijg ik soms wel extra, als ik lief ben.”

38 Beschermt ‘ervaring’ met geld?
Vooral gekaderd in leerprocessen in gezin MAAR: 15 – 20% ‘problematisch’ Geen duidelijk profiel behalve financiële achtergrond voor rolmodel! Veel variatie in aanpak ouders Vaak een beschermende reflex Meer verantwoordelijkheid wordt meestal positief geëvalueerd “Soms heb ik het er wel moeilijk mee, maar uiteindelijk, ge leert daar wel uit, en als ik dan zo zie naar mensen die alles krijgen , dan denk ik, wat ga je later doen, altijd aankloppen bij de mama en de papa?” Belangrijke functie van ouders! Rolmodel Praten over geld Verantwoordelijkheid geven (passend bij leeftijd) Niet overal even evident (bv. rolmodel bij financieel moeilijke thuissituatie) Tips => ondersteunend programma dat hierop inspeelt => aandacht voor ouders met beperkte middelen

39 Beschermen Financiële kennis en vaardigheden?
School Financiële vaardigheden Financiële kennis Risicogedrag Thuis

40 Financiële kennis, vaardigheden en motivatie
Nood aan aanleren en trainen van vaardigheden Verschil tussen ‘weten’ en ‘in de praktijk brengen’ wordt aangehaald Sparen Budgetteren Bv, bijhouden inkomsten en uitgaven Omgaan met reclame en trends Belangrijk : rol van leeftijdsgenoten en weerbaarheid tegenover groepsdruk (breder dan financiële educatie

41 Werken rond bewustwording en motivatie
“Dit is eigenlijk gewoon een onderwerp waar we op school niet echt mee bezig zijn. En uit uw eigen gaat ge niet zeggen, aja, ik ga dat doen”

42 Werken rond bewustwording en motivatie
Motivatie vaak beperkt Vooral bij jongeren met risicovol gedrag Vereist maatwerk afhankelijk van fase in motivatie-cyclus => Bewustmaking en doorbreken van weerstand Confrontatie Budget verplicht laten bijhouden ‘herkenbare’ ervaringsdeskundigen => Voordelen van gedragsveranderingen duidelijk maken en oefenen van vaardigheden Gepaste leermiddelen en methoden Vanuit beleving van jongeren zelf Interactief!

43 Transtheoretisch model van gedragsverandering
Prochaska & DiClemente Contractualisering bij duurzame gedragsverandering

44 Financiële educatie-noden en tekorten volgens jongeren
Methoden Inhouden

45 Methoden Onderscheid tussen ‘leuke’ en ‘nuttige’ methodieken
Voorkeur voor niet-courante methodieken Leermethoden met spel-element (serious games / real life spellen) Online games: vooral positief door diegene zonder ervaring Real-life spellen: vooral positief met ervaring

46 methoden Authenticiteit!
Zowel bij film, ervaringsdeskundige, hulpverleners, toneel, … “Je ouders kunnen wel zeggen doe dat niet want dan gebeurt er dit of dat, maar als iemand die dat meegemaakt heeft dat komt vertellen is dat toch nog anders.” Probleem bij (serious) games? Interactiviteit (spellen, uitstappen, groepsgesprek) Herkenbaarheid ‘Interessantheid’ – erg individueel verschillend Timing (zowel verticaal als horizontaal)

47 INHOUdelijke noden Budgetteren, sparen en rondkomen Pensioen
Vooral nood aan vaardigheden en zelfcontrole Pensioen Omgaan met reclame en verleidingen Wel ‘reclamewijs’ (kennis) maar relatief weinig weerstand tegen verleidingen en vooral groepsdruk Inzicht in leven met schulden/geldproblemen “Omdat ik dat wel, allee belangrijk niet echt, maar volgens mij is dat wel interessant om te weten, dat als ge dat dan weet gaat ge volgens mij veel beter met uw geld omgaan, dat je zo denkt van, kan ik dat nu kopen, maar dan gebeurt er misschien dat.”

48 Inhoudelijke noden Kosten van ‘zelfstandig leven’
Weinig inzicht in dagelijkse kosten Nood aan toegankelijk referentiemateriaal Bv. Hoeveel kost studeren? alleen wonen? inrichting appartement? ( Niet enkel minimaal maar ‘bovenminimaal’ referentiebudget Gebaseerd op reële uitgaven Volgens inkomen, gezinssamenstelling, wonen, … Vergelijk je budget – online tool : 2016

49 Meer lezen? Cornelis, I., & Storms, B. (2012). Jong zijn kost geld: een literatuurstudie naar financieel risicogedrag bij jongeren. Geel: Cebud Cornelis, I., & Storms, B. (2014). Samenvatting rapport 'Financieel risicogedrag in kaart gebracht' - Factsheet - Rapport 'Financieel risicogedrag in kaart gebracht', Geel: Cebud Cornelis, I., & Storms, B. (2014). Samenvatting rapport focusgroepen. - Rapport focusgroepen. Geel: Cebud