Is een gezonde levensloop voor iedereen weggelegd? Zijn hardnekkige socio-economische verschillen in gezondheid bestand tegen de dismal science? Tom Van Ourti Scholingsbijeenkomst VWO-scholennetwerk 4 oktober 2012

Socio-economische verschillen in gezondheid? “one of the most important and mysterious social science issues of the day: the substantial gradient of health according to socioeconomic status” (Smith, 2005) Scotland video Inkomen en SES status  levensstijl  ziekte en sterfte 2

Overzicht college  Evidentie  Verklaring door niet-economen  Verklaring door economen  Case study voor Nederland 3

Verschillen in ziekte, sterfte en GDP tussen landen   Aanzienlijke variatie tussen landen  Zowel levensverwachting als kindersterfte  Hardnekkig, maar toch convergentie doorheen de tijd 4

Verschillen in ziekte, sterfte en SES binnen landen  Kindersterfte per vermogensdeciel ( Erreygers et al )  Sterfte naar inkomen ( Deaton 2003 )  Zéér hardnekkig ( Meara et al ) 5

Verschillen in ziekte, sterfte en SES binnen Nederland  Ook in Nederland zijn de verschillen aanzienlijk ...en persistent ( CBS ) 6

Verschillen in ziekte, sterfte en SES op het SS Titanic

Evidentie socio-economische verschillen in ziekte en sterfte: samenvatting  Convergentie tussen landen  Geen convergentie binnen “rijke” landen  Geldt voor sterfte, ziekte en invaliditeit 8

Verklaring?  Lange traditie onder niet-economen  SES  gezondheid  Economen nog maar recent actief  Alternatieve verklaring?  Verhit debat tussen disciplines 9

Verklaring door niet-economen: overzicht (1)  Lange traditie “no variation in the health of the states of Europe is the result of chance; it is the direct result of physical and political conditions in which nations live“ Willian Farr (UK, )  Weinig aandacht voor dynamische relaties  Weinig aandacht voor causaliteit 10

Verklaring door niet-economen: overzicht (2)  Variatie in SES leidt tot variatie in gezondheid  Opleiding  Vermogen  Inkomen  Beroep  Huisvesting  Sociale hiërarchie 11

Verklaring door niet-economen: hypotheses (1) 1.SES leidt tot gezondheid  Niet via medische zorg!  Gedeeltelijk via levensstijlen  Via tewerkstelling Whitehall studies! Werk-gerelateerde stress (“job control”) 2.“fetal programming” / omstandigheden als jongere  Kritieke periode voor ontwikkeling (cf. Barker hypothesis)  Voorbeeld: hongerwinter in de Randstad ...maar ook de SES van ouders  Gezondheidsinvesteringen onder jongeren zijn productief! 12

Verklaring door niet-economen: hypotheses (2) 3.Inkomensongelijkheid  “The spirit level” (Wilkinson and Pickett)  Baviaan-studies ...maar niet lineariteit!! 13

Verklaring door niet-economen: samenvatting  Variatie in SES leidt tot variatie in gezondheid  Niet-economen domine(erd)en het debat!  Sociologie, demografie, epidemiology en psychologie  WHO’s Commission on Social Determinants of Health(2008) “Health is a fundamental right that should not be determined by social and economic circumstances” Voorbeeld 14

Verklaring door economen: bijdrages debat  Aandacht voor causaliteitsvraagstuk  Gezondheid  inkomen?  Theoretisch kader  Omsluit verklaringen niet-economen 15

Verklaring door economen: gezondheids- kapitaal (1) “(…) differential patterns of causality make a single theory of socioeconomic gradients in health difficult to imagine. We suspect, though, that the right theory will emphasize the life cycle.” (Cutler et al, 2008)  Levensloopbenadering  Early life zijn endowments  Derde factoren 16

Verklaring door economen: health capital (2)  Analogie met menselijk kapitaal à la Becker  Gezondheidskapitaal model!  Gezondheid is een stock die afneemt doorheen de tijd  Investeringen  Opbrengsten  Opleiding is een efficientiefactor  Predicties:  hogere opleiding  betere gezondheid  hoger loon (hogere opportuniteitskost van tijd)  betere gezondheid  menselijk, financieel en gezondheidskapitaal

Verklaringen door economen: empirische evidentie voor health  income  Gevolgen van ziekte voor “out-of-pocket payments  Effect van nieuwe ziekte op inkomen  Beperkt effect op gezondheidszorgkosten  Belangrijk effect op inkomen via arbeidsaanbod 18

Levensloopbenadering voor NL  Mortaliteitsregister voor voor 1/3e Nederlandse populatie  CBS POLS data  Leeftijdsprofiel sterfte  Leeftijdsprofielen van zelf gerapporteerde gezondheid  Inkomen  Opleiding  Beroep  arbeidsmarktparticipatie

Absolute sterfteverschillen naar inkomen

Relatieve sterfteverschillen naar inkomen

Gezondheidsprofiel naar leeftijd en geslacht, NL

…naar inkomen

Een echte gradient!

Vergelijking met VS

Invaliditeit (ADL) naar inkomen

…naar opleiding en beroep

Naar arbeidsmarktparticipatie

Inkomen en conditioneren op arbeidsmarkt

Opleiding en conditioneren op arbeidsmarkt

Recente evidentie voor NDL  Garcia et al (2011, Tinbergen Institute) 31

Samenvatting Nederland HealthWorkIncome Schooling

Take home message  SES verschillen in gezondheid zijn omnipresent in de wereld  Convergentie tussen landen  Hardnekkiger binnen landen  Niet-economen  Inkomen  gezondheid  Economen  Voegen gezondheid  inkomen toe  Nederlandse case study  Opleiding en arbeidsmarktparticipatie zijn cruciaal om de SES health gradient te begrijpen.

Implicaties voor beleid  Opleiding:  Ongelijkheid in opleiding?  Gezond gedrag en beroepskeuze aanmoedigen  Werk:  Preventie van verlaten arbeidsmarkt owv gezondheidsschok  Herintegratie invaliden op arbeidsmarkt (cf 2006 reform WIA)

VRAGEN?? 35