Hoe bodemerosie en -verdichting aanpakken in de praktijk? Jan Vermang Petra Deproost Dienst Land en Bodembescherming 10 december 2015 AGRIBEX, Seminarie “Bodem en Landbouw”

Bodemerosie aanpakken in de praktijk Jan Vermang

Wat is bodemerosie? Bodemerosie = proces in twee fasen Losmaken van bodempartikels: door regendruppels en afstromend water Transport van bodempartikels: door afstromend water Diffuse erosie Geulerosie Ravijnerosie

Wat is bodemerosie? Derde fase = sedimentatie Op het veld Stroomafwaarts….

Wat is bodemerosie? Bodemerosie wordt bepaald door Neerslag Reliëf Bodemgevoeligheid korrelgrootte organische koolstofgehalte pH bodemstructuur Bodembedekking / vegetatie

Hoe erosie bestrijden? Brongerichte maatregelen Werken aan een goede bodemstructuur Verhoging van organische stofgehalte organische bemesting: compost, stalmest groenbedekkers oogstresten grasland Bekalken: zorg dat de pH zich in de optimale zone bevindt Bodemverdichting vermijden / opheffen bodemtextuur Optimale zone pH Zand pH 5 - 6 Zandleem pH 5,5 – 6,5 Leem pH 6,5 – 7,5 Klei pH 7 - 8

Hoe erosie bestrijden: brongerichte maatregelen Bodemruwheid verhogen Minder intensieve bewerking: een fijn zaaibed verslempt sneller Aanleg van drempeltjes tussen de ruggen

Hoe erosie bestrijden: brongerichte maatregelen Maximale bodembedekking gedurende het jaar Groenbedekkers Keuze hangt o.a. af van tijdstip inzaai, methode destructie, kostprijs, etc Gele mosterd Facélia Italiaans raaigras Snijrogge Snelheid bodembedekking ++ + Vorstgevoelig Ja (-5°C) neen Neen Inzaaidatum 15/8 tot 15/9 15/7 tot 15/8 tot 30/9 Tot 15/10 Voordeel Sommige cultivars zijn anti-nématoden Goede voorteelt voor de meeste gewassen Grote worteldichtheid nadeel Moeilijk te vernietigen bij sterke groei Vereist een goed zaaibed Gevoelig aan vochttekort Soms moeilijke opkomst Bron: Les livrets de l’agriculture, Ministère de la Région Wallonne. La gestion des couverts en interculture, D, Dos Santos

Hoe erosie bestrijden: brongerichte maatregelen Maximale bodembedekking gedurende het jaar Oogstresten Goede bedekking na korrelmais Gewaskeuze Teelten die het jaar rond de bodem bedekt houden, opnemen in de rotatie

Hoe erosie bestrijden: brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking: waarmee? Directe inzaai Strip-till Ondiepe NKB: schijveneg, cultivator, ontstoppelaar Diepe NKB: zware cultivator, grondbreker

Hoe erosie bestrijden: brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking: enkele voordelen Erosiereductie tot 85%! Experiment (Kruishoutem 2005): lagere afstroming en bodemverlies bij ondiepe NKB en diepe NKB tov ploegen

Hoe erosie bestrijden: brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking: enkele voordelen Organische koolstofgehalte neemt toe in bovenste bodemlaag Betere aggregaatstabiliteit Hogere bodembedekking Structuur minder intensief gebroken

Hoe erosie bestrijden: brongerichte maatregelen Niet-kerende bodembewerking: enkele aandachtspunten Vertrek van een goede situatie: Werk verdichte lagen weg Bewerk in voldoende droge omstandigheden Combineer met groenbedekkers in de winter => verzekeren van organisch materiaal nabij het oppervlakte Bewerkingsdiepte: Afhankelijk van diepte van de storende bodemlaag: controleer met prikstok of profielput Afhankelijk van de teelt: voldoende diep voor o.a. bieten Vermijd verdichting tijdens oogst Effecten worden gunstiger na verschillende jaren, maar: Combinatie met rotatie van teelten Minimaliseren van bodemverstoring Werken aan organische koolstof in de bodem => Stimuleren van bodemleven en stabiele bodemstructuur

