Presentatie zedenrechercheurs 2016/2017 Versie 07-07-16 Mede gebaseerd op het zakboek Strafrecht voor de Politie U ontvangt de nieuwe edities 2017 (september.

Presentatie over: "Presentatie zedenrechercheurs 2016/2017 Versie 07-07-16 Mede gebaseerd op het zakboek Strafrecht voor de Politie U ontvangt de nieuwe edities 2017 (september."— Transcript van de presentatie:

1 Presentatie zedenrechercheurs 2016/2017 Versie 07-07-16 Mede gebaseerd op het zakboek Strafrecht voor de Politie U ontvangt de nieuwe edities 2017 (september 2016) !!

2 Inhoud presentatie 1.Gratis vooraf 2.Doelstelling presentatie 3.Het pv 4.Onrechtmatig verkregen bewijs 5.Door rechter gesignaleerde onjuistheden / verbeterpunten 6.Checklist pv 7.Beantwoording vragen verkregen via netwerk recherchekundigen 8.Verzoek OM: gevoelige gegevens 9.Laatste actua: Spreekrecht Seksuele corruptie Vastpakken borsten uit woede Seksueel binnendringen 10.Zakboekenpolitie.com 11.Quiz: hoofdprijs één zakboek 2

3 Veel waardering voor uw werk, want…. 1.Alles wat je niet kunt verzinnen, maak je mee 2.Ook omvangrijke zaken met veel maatschappelijke onrust 3.Zaken kunnen diep ingrijpen in leven slachtoffer, verdachte én opsporingsambtenaar 4.Juridisch niet altijd even makkelijk 5.Veel wetswijzigingen, zeker bij feiten die zich over een (groot) aantal jaren hebben afgespeeld Kortom: er wordt iets van U verwacht! 3

4 Vooraf (kritische succesfactoren, veel geleerd van politie) (1/2) 1.Bijleren (permanente educatie onmisbaar): eigen verantwoordelijkheid; begeleiding door leidinggevenden 2.Het beste leer je door aan de hand van praktijkzaken de stof te bestuderen 3.De zakboeken barsten van de tips, klein deel verwerkt in deze presentatie 4.Wordt geen volger maar blijf zelfstandig denken 5.Je moet de klok bijtijds horen luiden en dan de klepel weten te vinden 4

5 Vooraf (kritische succesfactoren, veel geleerd van politie) (2/2) 6.Raadpleeg collega’s bij mogelijk gevoelige zaken 7.Zoek de waarheid, niet de dader of de snelste weg 8.Wat niet is kan toch zijn (voorkom valkuilen/tunnel) 9.Wat zijn wij aan het doen (check bevoegdheid) 10.Ook ik leer iedere dag bij 11.Hoe meer je weet, hoe meer je er achter komt wat je niet weet 12.Probeer uw eigen zaak onderuit te halen (alternatieve scenario’s) 5

6 Doelstelling presentatie 1.U te motiveren tot gebruik van de boeken / zelfstudie 2.Een nog betere verwerking van uw werk in het pv Meer resultaat in minder tijd Minder aanhoudingen van strafzaken op zitting Goed voor slachtoffers 3.Beantwoording van vooraf ingeleverde vragen 6

7 Stelling Het doel van een pv is het bijdragen aan het bewijs dat de verdachte het ten laste gelegde strafbare feit heeft begaan 7

8 Het pv (Zb Pv en Bewijsrecht) (1/2) Het pv is vaak het belangrijkste bewijsmiddel Het pv dient twee doelen: 1.Waarheidsvinding vermoedelijk gepleegd strafbaar feit én 2.Toezicht op de opsporing 8

9 Het pv (Zb Pv en Bewijsrecht) (2/2) Belang van een goed pv wordt nog steeds onderschat Structurele verbeterpunten: redenen van wetenschap juiste uitwerking tap verwerking afgelegde verklaringen conform concept/opname waarnemingen conform beeldmateriaal omschrijving ‘decor’ (omgeving waarin en/of omstandigheden waaronder opgetreden moest worden) waarheidsbeslag goed behandelen (goed veiligstellen, niet vernietigen) overzichtelijk / geen proces-verhaal enz. 9

10 Het pv: wetsvoorstel art. 29a Sv (1/3) (zakboekenpolitie.com) In het pv dient verwerkt te worden: 1.Tijdstip waarop verhoor verdachte is aangevangen, onderbroken, hervat en beëindigd 2.Bij onderbreken: de redenen daarvoor 3.Identiteit van personen die bij verhoor aanwezig zijn en die daaraan deelnemen 4.Of geluids- of beeldopnamen van verhoor zijn gemaakt 10

11 Het pv: wetsvoorstel art. 29a Sv (2/3) (zakboekenpolitie.com) 5.De verklaringen van de verdachte, in het bijzonder die welke een bekentenis van schuld inhouden, worden in het pv van het verhoor zo veel mogelijk in zijn eigen woorden opgenomen 6.De verklaring van de verdachte wordt zo volledig mogelijk weergegeven en voor zo veel mogelijk in vraag- en antwoordvorm 11

12 Het pv: wetsvoorstel art. 29a Sv (3/3) (zakboekenpolitie.com) 7.Aan verdachte en, voor zover deze het verhoor heeft bijgewoond, aan raadsman wordt gelegenheid geboden om opmerkingen te maken over weergave van verhoor in pv 8.Deze opmerkingen worden onverwijld aan verhorende ambtenaar verstrekt en worden, voor zover zij niet worden overgenomen, in het pv vermeld. Indien de verdachte met de weergave van zijn verklaring instemt, ondertekent hij deze 9.Zie voor het complete voorstel www.zakboekenpolitie.comwww.zakboekenpolitie.com 12

13 13 Stelling Onrechtmatig verkregen bewijs mag door de rechter niet als bewijs gebruikt worden

14 14 Onrechtmatig verkregen bewijs (Zb Sv 3.9 e.v.) (1/2) Onrechtmatig verkregen bewijs kan leiden tot (art. 359a Sv): Niet ontvankelijkheid van het OM (einde strafzaak, uitzonderlijk) Bewijsuitsluiting Uitsluitend bij een ernstig vormverzuim waarbij het bewijsmateriaal uitsluitend ten gevolge van het onrechtmatig handelen is verkregen én de verdachte is getroffen in een belang dat de overtreden norm beoogt te beschermen (nog steeds te veel zaken met onnodige bewijsuitsluiting) Met name als het recht op een eerlijk proces is geschonden Zie uitgebreid het Zb Sv 3.9 Strafmatiging (bij minder ernstige vormverzuimen) Uitsluitend vaststelling vormverzuim (uitzonderlijk) Zie uitgebreid (met vele voorbeelden) het zakboek Sv HulpOvJ 3.9 e.v.

