Mesoniveau en eerste lijn in de zorg Terugblik, evolutie en stand van zaken Peter Persyn - Vlaams volksvertegenwoordiger Vlaams Parlement 28-11-2015

Inhoud Algemene context Evoluties in de zorg Knelpunten in de zorg Belgische staatsstructuur Politieke evolutie – hervormingen Wet- en regelgeving mbt 1e Lijn en mesoniveau Zorgregiodecreet Woonzorgdecreet Thuiszorg 6e Staatshervorming Eerste lijn Studie Domus Medica Vlaams Parlement 25-05-2011 2

Algemene context Vlaanderen/België historisch gegroeid complex zorglandschap complexe Belgische staatsstructuur Stijgende levensverwachting en vergrijzing toename chronische ziekten, multimorbiditeit ‘tsunami’ van dementie, diabetes, … Economische en budgettaire druk 1980 – 2010: Budget GZ >> 8 % BNP Besparingen – o.a. fusies ziekenhuizen Financiële (2007) - economische crisis (vanaf 2009) 6de Staatshervorming Belang technologie – ICT – automatisering Peter er staat teveel op de slides

Evoluties in de zorg Epidemiologische shift : ‘cure’ < > ‘care’ Episodisch hoog-intensieve vs. ‘chronische’ laag-intensieve zorg ‘Disease - oriented’ vs. ‘goal - oriented’ medicine Noodzaak en meerwaarde multidisciplinaire aanpak Vermaatschappelijking van zorg ‘Omgekeerde shift’ van technische, gemedicaliseerde & institutionele zorg naar eerste lijn, thuiszorg en zelfzorg ‘Omgekeerde shift’ taken van zorgverstrekkers ‘Patient empowerment’ – patiënt wordt mondige cliënt Toenemende invloed technologie, ICT, robo-/domotica

Knelpunten in de zorg - Chronische zorg en multimorbiditeit vergen vraag-gerichte, geïntegreerde en multidisciplinaire (‘horizontale’) aanpak - Aanbod zorg is traditioneel monodisciplinair en prestatie-gefinancierd (‘verticaal’) georganiseerd vanuit de diverse disciplines en diensten Integratie – continuïteit – contiguïteit - coördinatie Geïntegreerde zorg vereist taakverdeling en -afspraken, coördinatie, gegevensdeling, permanentie en wachtdiensten samenwerking en overleg op praktijkniveau samenwerking en overleg tussen praktijken en diensten gegevensdeling rond zorg patiënt patiënt gericht - patiënten rechten Financieringsmodel is hier niet op voorzien

Belgische staatsstructuur

Politieke evolutie - hervormingen 1980: 2e Staatshervorming gemeenschappen bevoegd voor persoonsgebonden materies: GHzorg, welzijnszorg (onderwijs, cult, sport) NB GHZ: vnl. beperkt tot GH-preventie en –opvoeding 1998: Thuiszorgdecreet Vlaamse Gezondheidsdoelstellingen 2002-2004: 1e wetgeving Eerstelijn, HA-kringen, GDT Wet op de patiëntenrechten (Fed.) Zorgregio decreet (Vlaams) 2009: Woonzorgdecreet 12/2010: 1e grote Eerstelijnsconferentie 10/2011: 6de Staatshervorming 12/2013: Symposium Eerstelijn (opvolging conferentie)

Zorgregiodecreet Groepeert gemeenten Vlaams Gewest in hiërarchische structuur van zorgregioniveaus = kader voor programmatie, planning en inplanting van gezondheids‐ en welzijnsvoorzieningen Indeling gebaseerd op 3 principes: Uitgangspunt : bestaande fluxen in gebruik van diensten, voorzieningen en infrastructuur binnen verschillende domeinen, o.b.v. sociaalgeografisch onderzoek. Per niveau is bepaald welke gemeente of stad een aantrekkingspool vormt voor bevolking van omliggende gemeenten in gebruik van diensten en voorzieningen. Hiërarchische structuur : onderliggende niveaus passen in een 1 op 1 relatie in de bovenliggende: a) provincie b) regionale stad (14 gebieden) c) kleinstedelijke regio (60 gebieden) d) subniveau 1 (107 gebieden) en subniveau 2 (111 gebieden) e) de gemeente (308) 3. Regionale stedelijke niveau: meer uitzonderlijke en gespecialiseerde functies

