Persoonlijkheid en probleemdrinken: een genetische link? Marleen H.M. de Moor Afdeling Biologische Psychologie Vrije Universiteit Amsterdam

FADO, 17 November 2010M. de Moor2/17 Relatie persoonlijkheid en alcohol Diagnose alcohol misbruik en afhankelijkheid: Meer impulsiviteit, disinhibitie, minder consciëntieusheid Meer antisociaal gedrag, agressie, minder altruïsme Meer zoeken naar prikkels Meer emotionele instabiliteit Ook voorspellers van misbruik en afhankelijkheid, bv.: Leeftijd eerste drankje Aantal drankjes per week Probleemdrinken Krueger et al. (2007), Sher et al. (2005), Slutske et al (2002), Dick et al. (2009), Ruiz et al. (2008) Externaliserend spectrum Internaliserend spectrum

FADO, 17 November 2010M. de Moor3/17 Erfelijkheid persoonlijkheid en alcohol Persoonlijkheid: 33-61% erfelijke factoren, 39-67% unieke omgevingsfactoren Bouchard & Loehlin (20001), Distel et al. (2009) Alcohol misbruik en afhankelijkheid: ~50% erfelijkheid, ~50% unieke omgeving Dick et al. (2009) Probleemdrinken: 33-45% erfelijkheid, 0-12% gedeelde omgeving, 55-66% unieke omgeving Van Beek et al. (in preparatie)

FADO, 17 November 2010M. de Moor4/17 Persoonlijkheid Big Five theorie Neuroticisme (N): – emotionele instabiel, stressgevoelig, angstig, depressief Extraversie (E): – Naar buiten gericht, sociaal, actief, energiek Openheid voor ervaringen (O): – creatief, non-conventioneel, intellectuele interesses Altruïsme (A): – coöperatief, warm, vertrouwend Consciëntieusheid (C): – geordend, discipline, doelen nastreven

FADO, 17 November 2010M. de Moor5/17 Probleemdrinken Probleemdrinken: Problemen als gevolg van alcoholgebruik Afhankelijkheidssymptomen Mate van alcohol consumptie  Continue maat  Voorspellend voor alcohol misbruik en verslaving

FADO, 17 November 2010M. de Moor6/17 Doelen van deze studie 1.Prevalentie van probleemdrinken 2.Factorstructuur 2 maten van probleemdrinken 3.Samenhang Big Five persoonlijkheid en probleemdrinken 4.Genetische samenhang tussen deze maten  Data van Nederlands Tweelingen Register  Gelijkenis in tweelingen en hun broers/zussen

FADO, 17 November 2010M. de Moor7/17 Nederlands Tweelingen Register Longitudinale data verzameling tweelingen en familieleden Volwassenen: 8 vragenlijsten van 1991 tot 2010 Gezondheid, leefgewoonten, en persoonlijkheid Vragenlijst 2009/10: focus op alcoholgebruik 10,290 deelnemers ≥18 jaar en ouder – 4,624 tweelingen en 1,246 broers/zussen – 4,420 overige familieleden

FADO, 17 November 2010M. de Moor8/17 Persoonlijkheid NEO-FFI (Costa & McCrae, 1992) 60 items 12 items per persoonlijkheidsdimensie Voorbeeld items: “Ik voel me vaak gespannen of zenuwachtig” (N) “Ik houd er van veel mensen om me heen te hebben” (E) “Ik heb een breed scala aan intellectuele interesses” (O) “Ik probeer hoffelijk te zijn tegen iedereen die ik ontmoet” (A) “Ik probeer alle aan mij opgedragen taken gewetensvol uit te voeren”(C)

FADO, 17 November 2010M. de Moor9/17 Probleemdrinken AUDIT (Saunders et al. 1993) 10 items Somscores 0-40 Klinische cut-off ≥8 “Hoe vaak hebt u zes of meer glazen alcohol per gelegenheid gedronken?” “Hoe vaak hebt u nagelaten om te doen wat normaal van u werd verwacht vanwege drankgebruik?” CAGE (Ewing 1984) 4 items Somscores 0-4 Klinische cut-off ≥2 “Hebt u ooit het gevoel gehad dat u eigenlijk minder zou moeten drinken?” “Hebt u zich ooit schuldig gevoeld over uw drinkgewoonten?”

FADO, 17 November 2010M. de Moor10/17 Prevalentie probleemdrinken Prevalenties komen sterk overeen voor 2 maten Mannen vaker probleemdrinker dan vrouwen

FADO, 17 November 2010M. de Moor11/17 Factorstructuur Probleemdrinken Factor analyse van 12 items in 10,290 deelnemers Twee-factor model was beste oplossing Factorscore Probleemdrinken gebruikt in genetische analyses Mplus 5 CFA with option COMPLEX RMSEA=0.06

FADO, 17 November 2010M. de Moor12/17 Samenhang persoonlijkheid en probleemdrinken Correlaties laag, maar significant: |0.06| - |0.12| (p<.05) Correlaties niet verschillend in mannen en vrouwen (p>.05)

FADO, 17 November 2010M. de Moor13/17 Gelijkenis in tweelingen en broers/zussen De Tweelingmethode Eeneiïge tweelingen: Twee-eiige tweelingen/ gewone broers/zussen:  Schatten invloeden genen en omgeving per eigenschap  Schatten genetische overlap tussen erfelijke eigenschappen 100% genetisch identiek 100% gedeelde omgeving 0% unieke omgeving 50% genetisch identiek 100% gedeelde omgeving 0% unieke omgeving

FADO, 17 November 2010M. de Moor14/17 Genetische samenhang Probleem drinken met: rprp rgrg rere Neuroticisme Extraversie Openheid voor ervaringen Altruïsme Consciëntieusheid

FADO, 17 November 2010M. de Moor15/17 Conclusies 8-19% van de bevolking heeft problemen met alcoholgebruik CAGE en AUDIT, 2 maten voor probleemdrinken, meten voor een groot deel hetzelfde Samenhang tussen persoonlijkheid en probleemdrinken niet groot Probleemdrinken hangt sterkst samen met minder Consciëntieusheid en Altruïsme, en meer Neuroticisme Er is een genetische samenhang tussen persoonlijkheid en probleemdrinken, die is het sterkst voor Neuroticisme, gevolgd door Extraversie en Consciëntieusheid

FADO, 17 November 2010M. de Moor16/17 Discussie Hoe verandert (genetische) samenhang als we kijken naar: Persoonlijkheid: facet of item niveau, andere schalen? Alcohol: alcohol misbruik, verslaving, consumptie? In hoeverre voorspelt persoonlijkheid probleemdrinken? Longitudinaal onderzoek Wat betekent (genetische) samenhang? Sommige mensen hebben genetisch risico voor probleemdrinken Een deel van dat genetisch risico overlapt met persoonlijkheid Interventie op persoonlijkheid kan probleemdrinken voorkomen voor mensen met verhoogd risico?

FADO, 17 November 2010M. de Moor17/17 Met dank aan Alle tweelingfamilies Prof.dr. Dorret Boomsma Prof.dr. Eco de Geus Jenny van Beek Lot Geels Jacqueline Vink Meike Bartels Gonneke Willemsen