15 Onrechtmatig verkregen bewijs (Zb Sv 3.9 e.v.) (2/2) Eerlijkheid/transparantie duurt het langst Neem bij het vermoeden van onrechtmatig verkregen bewijs altijd contact op met de (hulp)OvJ en verwerk de juiste gang van zaken tijdig, juist en volledig in het pv (ambtshalve en niet pas op verzoek OvJ of rechter) 15

16 16 Stelling Schennis is ook strafbaar als zij niet plaatsvindt op een voor het openbaar verkeer bestemde plaats, maar wel vanaf zo'n plaats te zien is (bijv. exhibitie vanachter een raam, zichtbaar op straat)

17 17 Antwoord stelling Door het opnemen van de woorden 'op of aan' is schennis ook strafbaar als zij niet plaatsvindt op een voor het openbaar verkeer bestemde plaats, maar wel vanaf zo'n plaats te zien is (exhibitie vanachter een raam, zichtbaar op straat)

18 18 Stelling Herhaalde schennis kan ook belaging opleveren

19 19 Antwoord stelling Stelling is juist (en dan bijv. wel VH mogelijk)

20 Door rechter gesignaleerde onjuistheden / verbeterpunten (1/2) Jurisprudentie afgelopen jaren: vele verbeterpunten en misstanden Rechters hebben (door ervaring wijzer geworden) extra belangstelling voor 1.Redenen van wetenschap Van verdachte, getuige, opsp. ambt, deskundige 2.Betrouwbaarheid van afgelegde verklaringen 3.Consistentie van afgelegde verklaringen Op een logische manier samenhangend / niet onderling tegenstrijdig 4.Verwerking van verklaringen in het pv Overeenkomstig eerder in concept opgenomen of op gegevensdrager vastgelegde verklaringen 20

21 Door rechter gesignaleerde onjuistheden / verbeterpunten (2/2) 5.Partijgetuigen Niet alleen (alle) getuigen horen van de partij van de verdachte Vergissing kan zijn: wie het eerste aan het bureau is, is geen verdachte… 6.Betrouwbaarheid en juiste uitvoering van confrontaties / herkenningen 7.De rechtmatige (ook proportionele) toepassing van dwangmiddelen 8.Betrouwbaarheid van het pv 9.Compleetheid processtukken 10.Scoringsdrift die leidt tot onzorgvuldige en onjuiste manier van benaderen zaak, verdachten en getuigen (tunnelvisie) 11.Enz. enz. 21

22 22 Stelling Het vermoeden dat een persoon als getuige een verklaring moet afleggen en vervolgens tegen die getuige zeggen: ‘je moet gewoon je bek houden, klaar’ en ‘je moet gewoon je mond houden over alles’ is een misdrijf waarop voorlopige hechtenis staat

23 23 Antwoord stelling Stelling is juist: art. 285a Sr (beïnvloeding getuige)

24 Stelling Van een doorzoeking is pas sprake bij een gericht en stelselmatig onderzoek 24

25 Antwoord stelling Van een doorzoeking is sprake als er meer plaats vindt dan zoekend rondkijken 25

26 Betreden woning en pv Als een woning is betreden dan moet in het pv vermeld worden of dat binnentreden plaats vond met bewuste en vrijwillige toestemming of met een schriftelijke machtiging binnentreden of (in uitzonderlijke gevallen) op basis van art. 2 lid 3 Awbi: zonder toestemming en zonder machtiging want ernstig en onmiddellijk gevaar voor de veiligheid van personen of goederen waardoor terstond moest worden binnengetreden Verzuim kan leiden tot vrijspraak of aanhouding van de strafzaak voor een aanvullend pv 26

27 Checklist pv (1/3) 1.Omschrijving/identiteit verbalisant 2.Persoonlijk opgemaakt (art. 153 Sv) 3.Gedagtekend (art. 153 Sv) 4.Ondertekend (art. 153 Sv) 5.Opgemaakt op ambtseed of belofte (art. 153 Sv) 6.Datum/plaats feit (met name aandachtspunt in geval van feiten die in vervoersmiddelen of via telecommunicatie worden gepleegd i.v.m. bevoegdheid rechter) 7.Vaststelling identiteit verdachte 27

28 Checklist pv (2/3) 8.Relevante onderzoeksbevindingen en ambtshandelingen Alle bevindingen van verbalisant(en) die van belang kunnen zijn voor beoordeling door OvJ/rechter v/h onderzoek en het daardoor verkregen bewijs in de betreffende strafzaak Ook dus dat wat niets heeft opgeleverd, maar wel van belang kan zijn (negatief buurtonderzoek, geen camerabeelden, wat er met veiliggesteld DNA-materiaal is gebeurd, getuige niet te vinden of wenst absoluut niets te verklaren, enz.) 9.Redenen van wetenschap (opsp. ambt., getuige/aangever, verdachte) Zelf gezien of van de buurman gehoord? Alle verdachten zien beetpakken (ik zag ‘ze’ beetpakken) of twee van de vier? 10.Feiten en/of omstandigheden die tot toepassing dwangmiddel hebben geleid Waarom was verdachte bijv. verdacht (feiten/omstandigheden) Ernstige bezwaren Redelijkerwijs voor vervulling taak (9 Ow: toegang vervoermiddelen/plaatsen) Redelijkerwijs aanleiding (WWM: onderzoek vervoermiddelen / kleding) Enz. (check bevoegdheid!) 28

29 Checklist pv (3/3) 11.Verantwoording betreden plaatsen (bevoegdheid/toestemming/machtiging) 12.Omschrijving ‘decor’ (denk ook aan apart sfeer-pv) Omgeving waarin en/of omstandigheden waaronder opgetreden moest worden, zie voor voorbeelden hierna 13.Voldoende omschrijving ambtshalve bekendheid 14.Voldoende omschrijving van herkenning 15.Voldoende bewijs voor alle bestanddelen strafbare feit 16.Alternatieve scenario’s / hoe kan de zaak onderuit gehaald worden 17.Juiste verwerking eventueel beslag 18.Klacht bij klachtmisdrijf Bovenstaande checklist staat op zakboekenpolitie.com > kennissessies MNL