Zorgregio’s

Opdrachten huisartskringen Bekendmaking eerstelijnsgezondheidszorg in algemeen en van huisartsenwerking in bijzonder Optimalisatie multidisciplinaire samenwerking tussen de eerstelijnszorgverstrekkers Samenwerkingsovereenkomsten afsluiten met ziekenhuizen om continuïteit van patiëntenzorg te waarborgen Toegankelijkheid van huisartsgeneeskunde voor alle patiënten van de huisartsenzone optimaliseren Organisatie van huisartspraktijkpermanentie (de wachtdienst) voor de patiënten van één of meer praktijken

Taken Logo’s (2008) uitvoering Vlaamse preventief gezondheidsbeleid realisatie Vlaamse gezondheidsdoelstellingen aanspreekpunt overheid en lokale organisaties lokaal implementeren gezondheidsprojecten integraal gezondheidsbeleid in bedrijven, scholen, gemeenten, ….

Samenstelling Logo Huisartsenkringen CLB’s (centra voor leerlingenbegeleiding) externe en interne diensten voor preventie en bescherming op het werk lokale besturen: gemeentebesturen en OCMW’s diensten ziekenfondsen gezondheidsbevordering consultatiebureaus Kind en Gezin

Verdeling Logo’s 14 in Vlaanderen en 1 in Brussel

Taken SEL Afstemmen zorg op noden zorg- en hulpvragers Onderling afstemmen werking van de verschillende zorgaanbieders   Transmurale afspraken Organiseren navorming Verlenen informatie Vlaams Parlement 25-05-2011

Samenstelling SEL Plaatselijke vertegenwoordigers van huisartsen verpleegkundigen diensten gezinszorg OCMW’s verenigingen van mantelzorgers en gebruikers organisaties van vrijwilligers andere zorgaanbieders actief in gebied

GDT Taken: optimaliseren dienst- en zorgverlening rond patiënt afstemming van zorgverlening op behoeften patiënt afstemming onderling Samenstelling: vertegenwoordigers zorgaanbieders 1e lijn huisartsen, verpleegkundigen en vroedvrouwen diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg LDC’s en OCMW’s Financiering: GDT: subsidiëring volgens aantal inwoners werkgebied MDO: forfaitaire tegemoetkoming voor deelnemers registratie van het MDO

Semi-residentiële zorg Woonzorgdecreet Dienst voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg Dienst voor logistieke hulp Dienst voor oppashulp Dienst voor thuisverpleging Dienst MW van het ziekenfonds Lokaal of regionaal dienstencentrum Dienst voor gastopvang Zelfzorg Mantelzorg Reguliere zorg Semi-residentiële zorg Residentiële zorg mantelzorgpremie maaltijdenlevering oppas- en vervoersdiensten personenalarmsystemen tegemoetkoming hulp aan bejaarden tussenkomsten in materiaal (ziekenhuisbedden, ...) Dagverzorgingcentrum CADO Centrum voor kortverblijf Centrum voor herstelverblijf Assistentie-woningen WZC

Thuiszorg Vlaanderen is bevoegd voor programmatie, planning, erkenning en subsidiering van: diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg diensten voor logistieke hulp diensten voor oppashulp diensten voor thuisverpleging diensten maatschappelijk werk van het ziekenfonds lokale dienstencentra regionale dienstencentra diensten voor gastopvang verenigingen van gebruikers en mantelzorgers projecten in de thuiszorg personenalarmtoestellen 

