I NHOUDELIJKE S ITUERING ‘D E C ONTEXT IN T HERAPIE ’ Walter Krikilion – OPZ-Studiedag Geel 03/12/15 1

‘D E C ONTEXT ’ Lijkt vanzelfsprekend en eenduidig, maar is het niet! Daarom: Goed ‘leren kijken’ – ‘Evidenties’ en gangbare percepties doorprikken – Dialoog  In het algemeen: het concept ‘context’.  Concreet : in de therapeutische relatie met de cliënt en in dialoog rond zijn/haar herstelverhaal. Daarom: Openstaan voor een brede waaier van betekenissen, interpretaties, invalshoeken en toepassingsmogelijkheden. 2

T ER I NSPIRATIE “ ‘Systemen’ staat voor een waaier van relaties en interacties, zoals met de partner, familie, vrienden, op het werk, in de vrije tijd, en ook binnen de bredere maatschappelijke context. Wanneer de patiënt opgenomen wordt, wordt het participeren aan systemen nog ruimer en levendiger. Er ontstaat een complexe interactie, waarbij het instituut van het ziekenhuis, het behandelteam, de leefeenheid, de contacten met andere patiënten een rol spelen. Hier liggen tal van kansen voor gestructureerde therapeutische trajecten. ‘In beweging’ is in die zin de vertolking van de realiteit – alles is in beweging – én tegelijk van de opdracht om er doelgericht en vanuit een behandelvisie ‘iets’ van te maken, namelijk betere patiëntenzorg. Of, met andere woorden, therapie op maat van de cliënt en gericht op ontwikkeling vanuit de dynamiek van de eigen context en relaties. De systemische blikrichting is in die zin van cruciaal belang voor goede patiëntenzorg.” (uit het Voorwoord van ‘Systemen in beweging’, Brochure OPZ-studiedag 2006, p. 1, zoals geciteerd in het Programmaboekje 2015) 3

D IVERSE I NVALSHOEKEN EN B ETEKENISSEN Twee centrale betekenissen vandaag: De context als ‘leefwereld’ of als ‘ecologische realiteit van het leven’ van de cliënt. De context als netwerk van ‘naasten’ of van mensen rond de cliënt: familie, partner, kinderen, vrienden, lotgenoten … 4

D IVERSE I NVALSHOEKEN EN B ETEKENISSEN Vanuit de setting in therapie of begeleiding: o Bij een residentiële opname: als ‘thema’ in het behandeltraject en bijvoorbeeld met behulp van imaginatie-technieken in therapie. het uitnodigen van de familie (partners, ouders, kinderen …) voor gesprekken, in dialoog met de cliënt. o In een dagkliniek. o Bij gezinsdagbehandeling. o In een ambulante setting. o In een mobiele werking. o In een setting van beschut of begeleid wonen. 5

D IVERSE I NVALSHOEKEN EN B ETEKENISSEN Zorgorganisatorisch – het is belangrijk dat deze contexten de bereidheid tonen om de eigen werking kritisch te laten doorlichten vanuit intervisie, vanuit de dagelijkse zorgpraktijk, vanuit de feedback van de cliëntenraad: De context van een leefeenheid in een psychiatrisch ziekenhuis, of van het psychiatrisch ziekenhuis zelf. De context van een mobiele werking en van een netwerk in de GGZ. De context van een psychosociaal revalidatiecentrum. De context van een woon- en zorgcentrum. 6

‘ D E C ONTEXT ’ Is zeker ‘geen decor’ (Dany Baert). Maar een levendige interactie van diverse mensen, relaties en settings, met de cliënt als hoofdpersoon in het midden ervan. Belangrijk is het om met de context creatief aan de slag te gaan in de begeleiding, en om in dialoog met de persoon zelf na te gaan wat voor hem of haar van belang is in het eigen herstelproces. 7

I N B EELD – K UNSTWERK VAN A LAIN E LSEN 8

H ET B EELD ZEGT ONS DAT De context een levendige interactie is. Dat het een interactie is tussen verschillende domeinen van het leven (wonen, werk (betaald of als vrijwilliger), vrije tijd, sociale relaties, opleiding, samenleving …). 9

H ET B EELD ZEGT ONS DAT ‘De context’ de verzamelnaam is van allerlei deelcontexten, waarmee je, afhankelijk van de fase in je herstelproces, meer of minder in de knel kunt zitten, maar waarin tegelijk en telkens mogelijkheden tot re-integratie en herstel liggen. Het komt er op aan er mee aan de slag te gaan en er zelf je weg in te vinden, met de steun van je context (hulpverleners, lotgenoten, familie). 10

H ET K LEURRIJKE F IGUURTJE o Roept het beeld op van een persoon die beweeglijk en creatief een weg mag gaan. o Stimuleert ons om mensen te faciliteren:  in hun creatieve zoektocht.  in het zelf zoeken naar wie en wat steun en betekenis kan geven.  in het vinden van nieuwe doelen in het leven en nieuwe rollen in de samenleving. 11

E THISCHE S PANNINGSVELDEN ‘De context’ gaat gepaard met diverse ethische spanningsvelden, zoals bijvoorbeeld:  Tussen het stimuleren van de zelfredzaamheid van de cliënt vanuit het oogpunt van de ‘eigen regie’ en van autonomie, en het stimuleren van de persoon vanuit het perspectief van beschermwaardigheid om in de context hulp en ondersteuning te zoeken.  Tussen de keuzes die de persoon zelf maakt (bijv. inzake wonen en werken, of in het kader van vroegtijdige zorgplanning (bijv. euthanasiewens)) en de mogelijk andere meningen en wensen van familieleden. 12

A CTUELE U ITDAGINGEN In het kader van het herstelgericht werken: creatief met ‘de context’ aan de slag gaan, en mogelijkheden exploreren, die minder evident zijn. In het kader van de participatiewerking (i n gemengde dialoogsamenkomsten van patiënten, ex-cliënten en professionals): ‘de context’ exploreren en samen feedback geven (met het oog op het optimaliseren van het zorgbeleid en van behandeling en begeleiding). 13

A CTUELE U ITDAGINGEN - V ERVOLG In het kader van contacten met en tussen lotgenoten en van het samenwerken met mensen met ervaringskennis en ervaringsdeskundigen: ‘de context’ bespreekbaar maken vanuit de eigen ervaringen van cliënten tijdens opname en behandeling. De uitdaging van het betrekken van de familieleden als bondgenoten in het behandeltraject – in dialoog met de cliënt en vanuit zijn/haar perspectief (zie o.a. het recente boek van Henk-Willem KLAASSEN, Bondgenoten, hoe familieleden en hulpverleners in de psychiatrie kunnen samenwerken, 2014). 14

T OT S LOT o De genoemde uitdagingen komen her en der in verschillende bijdragen aan bod, en we kunnen er ook op ingaan in de discussie. 15

T OT S LOT / P RAKTISCHE M EDEDELINGEN - GSM: graag op Stil of Uit. - Gelegenheid tot vragen stellen aan en uitwisseling met plenaire sprekers. - Presentaties (plenaire en van keuzesessies): vanaf maandag 7 december op OPZ Geel-website ( 16