30 Vragen verkregen via netwerk recherchekundigen 1.Ernstige bezwaren voor bestanddelen dwang/feitelijkheid 2.Computercriminaliteit III 3.Onderzoek op Social Media 4.Onderzoek Smartphone 5.Raadsman bij verhoor in relatie tot vordering uitlevering (551 Sv) 6.Toepassingsbereik 551 Sv (ontucht waarbij mogelijk Kipo) 7.Vordering uitlevering: vermoeden van meer: doorzoeken op basis van vrijwilligheid? 8.Zwijgrecht en druk op verdachte tijdens verhoor 9. Wanneer sprake van heimelijk filmen en wanneer van Kipo 10.Privacy minderjarige (op verzoek ouders niet informeren?) 11.Ontuchtige handelingen: aaien over been, seksuele gesprekken via chat? 30

31 1. Ernstige bezwaren voor bestanddelen dwang of andere feitelijkheid (1/6) Vaak ontbreken bewijsmiddelen voor dwang/feitelijkheid Wat heb je nodig om tot ernstige bezwaren te komen? Vereisten dwangmiddelen tijdens opsporing: glijdende schaal: aanwijzingen (terroristische misdrijven) redelijkerwijs aanleiding (WWM) verdenking (verdachte, aanhouding, bob) ernstige bewaren (onderzoek kleding Sv, afname celmateriaal DNA en VH) 31

32 1. Ernstige bezwaren voor bestanddelen dwang of andere feitelijkheid (2/6) Ernstige bezwaren: meer dan redelijk vermoeden, vereist vrij grote mate van waarschijnlijkheid Moeten blijken uit feiten en/of omstandigheden Tijdige, juiste en volledige omschrijving in pv is onmisbaar Mogelijk in loop-pv/samenvatting? Parallel hieraan loopt ontwikkeling rond VH: moet behoren tot uitzondering, rechter wordt meer kritisch mede door EHRM 32

33 Stelling De bewijsmiddelen die de rechter mag gebruiken zijn door de wetgever limitatief (allesomvattend) opgesomd 33

34 1. Ernstige bezwaren voor bestanddelen dwang of andere feitelijkheid (3/6) Veroordeling (uitsluitend mogelijk door de rechter) vereist wettig en overtuigend bewijs Bewijsminima: op zichzelf onvoldoende om tot een bewezenverklaring over te gaan: de verklaring(en) van de verdachte (art. 341 lid 4 Sv) de verklaring(en) van één getuige (art. 342 lid 2 Sv) één ander geschrift (art. 344 lid 1 onder 5 Sv) 34

35 1. Ernstige bezwaren voor bestanddelen dwang of andere feitelijkheid (4/6) Bewijsminima: naast voornoemde verklaringen of geschriften zal er nog tenminste één ander bewijsmiddel moeten zijn Naast verklaring getuige bijv. verklaring andere getuige of verklaring verdachte of een schriftelijk bescheid Of naast een ander geschrift bijv. nóg een ander geschrift of een verklaring van de verdachte of een getuig Voor bedreigde/afgeschermde getuigen, anoniem gebleven personen en verklaringen van getuigen waarmee een afspraak is gemaakt (kroongetuigen) gelden aanvullende eisen (art. 344a Sv) 35

36 1. Ernstige bezwaren voor bestanddelen dwang of andere feitelijkheid (5/6) Bewijsminima Gelden voor tenlastelegging strafbare feit in zijn geheel en niet voor ieder bestanddeel van die tenlastelegging Er kunnen bij veroordeling dus bestanddelen zijn waarvoor slechts één bewijsmiddel aanwezig is Eén getuige is géén getuige: –Het tweede bewijsmiddel moet voldoende steun geven aan de getuigenverklaring –Er mag geen sprake zijn van een te ver verwijderd verband tussen de getuigenverklaring en het steunbewijs –De vraag of aan het bewijsminimum is voldaan hangt af van de concrete omstandigheden van het geval –Algemene regels zijn niet te geven –Zie voor een recent voorbeeld van minimaal steunbewijs bij minderjarig zedenslachtoffer Hof ‘s-Hertogenbosch 04-07-16, ECLI:NL:GHSHE:2016:2688 http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:GHSHE:2016:2688 http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:GHSHE:2016:2688 36

37 1. Ernstige bezwaren voor bestanddelen dwang of andere feitelijkheid (6/6) Zaken met minimale bewijspositie: perfect opsporingsonderzoek en tijdige, juiste en volledige vermelding daarvan in pv van groot belang! In dit soort zaken gaat het uiteraard ook over de betrouwbaarheid van de afgelegde verklaringen en de overtuiging Voor een redelijk vermoeden van schuld of ernstige bezwaren gelden géén ‘bewijsminima’ en kunnen zelfs gebaseerd zijn op uitsluitend de aangifte zeker indien daarbij bijv. waarnemingen over gemoedstoestand aangeefster Bij bijv. VH komt het in dit soort zaken uiteindelijk aan op bijv. inschatting door rechter van betrouwbaarheid aangifte (en uiteraard op een VH-grond: vaak ook de onderzoeksgrond) 37

38 Stelling Een tegenover de politie afgelegde maar ter terechtzitting weer ingetrokken verklaring van de verdachte mag door de rechter als bewijs worden gebruikt 38

39 Antwoord stelling Stelling is juist Met name als de bij de politie afgelegde verklaring zeer betrouwbaar lijkt (bijv. door gedetailleerde daderwetenschap) en het intrekken daarentegen niet Dat hier zeer behoedzaam mee moet worden omgegaan mag inmiddels als algemeen bekend worden verondersteld 39

40 Gronden VH (Zb Sv 4.36) VH-gronden goed in pv verantwoorden 1.Ernstig gevaar voor vlucht 2.12j + ernstig geschokte rechtsorde 3.Gevaar voor plegen misdrijf 6j of meer veiligheid Staat gezondheid/veiligheid personen of algemeen gevaar goederen 4. Onderzoeksgrond: VH in redelijkheid noodzakelijk voor waarheidsvinding, anders dan door verklaringen van verdachte zie volgende dia 5.Gevaar voor herhaling bepaald genoemde misdrijven 6.Verdenking art. 141, 157, 285, 300 t/m 303 of 350 Sr op publiek toegankelijke plaats of gericht tegen persoon met publieke taak, maatschappelijke onrust en snelrecht (<17d en 15u na aanhouding) 40