2011: 6e SHV (“Vlinderakkoord”) Vanaf 1 juli 2014 Vlaanderen ook bevoegd voor: Ondersteuning gezondheidszorgberoepen eerste lijn en organisatie eerstelijnsgezondheidszorg Erkenning van gezondheidszorgberoepen Preventie- en sensibiliseringsacties Ziekenhuisbeleid Financiering ouderenzorg en geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Revalidatieovereenkomsten

huisartsen(praktijken) via het Impulseofonds huisartsenkringen Ondersteuning gezondheidszorgberoepen eerste lijn & organisatie eerstelijnsgezondheidszorg huisartsen(praktijken) via het Impulseofonds huisartsenkringen GDT (geïntegreerde diensten voor thuisverzorging) LMN (lokale multidisciplinaire netwerken) MBE (multidisciplinaire begeleidingsequipes voor palliatieve verzorging) palliatieve samenwerkingsverbanden bestaande regelgeving blijft van kracht tot Vlaamse overheid initiatief neemt tot eventuele wijziging RIZIV en FOD Volksgezondheid volgen lopende dossiers op tijdens overgangsperiode

Evaluatie Eerste Lijn Beleid Inhoudelijk : Evaluatie GH doelstellingen & Actieplannen Geïntegreerde aanpak Chronische Ziekten Dementievriendelijke Gemeente: Transitieplan Structureel: Samenwerkingsplatform Eerstelijnsgezondheidszorg Groenboek Staatshervorming Impact analyse implementatie bevoegdheidsoverdrachten Decreet netwerk gegevensdeling actoren zorg Gezonde Gemeente: lokale beleidsplannen (verkiezingen 2012)

Impact analyse overdrachten bevoegdheden WG ‘eerstelijnsGHZ’ (naast WG GGZ, preventie, ouderen): Optie 1 (Nuloptie): federale beleidsvisie en beleidsinstrumenten worden ongewijzigd overgenomen Optie 2: Minimale Integratie van bestaande structuren: SEL’s en GDT’s enerzijds, Palliatieve Netwerken en Palliatieve Samenwerkingsverbanden anderzijds Optie 3: Structurering mesoniveau op niveau “regionale stad” (15 eenheden) en “kleine stad” (60 eenheden) Optie 4: Structurering mesoniveau op niveau “kleine stad” (60 eenheden) Optie 5: Ondersteuning van samenwerking op niveau van praktijkvoering in de eerste lijn (HA-praktijk, WGC, …)

Groenboek 15 regionaalstedelijke niveau’s = niveau van SEL/GDT/LOGO = organisatorisch overleg niveau 60 kleinstedelijke niveau’s = niveau van LMN/HAK/deel-SEL = ondersteunend en coördinerend niveau

Evaluatie eerste lijn (vervolg) 2. Economische condities Belangrijke financiële hefbomen blijven federaal 3. HRM – talent ‘zorgambassadeur’ – ‘werk maken van werk in de zorg’ Huisartsen: Gemiddelde leeftijd: 53 jaar laatste jaren verhoogde instroom opleiding, MAAR 1/5 werkt deeltijds; 1/3 overweegt uitstap 30% werkt in groep, 30% werkt solo zonder ondersteuning Toename chronische zorgvragen verwacht Vpkn – Zorgkundigen/verzorgenden: daling vacatures Eerstelijnspsychologen : 7 proefprojecten (Kempen, Turnhout) ICT-ondersteuners : EénLijn.be Vlaams Parlement 25-05-2011

4. Toegankelijkheid Gegevens HA-geneeskunde: Aantal/volume: 120 à 130/ 100.000 inw. = vrij stabiel, MAAR: 1/5 werkt deeltijds; 1/3 overweegt uitstap in komende jaren Toename werkdruk door toename chronische zorgvragen Geografische spreiding: “gemeenten-zonder-HA”: 104 (2010) >>> 150 (2013) ondanks Impulseo (= nieuwe Vlaamse bevoegdheid !) Financiële toegankelijkheid: 80% (4/5) geen probleem; 14% (1/7) vindt te duur; 11% (1/9) stelt GH-zorgen uit !!! Aanvaarding (“acceptance”) = hoog; MAAR: hoogopgeleiden slaan HA over: oogarts, gynaecoloog, pediater (≥90%); psychiater, orthopedist (>50%) Gebruik: langzame toename consultaties, afname huisbezoeken