Hoe erosie bestrijden? Symptoomgerichte maatregelen Grasbufferstroken / grasgangen Erosiebestrijdingswerken

Bodemverdichting aanpakken in de praktijk Petra Deproost Bron: “Praktijkonderzoek naar de toepassing van preventieve en remediërende maatregelen tegen bodemaantasting door bodemverdichting” (BDB, Thomas Moore Hogeschool en KUL i.o.v. Departement LNE, ALBON, 2014)

Zware machines zetten bodem onder druk Steeds zwaardere machines > bodem wordt samengedrukt Minder poriënruimte (lucht, water) Belemmering wortelontwikkeling

Prijskaartje van bodemverdichting € Opbrengstverliezen (kwantiteit, kwaliteit) Oppervlakkige wortelontwikkeling > verminderde opname van water en nutriënten Belemmering opstijgend vocht > droogtestress Belemmering waterinfiltratie > waterstress Hogere kosten (irrigatie, bemesting, bestrijdingsmiddelen,…) Hoger brandstofgebruik Insporing Trekkracht bij bodembewerking Milieukosten (nutriëntenuitspoeling, afstroming, energieverbruik,…)

Hoe bodemverdichting voorkomen? gewicht bodemdruk = contactoppervlak draagkracht van de bodem

Houd de belasting per wiel zo laag mogelijk Totaalgewicht verlagen Gewicht machine Gewicht lading (overlaadsystemen, navelstrengsystemen) Gewicht verdelen over groter aantal wielen Meer wielen per as Meer assen Dubbellucht Gewicht zo gelijkmatig verdelen over de wielen Halfgedragen/getrokken systemen vs. gedragen Afstellen van vooras- of achterasgewichten

Verhoog het contactoppervlak tussen band en bodem Lagere bandendruk Bandenspanningstabel checken Bandenspanning = functie (lading, snelheid)

Verhoog het contactoppervlak tussen band en bodem Bandendrukwisselsystemen Vlot van bandendruk wisselen tussen weg en veld Handmatig vs. automatisch In opbouw vs. geïntegreerd Eventueel extra compressor Bandenkeuze Gewone banden met voldoende luchtvolume Flexibelere banden (IF-banden, VF-banden) Brede banden Rupsen?

Onland of bovenover ploegen Naast de ploegvoor rijden Betere gewichtsverdeling Bovenlaag draagt gewicht GPS aanbevolen

Draagkracht van de bodem Vochtgehalte van de bodem Hoe natter, hoe minder draagkracht Bodemstructuur Organische koolstofgehalte pH Recent bewerking (ploegen, decompacteren, diepwoelen) Niet-kerende bodembewerking?

Een verdichte bodem? Indicaties Vaststellen Plasvorming Duidelijk zichtbare rijsporen (Lokale) zwakke opkomst Misvormde wortels Nood aan hoge trekkracht bij veldbewerkingen Vaststellen Prikstok Penetrometer Profielkuil

Een verdichte bodem, wat nu? Groenbedekkers Wortels doorbreken verdichting Bvb. rammenas, bladkool Bodemleven stimuleren Organisch materiaal toevoegen, niet-kerende bodembewerking, bestrijdingsmiddelen verminderen

Een verdichte bodem, wat nu? Mechanisch opheffen Mechanisatie: diepe grondbrekers, ploegen met ondergronders Tijdstip (ifv vochtgehalte) Diepte van bewerking Tanden: recht/gebogen, breedte/vorm beitel, met/zonder vleugelscharen,… ifv type bodem, vochtgehalte en diepte Nazorg! BODEMVERDICHTING: BETER VOORKOMEN DAN GENEZEN!

Dienst Land en Bodembescherming Jan Vermang Petra Deproost Dienst Land en Bodembescherming   Vlaamse overheid Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Land en Bodembescherming, Ondergrond, Natuurlijke Rijkdommen jan.vermang@lne.vlaanderen.be petra.deproost@lne.vlaanderen.be