41 Gronden VH: onderzoeksgrond (Zb Sv 4.36) Vereist ‘collusiegevaar’: kans dat verdachte na vrijlating opsporingsonderzoek zal belemmeren Bijv. door getuigen te beïnvloeden en/of sporen weg te maken Niet dus bij technisch onderzoek (door de FO en/of het NFI) en/of een DNA-onderzoek (behalve als getuigen daarover gehoord moeten worden en de kans bestaat dat verdachte die getuigen beïnvloedt) Bij de ‘onderzoeksgrond’ kan onder omstandigheden gedacht worden aan: 1.Geuridentificatieproeven 2.Verhoor van getuige(n) (medeverdachten) 3.Confrontatie van inbeslaggenomen goed met getuige(n) 4.Confrontatie van getuige(n) met verdachte(n) 5.Aanhouding en verhoor medeverdachte(n) en heler(s) 6.Zoeken naar sporen 7.Verhoor van de verdachte mag dus geen grond voor VH zijn. Als de VH echter (op een andere grondslag) is bevolen dan mag de verdachte wel verhoord worden 8.Het feit dat er geen beperkingen meer zijn brengt niet automatisch met zich mee dat de onderzoeksgrond komt te vervallen 41

42 2. Computercriminaliteit III (Kamerstukken 34372) Beoogt juridische instrumentarium voor opsporing/vervolging computercriminaliteit te versterken: 1.Bob: o.m. heimelijk binnendringen geautomatiseerd werk bij verdachte in gebruik en onderzoek doen met het oog op vaststelling kenmerken geautomatiseerd werk en gebruiker ovc, tappen en observatie met technisch hulpmiddel (extra: op persoon bevestigd) en vastlegging 2.Aanpassing bevoegdheid OvJ om (met machtiging RC) te bevelen dat gegevens op internet ontoegankelijk worden gemaakt 3.Strafbaarstelling heling van gegevens 4.Verruiming strafbaarstelling verleiden van minderjarigen tot ontucht en grooming (art. 248a en 248e Sr): –mogelijk maken van opsp. ambt. als lokpuber –zie voor een bespreking het zakboek 2017 5.Verruiming strafbaarstelling online handelsfraude op internet aanbieden van goederen/diensten, zonder bedoeling te leveren 6.Zie voor het complete wetsvoorstel en voortgang www.zakboekenpolitie.com

43 3. Onderzoek op Social Media Facebook, Twitter, Instagram, enz. (1/3) (Zb Sv 9.1 en 9.28) Minister in Kamerstukken: onderscheid moet gemaakt worden tussen 1.Rondkijken op een netwerk voor zover dat voor publiek toegankelijk is 2.Het verrichten van (opsporings)handelingen op zo’n netwerk waarbij inbreuk wordt gemaakt op de (grond)rechten van burgers 43

44 3. Onderzoek op Social Media Facebook, Twitter, Instagram, enz. (2/3) (Zb Sv 9.1 en 9.28) Politieambtenaren mogen als ieder ander rondkijken in digitale wereld en kennisnemen van voor een ieder te raadplegen informatie Verdenking strafbaar feit niet vereist Hoedanigheid van opsp. ambt. hoeft niet bekend gemaakt te worden Zoals politie (al dan niet in burger) op straat mag surveilleren en rondkijken, zo mag rechercheur vanachter zijn computer hetzelfde doen op internet Uitdrukkelijke wettelijke grondslag is niet nodig, mits optreden gerekend kan worden tot uitvoering politietaak (zie art. 3 Pw) Bij stelselmatig karakter is expliciete wettelijke bevoegdheid vereist 44

45 3. Onderzoek op Social Media Facebook, Twitter, Instagram, enz. (3/3) (Zb Sv 9.1 en 9.28) Tegenover rondkijken op internet staat het daarop verrichten van opsporingshandelingen waarbij inbreuk wordt gemaakt op de rechten van burgers Daartoe zijn politie en justitie alleen bevoegd als daarvoor een uitdrukkelijke wettelijke grondslag bestaat Denk met name aan infiltratie en stelselmatige observatie Zie over Google Earth in 3.34: inzoomen op tuin verdachte en maken foto niet onrechtmatig Let op: tijdig, juist en volledig in pv verantwoorden!!! 45

46 4. Onderzoek Smartphone (1/3) (Zb Sv 6.43) HR tot nu toe Voor waarheidsvinding mag onderzoek worden gedaan aan inbeslaggenomen voorwerpen In computers opgeslagen gegevens zijn daarvan niet uitgezonderd Zo nodig met doorbreking codewoord en ongeacht civielrechtelijke verhouding tussen verdachte en derden Uitsluitend met in achtneming professioneel verschoningsrecht (125l Sv) 46

47 4. Onderzoek Smartphone (2/3) (Zb Sv 6.43) Of van op een inbeslaggenomen gegevensdrager (computer, tablet, smartphone, enz.) aanwezige (ongeopende / ongelezen) WhatsApp-, sms- en/of e-mailberichten kennis mag worden genomen, lijkt ter discussie te staan (‘briefgeheim’) Hoven denken daar onderling verschillend over, HR moet afgewacht worden Tot die tijd bij afbreukgevoelige zaken contact op nemen met OvJ alvorens tot kennisneming (en gebruik) van correspondentie op een gegevensdrager wordt overgegaan OvJ zou dan de subsidiariteit en/of proportionaliteit kunnen toetsen 47

48 4. Onderzoek Smartphone (3/3) (Zb Sv 6.43) Als de gegevens zich niet op de inbeslaggenomen gegevensdrager bevinden maar zich nog bevinden bij de provider dient art. 126ng toegepast te worden Of berichten die tijdens ibn op gegevensdrager binnenkomen gedurende een langere periode bekeken mogen worden is in de jurisprudentie (HR) nog niet terug te vinden, maar lijkt mij aan grenzen gebonden (je omzeilt zo ook de tapregeling) Overleg met OvJ, bij twijfel tappen? 48

49 5. Regeling van raadsman bij het verhoor en kort verhoor van de verdachte bij een vordering uitlevering conform 551 Sv (zb 2.9) (1/4) 1.Verhoor: alle vragen aan de verdachte 'betreffende zijn betrokkenheid bij een geconstateerd strafbaar feit ten aanzien waarvan hij als verdachte was aangemerkt’ 2.Niet bijv. dus: –een vordering uitlevering –de uitnodiging aan de verdachte tot vrijwillige afgifte in het kader van art. 99 Sv (ibn in woning) (dat daarbij de cautie is gegeven, maakt die uitnodiging niet tot een verhoor) –het vragen van toestemming voor doorzoeking of binnentreden woning –vragen aan een aangehouden verdachte ter zake feiten waarvan hij nog niet verdacht wordt 3.Kort verhoor verdachte is dus verhoor en dus consultatierecht en verhoorbijstand (zie volgende dia) 49