5. Continuïteit WG “ICT in eerstelijnspraktijken” (Eerstelijnsconferentie) onvoldoende uitwisseling gegevens patiënt agenda – realisaties: eHealth-kadaster (CoBHRA) = centraal kadaster: Sociale kaart: overzicht gezondheids- en welzijnsberoepen Kinderopvangzoeker eHealth loket voor indienen en opvolgen subsidies WZC, CVK, DVC eHealthbox: communicatie tussen actoren 1e lijn beveiligde elektronische brievenbus vh federale eHealth-platform gratis beschikbaar voor elke zorgverlener veilige elektronische communicatie van medische en vertrouwelijke gegevens tussen zorgactoren in de gezondheidszorg Vitalink-project: gegevensdeling Sumehr: minimale dataset die arts nodig heeft om medische toestand van patiënt te kunnen inschatten Medicatieschema: HA, Apr, Tvpk, Gezinshulp//TandA, Vroedvr, WZC… Vaccinnet Journaal: vrije tekst

6. Coördinatie 2010 : Kritiek op Zorgregiodecreet van 2003 (< Rapport EerstelijnsConferentie) reële organisatie 1ste lijn verschilt van bepalingen decreet afstand tussen praktijkniveau en mesoniveau/SEL te groot voor goede ondersteuning actoren 1e lijn veelheid aan structuren (kringen, wachtdiensten, samenwerkingsverbanden) met ongelijke spreiding vraag naar betere coördinatie op aangepast mesoniveau Prometheus-HA kring: Creëren van geïntegreerd mesoniveau in de regio Genk-As-Opglabbeek-Zutendaal Domus Medica: Onderzoek naar zorgregio’s voor 1e lijn

Onderzoek Domus Medica Opdracht: oplijsten HA-kringen, HA-wachtposten en LMN’s aftoetsen mesoniveau voor HA-kringen tussen praktijkniveau en regionaalstedelijk niveau tussen 75.000 tot 125.000 inwoners ontwikkelen stappenplan en toetskader voor HA-kringen die overgang willen inzetten mits aanpassingen bestaande kringen in overleg met andere actoren 1e lijn: apr, TA, kiné, ergo, logo, podo, tvpk, diensten gezinszorg en aanv. thuiszorg Netwerken: LOGO, LMN, SEL, …

Algemene conclusies Oplijsting legt vinger op: versnippering 1e lijn blinde vlekken noodzaak betere coördinatie op mesoniveau HA-kringen rol van “trekker” in proces hertekening organische groei en enige traditie professionele structuur en duidelijke opdrachten Weerstanden tegen verandering zowel binnen beroepsgroepen als breder kader 1e lijn “bottom-up” benadering aangewezen nood aan overleg, ondersteuning en begeleiding ondersteunende rol voor HA-kringen en LMN

Voorstel Provincie Antwerpen

Integratie eerste lijn Nood en behoefte aan Geïntegreerd mesoniveau Stimulerend beleid coördinatie en samenwerking Flexibele samenwerkingsverbanden met erkenning en ondersteuning overheid – quid financiering ? Concrete realisaties - projecten Globaal Medisch Dossier Vitalink – gedeeld dossier - Medicatieschema Huizen van het Kind ELP: Eerstelijnspsychologische functie 107-projecten

Samenwerking en kwaliteit 1e lijn Nood aan kwaliteitscriteria voor praktijkvoering 1e lijn toegankelijkheid: continuïteit hulpverlening, derdebetalersregeling, digitale gegevensdeling hygiëne: naleven van richtlijnen o.m. inzake sterilisatie gemeenschapsoriëntatie met o.m. stagemeesterschap en deelname aan preventieprogramma’s multidisciplinaire samenwerking: meewerken aan zorgplanning en deelname aan lokale zorginitiatieven informatisering: gegevensdeling tussen diverse disciplines en patiënt/mantelzorger ; werken met informaticatoepassingen kwaliteit van zorg: minstens één kwaliteitsindicator inzake proces of resultaat registreren klachtenprocedure