50 5. Regeling van raadsman bij het verhoor en kort verhoor van de verdachte bij een vordering uitlevering conform 551 Sv (zb 2.9) (2/4) 3.Aangehouden verdachte: consultatierecht en recht op verhoorbijstand 4.Jeugdige verdachten kunnen ook kiezen voor de aanwezigheid van een andere vertrouwenspersoon bij het verhoor 5.Daarnaast is art. 27c Sv van belang (verklaring van rechten) –(…mededeling strafbaar feit…) –Aan de verdachte die niet is aangehouden, wordt voorafgaand aan zijn eerste verhoor (…) mededeling gedaan van het recht op rechtsbijstand (…) 50

51 5. Regeling van raadsman bij het verhoor en kort verhoor van de verdachte bij een vordering uitlevering conform 551 Sv (zb 2.9) (3/4) 6.Als verdachte zich na mededeling wil voorzien van rechtsbijstand kan afhankelijk van de omstandigheden en/of bewijsbaarheid van het vermoedelijk gepleegde strafbare feit gekozen worden voor –aanhouding (zwaardere feiten) of –het op een ander tijdstip uitnodigen voor verhoor nadat de verdachte zelf voor rechtsbijstand heeft gezorgd 7.Als ondanks (herhaalde) serieuze inspanningen een verdachte niet gehoord kan worden dan behoeft dat niet- gehoord zijn van de verdachte niet in de weg te staan aan een vervolging en een eventuele veroordeling bij verstek 51

52 5. Regeling van raadsman bij het verhoor en kort verhoor van de verdachte bij een vordering uitlevering conform 551 Sv (zb 2.9) (4/4) Zie tot slot het wetsvoorstel wijziging van Sv en enige andere wetten i.v.m. aanvulling van bepalingen over de verdachte, de raadsman en enkele dwangmiddelen (Kamerstukken 34159), met o.m.: 1.Recht op bijstand raadsman: niet van toepassing bij het verhoor ter plaatse van staande gehouden verdachte van een bij of krachtens Amvb aangewezen overtreding waarvoor een strafbeschikking zal worden uitgevaardigd. 2.Verhoor verdachte zoveel mogelijk op plaats bestemd voor verhoor 3.Kennisgeven van vrijheidsbeneming aan door verdachte aangeduide persoon en of consulaire post, tenzij… Zie voor het complete wetsvoorstel en voortgang www.zakboekenpolitie.com 52

53 6. Ontuchtonderzoek: toepassing 551 Sv bij mogelijk Kipo Art. 551 lid 1 Sv 1.In geval van verdenking van een strafbaar feit als omschreven in de artikelen 92 tot en met 96, 97a tot en met 98c, 240, 240a, 240b, 248a, 250 en 273f Sr zijn de in art. 141 Sv bedoelde ambtenaren bevoegd ter ibn de uitlevering te vorderen van alle voor ibn vatbare voorwerpen (voor verbeurdverklaring of onttrekking a/h verkeer) 2.Zij hebben toegang tot alle plaatsen, waar redelijkerwijs vermoed kan worden, dat een zodanig strafbaar feit wordt begaan Ging (destijds) om een doeltreffende bestrijding en opsporing van de betreffende feiten, delicten die in beslotenheid plaatsvinden en de uitlevering van gemeengevaarlijke voorwerpen De uitleveringsbevoegdheid van 96a Sv beperkt zich tot VH- misdrijven (anders RC) en mag i.t.t. 551 Sv niet aan de verdachte gegeven worden en verschoningsgerechtigden behoeven er niet aan te voldoen ‘Mogelijk ook sprake van 240b’ is onvoldoende voor art. 551 Sv: vereist is een verdenking 53

54 Stelling Toestemming tot binnentreden gaat voor weigering binnentreden 54

55 Antwoord stelling Let op dat weigering medebewoner altijd gaat vóór toestemming verdachte (zie Zb Sv 7.7 en 7.8) Bij toestemming gegeven door een verdachte die van zijn vrijheid beroofd is, komt vaak het verweer dat die toestemming onder druk is gegeven (en dus onrechtmatig verkregen) 55

56 7. Vordering uitlevering: vermoeden van meer: doorzoeken op basis van vrijwilligheid? (1/4) Dwangmiddelen mogen ook met toestemming worden toegepast, m.u.v. –vrijheidsbenemende dwangmiddelen –doorzoeking bij professioneel verschoningsgerechtigden –afname celmateriaal voor DNA-onderzoek en –het vorderen van gegevens Zie Zb Sv 3.3 Toestemming moet wel bewust én vrijwillig gegeven worden, zie volgende dia Verkregen toestemming (en waaruit die toestemming bleek) dient vastgelegd te worden in het pv 56

57 7. Vordering uitlevering: vermoeden van meer: doorzoeken op basis van vrijwilligheid? (2/4) Bewust: De burger (verdachte of geen verdachte) moet goed weten waarvoor hij toestemming verleend: moet hem zo nodig uitgelegd worden Bijv. voor een doorzoeking (met uitleg wat die zoeking inhoudt) en niet dus alleen voor een ‘onderzoekje in de woning’ als dat onderzoek een doorzoeking is Of voor binnentreden ter aanhouding van de zoon en niet dus alleen voor een gesprek met die zoon als er ook aangehouden gaat worden Vrijwillig: niet dus bijv. onder dreiging met aanhouding of ivs, of de keuze tussen een ‘vrijwillig’ verblijf of aanhouding, of met het argument dat het anders toch ook gaat gebeuren (doorzoeking) niet dus als er veel politie voor de deur staat (in uniform, drukke buurt, enz.) 57

58 7. Vordering uitlevering: vermoeden van meer: doorzoeken op basis van vrijwilligheid? (3/4) Bij voorgenomen doorzoeking woning met toestemming verdient het sterke aanbeveling de verkregen toestemming vast te leggen in de vorm van een schriftelijke en ondertekende verklaring van de bewoner(s) Als de verdachte zich bij de politie bevindt (bijv. ingesloten aan het bureau) dan dient ook aan hem voor binnentreden/doorzoeken/ibn met toestemming in zijn woning om die toestemming gevraagd te worden en kan m.i. niet volstaan worden met de toestemming van een medebewoner 58

59 7. Vordering uitlevering: vermoeden van meer: doorzoeken op basis van vrijwilligheid? (4/4) Neem in afbreukgevoelige/grote zaken over toestemming altijd contact op met de OvJ en bij ook maar enige twijfel over de gegeven toestemming zo nodig terugvallen op een dwangmiddel en wanneer vereist een schriftelijke machtiging binnentreden, waarbij uiteraard aan de voorwaarden voor toepassing van dat dwangmiddel moet zijn voldaan In afwachting van een doorzoeking kan art. 96 Sv worden toegepast (binnentreden ter ibn, bevriezen, machtiging binnentreden niet vergeten) 59

60 Stelling Liegen, zwijgen én/of onaannemelijk verklaren door een verdachte mag door de rechter ten nadele van de verdachte worden gebruikt 60

61 Antwoord stelling Stelling is juist (Zb Sv 2.12) 61

62 Stelling Het is toegestaan om als bewijs tegen een verdachte te gebruiken een kennelijk leugenachtige verklaring afgelegd door een ander dan die verdachte (bijv. door een medeverdachte of getuige) 62

63 Antwoord stelling Stelling is niet juist (Zb Sv 2.12) 63

64 8. Zwijgrecht en druk op verdachte tijdens verhoor (1/3) (Zb Sv 2.9) Art. 29 lid 1 Sv In alle gevallen waarin iemand als verdachte wordt gehoord, onthoudt de verhorende rechter of ambtenaar zich van alles wat de strekking heeft een verklaring te verkrijgen, waarvan niet gezegd kan worden dat zij in vrijheid is afgelegd. Art. 29 Sv moet verdachte beschermen tegen ongewilde medewerking aan zijn eigen veroordeling Voorbeelden verklaringen niet in vrijheid afgelegd: verkregen door gift, belofte, misbruik van gezag (intimidatie), geweld, liegen, bedreigen, misleiden, kleineren, het ondermijnen van vertrouwen in de raadsman, enz. enz. 64

65 8. Zwijgrecht en druk op verdachte tijdens verhoor (2/3) (Zb Sv 2.9) In zware strafzaken is (non)verbale druk toelaatbaar Indringende ondervraging is toegestaan, zeker bij ernstig feit Rb R’dam 10-03-11, LJN BP7321 Sturende en indringende vraagstelling binnen zekere grenzen toegestaan Zwijgende verdachte mag geconfronteerd worden met ander bewijsmateriaal en mag gewezen worden op zwakheid van zijn positie Zwijgende verdachte mag frequent worden gehoord, met het doel hem alsnog een verklaring te laten afleggen Daarbij mag hij confronterend worden toegesproken Rb MNL 12-02-16, ECLI:NL:RBMNE:2016:700 (serieverkrachter) 65

66 8. Zwijgrecht en druk op verdachte tijdens verhoor (3/3) (Zb Sv 2.9) Enige druk dus niet onrechtmatig Neem voor het mogelijk toepassen van afwijkende verhoormethoden altijd en vooraf contact op met de OvJ 66

67 Stelling Voor de beantwoording van de vraag of een afbeelding een seksuele gedraging in de zin van art. 240b bevat is uitsluitend van belang of die afbeelding een seksuele prikkeling teweeg kan brengen bij een persoon die naar die afbeelding kijkt 67

68 9. Wanneer sprake van heimelijk filmen en wanneer (ook) van Kipo (1/2) (Zb Sr 10.10) Kipo vereist een ‘afbeelding van een seksuele gedraging’, HR: 1.Gedraging van expliciet seksuele aard zoals die a/d hand van afbeelding zelf kan worden vastgesteld Een gedraging die reeds door haar karakter strekt tot het opwekken van seksuele prikkeling bijv. het op zinnenprikkelende wijze tonen van de geslachtsdelen of de schaamstreek 2.Gedraging van niet-expliciet seksuele aard maar die (gelet op de wijze waarop zij is totstandgekomen) eveneens strekt tot het opwekken van seksuele prikkeling Bijv. een afbeelding van iemand in een houding of omgeving die weliswaar op zichzelf of in andere omstandigheden ‘onschuldig’ zou kunnen zijn, maar die gelet op de wijze waarop de afbeelding tot stand is gekomen in het concrete geval een onmiskenbaar seksuele strekking heeft (hockey-zaak, in hoger beroep alsnog veroordeeld door Hof A’dam, 14-10-15, ECLI:NL:GHAMS:2015:4209) Moeilijk om exacte grenzen aan te geven, grijs gebied 68

69 9. Wanneer sprake van heimelijk filmen en wanneer (ook) van Kipo (2/2) (Zb Sr 10.10) Heimelijk fotograferen/filmen levert als zodanig (zonder relevante interactie) geen ontucht op Zie voor mogelijke strafbaarheid in dit soort situaties: –139f Sr (gebruik verborgen camera in woning of op een andere niet voor het publiek toegankelijke plaats) –139c Sr (gegevens opnemen/aftappen) –139d Sr (plaatsen opname/aftap/afluisterapparatuur) –240b Sr (kinderporno) –285b Sr (belaging) en/of –441b Sr (gebruik verborgen camera in voor publiek toegankelijke plaats) Art. 239 Sr (schennis) kan in dit soort zaken niet toegepast worden 69

70 Stelling Art. 240b Sr is te ruim geredigeerd, want bestrijkt ook gevallen waarin volgens de wetsgeschiedenis strafrechtelijke aansprakelijkstelling achterwege kan of dient te blijven 70

71 Kipo: strafbaarstelling te ruim Art. 240b Sr is inderdaad te ruim geredigeerd, want bestrijkt ook gevallen waarin volgens de wetsgeschiedenis strafrechtelijke aansprakelijkstelling achterwege kan of dient te blijven Belangrijke factoren voor het bepalen van dergelijke gevallen zijn –de concrete gedraging van de verdachte –de leeftijd van de betrokkenen –de instemming van de betrokkenen en –het ontbreken van enige aanwijzing voor een risico van verspreiding van de afbeelding(en) onder anderen dan de betrokkenen HR 09-02-16, ECLI:NL:HR:2016:213 71

72 10. Privacy minderjarige (op verzoek ouders niet informeren?) Moeilijk, door mij niet goed te beantwoorden Hangt van situatie af denk ik (bijv. concrete relatie met/tot ouders) Overleg altijd voorafgaand met OvJ! 72

73 11. Ontuchtige handelingen: aaien over been, seksuele gesprekken via chat? (1/2) (Zb Sr 10.10) Ontuchtige handelingen: handelingen van seksuele aard, in strijd met sociaal-ethische norm 1.Handeling kan gelet op uiterlijke verschijningsvorm zonder meer als ontuchtig worden gekwalificeerd, tenzij bijzondere omstandigheden Hangt af van aard gedraging en omstandigheden geval In grenssituaties zal bedoeling verdachte doorslag geven 2.Handeling kan als zodanig niet seksueel van aard zijn, maar op zodanige wijze en met zodanige bedoeling plaats hebben gevonden dat die handeling toch als ontuchtig moet worden aangemerkt Intentie van verdachte kan daarbij van belang zijn Bijv. knijpen in onbedekte knie onder de begeleidende woorden ‘meid, meid, wat heb jij dikke dijen. Wat zou ik hem daar graag tussen duwen’ 73

74 11. Ontuchtige handelingen: aaien over been, seksuele gesprekken via chat? (2/2) (Zb Sr 10.10) Aanraken van de (bedekte) billen Omstandigheden van het geval bepalend Aard van aanraking: vluchtige aanraking, slaan, wrijven, knijpen Knijpen in de billen tijdens waterpolowedstrijd om tegenstander te ontregelen heeft een ander karakter dan dezelfde handeling die met onzedelijke bedoelingen in een winkel of een uitgaansgelegenheid plaatsvindt Uitsluitend woorden geen schennis of ontucht Kan dus anders zijn bij relevante interactie Denk in dit kader ook nog aan belaging 74

75 Stelling Seksuele handelingen met psychisch gehandicapten zijn strafbaar (art. 243 Sr) 75

76 Antwoord stelling Stelling is niet juist Art. 243 Sr vereist is dat het slachtoffer juist door die handicap niet of onvolkomen in staat is zijn wil te bepalen of kenbaar te maken of weerstand te bieden (zie delictsomschrijving) Voor veroordeling moet dus vast komen te staan dat de dader: a.wist dat het slachtoffer leed aan een psychische stoornis en b.wist dat het slachtoffer door die stoornis niet of onvolkomen in staat was zijn wil t.a.v. de gepleegde seksuele handelingen te bepalen of kenbaar te maken of daartegen weerstand te bieden c.wist van de geestestoestand van het slachtoffer met het daaruit voortvloeiende gebrek ‘Volgens de MvA behelst de wet immers niet een algemeen verbod op seksuele handelingen met psychisch gehandicapten; het verbod beperkt zich tot gehandicapten met een stoornis die aan een vrije seksuele wilsvorming of wilsuiting in de weg staan.’ 76

77 N.a.v. verzoek OM: tips vordering gegevens (1/3) (Zb Sv 9.18) Overzicht 126nc/uc/zk e.v. 1.126nc/uc/zk: identificerende gegevens (historisch) 2.126nd/ud/zl: identificerende + andere gegevens (historisch) 3.126ne/ue/zm: identificerende + andere gegevens (toekomstig + direct) 4.126nf/uf/zn: gevoelige gegevens 5.126ng/ug/zo: vordering 126nc/uc/zk - 126nf/uf/zn aan provider 6.126nh/uh/zp: bevel ontsleutelen 7.126ni/ui/zja: vorderen bewaren en beschikbaar houden van gegevens 77

78 N.a.v. verzoek OM: tips vordering gegevens (2/3) (Zb Sv 9.18) Dagelijkse praktijk: bijna altijd klassieke opsporing (art. 126nc e.v.) Belangrijke tip: –lees bij ook maar enige twijfel altijd de wetsartikelen 126nc t/m 126ng –In 126ng worden er bijv. extra voorwaarden gesteld aan 126nc t/m nf zonder dat dit ook in art. 126nc t/m nf vermeld staat 78

79 N.a.v. verzoek OM: tips vordering gegevens (1/3) (Zb Sv 9.18) Zie de syllabus voor de hulpOvJ op www.zakboekenpolitie.com > Kennissessies MNL voor:www.zakboekenpolitie.com 1.Gegevens 2.Persoonsgegeven 3.Verstrekken van persoonsgegevens / bekijken beelden 4.126n en 126 na (gebruikers/verkeersgegevens telecom bij provider, niet via vorderen gegevens) 5.Vrijwillige afgifte 6.Reikwijdte Wbp 7.Filmpje smartphone van bijv. vechtpartij of op papier genoteerd kenteken 8.Vrijwilligheid in andere situaties dan ter opsporing 9.Open bronnen 10.Andere wettelijke bevoegdheden dan die uit Sv (en dus geen vordering gegevens nodig) 11.Géén bevel uitlevering van voorwerpen als met vordering gegevens kan worden volstaan 12.Vordering aan financiële dienstverlener 79

80 Vordering gevoelige gegevens (1/2) (Zb Sv 9.18) Art. 126nf Sv 1.Vordering gevoelige gegevens OvJ - 67, 1 misdrijf en ernstige inbreuk rechtsorde - Belang onderzoek moet dit dringend vorderen - Van degene van wie redelijkerwijs kan worden vermoed dat hij toegang heeft tot gegevens 2.Geen vordering aan verdachte Verschoningsgerechtigde niet verplicht aan vordering te voldoen 3.Machtiging RC vereist 4.Vereisten vordering, mogelijk mondeling, vereisten pv 5.Aanvullende regels mogelijk 80

81 Vordering gevoelige gegevens (2/2) (Zb Sv 9.18) Gevoelige gegevens: bijv. ook gegevens waaruit info over ras kan worden afgeleid, zoals een foto van een persoon of het zijn van patiënt van dokter Geldt niet voor beelden vastgelegd d.m.v. een videocamera, in gebruik met het oog op de beveiliging van personen, gebouwen, terreinen, zaken en productieprocessen (HR, zie het zakboek) Niet van toepassing bij opvragen pasfoto (kopie aanvraag reisdocument) bij gemeente art. 59 Paspoortwet i.v.m. art. 72 en 73 Paspoortuitvoeringsregeling Nederland 2001 Wetsvoorstel nieuw art. 126nda: –Bij verdenking 67,1-misdrijf, kan opsp. ambt. i/h belang v/h onderzoek van degene van wie redelijkerwijs kan worden vermoed dat hij toegang heeft tot beelden gemaakt met vaste camera’s voor de beveiliging van goederen, gebouwen of personen, vorderen deze gegevens te verstrekken –Voorstel ligt helaas al heel lang stil…. 81

82 Stelling Tijdens het tappen neemt een opsporingsambtenaar kennis van een gesprek van een vriendin van de verdachte met haar broer, zijnde een arts Deze opsporingsambtenaar moet de OvJ hiervan onverwijld in kennis stellen 82

83 Antwoord stelling Stelling is juist 1.OvJ voegt pv´s en andere voorwerpen bij de processtukken 2.Echter: indien vallend onder verschoningsrecht van professioneel verschoningsgerechtigde: vernietigen 3.Indien niet vallend onder verschoningsrecht: alleen voegen/gebruiken met machtiging RC 4.Opsp. ambt. die kennisneemt van mededelingen gedaan door of aan een professioneel verschoningsgerechtigde, stelt hiervan de OvJ onverwijld in kennis (zie vervolgens weer punt 2 en 3) 5.Aldus 126aa, het daarop gebaseerde besluit én de instructie van de PG’s Zie Zb Sv 9.17 en 9.21!! 83

84 Laatste actua Wetswijziging onbeperkt spreekrecht per 01-07-16 (1/2) Art. 51e Sv is als volgt gewijzigd Het tweede, derde en vierde lid, is komen te luiden: 2.Het slachtoffer kan op de terechtzitting een verklaring afleggen (MH: geen beperking meer tot de gevolgen van strafbare feit) 3.Het spreekrecht bedoeld in het 2 e lid kan ook worden uitgeoefend door de vader of moeder van een minderjarig slachtoffer die een nauwe band met het slachtoffer heeft of door een persoon die dat slachtoffer als behorende tot zijn gezin, verzorgt en opvoedt en in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat Van het spreekrecht kan gezamenlijk of elk afzonderlijk gebruik worden gemaakt De voorzitter kan het spreekrecht ambtshalve of op vordering v/d OvJ beperken of ontzeggen wegens strijd met het belang van het minderjarig slachtoffer. 84

85 Laatste actua Wetswijziging onbeperkt spreekrecht per 01-07-16 (2/2) 4. Het spreekrecht bedoeld in het tweede lid kan ook worden uitgeoefend door een nabestaande van een slachtoffer dat als gevolg van een strafbaar feit is overleden Tot de nabestaanden die voor oproeping in aanmerking komen, behoren: a.de echtgenoot of geregistreerde partner dan wel een andere levensgezel, en b.de bloedverwanten in de rechte lijn en die in de zijlijn tot de vierde graad ingesloten. Indien meer dan drie nabestaanden bedoeld onder b hebben meegedeeld dat zij van hun spreekrecht gebruik willen maken, en zij het onderling niet eens kunnen worden over wie van hen het woord zal voeren, beslist de voorzitter welke drie personen van het spreekrecht gebruik kunnen maken 85

86 Laatste actua Seksuele corruptie (art. 248d Sr) ‘Niet altijd en onder alle omstandigheden levert het ontbloten van het geslachtsdeel een ontuchtige handeling in de zin van art. 248d Sr op’ Conclusie PG 26-04-16, ECLI:NL:PHR:2016:540 ‘Het openen van zijn gulp en het tonen van zijn ontblote penis in de beslotenheid van zijn garage, waarin alleen de verdachte en twee vijfjarige meisjes aanwezig waren - kunnen worden aangemerkt als seksuele handelingen als bedoeld in art. 248d Sr’ HR 28-06-16, ECLI:NL:HR:2016:1328 86

87 Laatste actua Vastpakken borsten uit woede ‘Het vastpakken van de borsten van een vrouw (MH: hoofdagente), een voor haar intieme plek, heeft (…) naar de uiterlijke verschijningsvorm een seksueel karakter en is objectief gezien zozeer in strijd met de sociaal-ethische norm dat sprake is van een ontuchtige handeling Dat het gedrag van de verdachte (…) voortkwam uit woede en niet (…) uit een behoefte om een seksuele lust te bevredigen, doet hieraan niet af’ Hof Amsterdam 09-05-16, ECLI:NL:GHAMS:2016:1778 87

88 Laatste actua Seksueel binnendringen ‘Omvat iedere seksuele vorm van genitaal, oraal en anaal binnendringen, ook wanneer dit plaatsvindt met een artificieel substituut, ofwel ieder binnendringen van het lichaam met een seksuele strekking De vraag of sprake is van een dergelijke gedraging laat zich niet in algemene zin beantwoorden, maar vergt een beoordeling van het concrete geval Daarbij is o.m. van belang de wijze waarop, en de omstandigheden waaronder, dat binnendringen heeft plaatsgehad, waaronder begrepen de aard van het voorwerp waarmee is binnengedrongen Daarbij kan ook van betekenis zijn in welke lichaamsopening is binnengedrongen en hoe de subjectieve beleving van het binnendringen bij de verdachte en/of het slachtoffer is geweest’ HR 17-05-16, ECLI:NL:HR:2016:859. 88

89 Doelstelling presentatie 1.U verder te motiveren tot gebruik van de zakboeken / zelfstudie en 2.Een betere verwerking van uw werk in het pv Meer en beter resultaat in minder tijd Minder aanhoudingen van strafzaken op zitting Goed voor slachtoffers 3.Beantwoording van vooraf ingeleverde vragen 89

90 WWW.ZAKBOEKENPOLITIE.COM 90 1.Veel voorkomende misdrijven, dwangmiddelen, tips voor beoordelaars, enz. 2.Ppt presentaties en meerkeuzetoetsen per hoofdstuk zakboek Sv HulpOvJ zedenmisdrijven + veel voorkomende misdrijven (zakboek Sr HulpOvJ) met veel voorkomende verbeterpunten 3.Actua na laatste papieren zakboeken 4.Nieuwsmail, Tip van de Week, Misdrijf van de maand 5.Ook via Twitter en Facebook (zie startpagina www.zakboekenpolitie.com) 6.Ppt presentaties kwaliteitsproject Politie-OM + Zeden

91 VRAGEN? Tips/verbeterpunten graag naar: m.g.m.hoekendijk@om.nl (vertrouwelijke info) mgmhoekendijk@gmail.com (info die in zakboeken kan) 91

92 Einde presentatie 92