Seksueel grensoverschrijdend gedrag en beleid Het vlaggensysteem en Raamwerk Nieuw logo verwijst naar het stuurwiel, en moet worden vermeld op alle producten

Een voorbeeld Een jongen van 12 wordt in het zwembad betrapt met een erectie… Beoordeling zal verschillen ngl Wie dit bekijkt: toezichter, ouder van de jongen, ouder van een getuige, de jongen zelf… Concrete context: andere aanwezigen, soort zwembroek… Wie de jongen is: intelligentie, ander gedrag of voorvallen, eenmalig of herhaald, besef van de situatie… Hoe je dit bekijkt: ‘hij had ook een rood hoofd!’ Om een Voorbeeld te geven: Een jongen van 12 met een erectie in het zwembad, heeft wijde bermudazwembroek aan, de jongen heeft een rood hoofd,….Hoe kijk je daartegenaan? Wellicht zal je reactie verschillen naargelang je betrokkenheid bij de situatie Bijvoorbeeld: Als toezichter: wat zijn je belangrijkste bekommernissen? Hoe ga je dit aan de jongen duidelijk maken? Als ouder van de jongen: wat zijn jouw bekommernissen? Hoe zou je daarmee omgaan? Als ouders van een kind die getuige was en dit thuis komt vertellen: wat zou jij willen dat er gebeurt? Stel dat je de jongen zelf bent: wat denk je dat er in je zou omgaan en wat je zou willen? Dit zijn verschillende perspectieven om te kijken naar en seksueel gedrag, en naargelang je inschatting en je perspectief zal je reactie verschillen. En dat is een probleem:

Magdat? Twee dertienjarige meisjes zitten in de slaapkamer op bed. Ze strelen elkaar tussen en over de bovenbenen en vinden het fijn. En deze? Is wellicht al wat moeilijker te beoordelen. Groen/geel

Een begeleider staart naar een meisje (13j) haar borsten en maakt een seksueel getinte opmerking. Steekkaart 15

Oké? Twee jongens van 9 en 17 jaar masturberen elkaar in het hokje van het zwembad Geel of rood

Wat houdt beleid in? Duidelijke visie op wat oke is en wat niet Die goed onderbouwd is Die gedeeld wordt door alle betrokkenen Die structureel is verankerd in afspraken, richtlijnen, …. In praktijk wordt gebracht Een betere praktijk met zich meebrengt Voor alle betrokkenen

Wat is nu het probleem? Onduidelijkheid over wat kan en wat niet Verschillen in visies op seksueel gedrag De discussie is vaak geladen en persoonlijk Er is een groot gevoel van verantwoordelijkheid Men wil vooral risico’s vermijden Seksuele ontwikkeling krijgt moeilijk ruimte Overreactie of laisser faire Gebrek aan open communicatie Pedagogisch vacuüm Herkennen jullie deze problemen? Zien jullie nog andere problemen?

Een beleid op drie niveaus: Reactiebeleid Preventiebeleid Kwaliteitsbeleid Vergelijking die je kan gebruiken om de drie niveau’s uit te leggen Gebruik publieke ruimte: Reactiebeleid: hoe reageren als er een accident is gebeurd Preventiebeleid: hoe veiligheid creëren op het publieke terrein (verkeer, toegankelijkheid, controle,…) Kwaliteitsbeleid: hoe ruimte aantrekkelijk maken voor kinderen en jongeren (en andere gebruikers…) Ander voorbeeld: Reactie: de EHBO koffer… Preventie: beveiliging van gevaarlijke situaties Kwaliteit: comfort en gezondheid bevorderen Constatatie: als men in organisaties spreekt over een beleid op poten zetten, denkt men vaak enkel aan een reactie en/of preventiebeleid. De link met het kwaliteitsbeleid is belangrijk, omdat daar een aantal voorwaardenscheppende elementen moeten kunnen gegarandeerd worden bijvoorbeeld privacy. Voorbeeld: een jongen van 14 zal zich masturberen; als dat gebeurt op een plaats en moment dat het niemand stoort, geen probleem. Als dat echter in gemeenschappelijke slaapzaal of badkamer gebeurt in aanwezigheid van anderen, wel een probleem. Men moet dus nadenken in zijn beleid over seksualiteit en lichamelijke integriteit: waar kan het zijn plaats krijgen in het kwaliteitsbeleid, en niet enkel voorkomen van (preventie) en reageren op (reactie) situaties van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

niveaus Reactiebeleid: hoe te handelen na een incident om verdere schade te beperken of te voorkomen Preventiebeleid: hoe kunnen we risico’s in kaart brengen en schade voorkomen Kwaliteitsbeleid: Hoe kunnen we ontwikkeling en groei vrijwaren en stimuleren? Acties kunnen zich zowel op individueel niveau als op structureel niveau situeren

Waar situeert zich deze situatie?

Situatiebeschrijving Hoort dit bij ontwikkeling? Belangrijk om niet te problematiseren Wat kan en wat kan niet in diverse contexten Wat zijn afspraken? Hoe reageren? Waar ligt de grens? Hoe communiceer je hierover met de kinderen? Wat vertel je aan de ouders?

Aspecten van beleid Kwaliteit: Visie die rekening houdt met seksuele ontwikkeling Educatie ook op informele momenten Afspraken en huisregels: waar is er privacy en mogelijkheid tot experimenteren Gedragscode en competentie voor leraars: wanneer en hoe kom je tussen? Hoe communiceer je en met wie? preventie: Hoe voorkom je moeilijkheden?

Waar situeert zich deze situatie? Steekkaart 15

Situatiebeschrijving Ook non contactvormen kunnen grensoverschrijdend zijn Hoe ervaart de jongere dit? Kan de jongere ergens terecht met zijn verhaal? Hoe wordt de klacht opgevolgd, wanneer wel of geen aangifte? Gedragscode voor begeleiders?

Aspecten van beleid Kwaliteit: Informele contacten zijn ook seksuele vorming (visie) Omgangsregels Preventie: Laagdrempelige klachtenregeling voor de jongere Handelingsprotocol: welke stappen zet de instelling Aanspreekpunt integriteit Competenties en gedragscode van begeleiders

Reactie: Communicatie met betrokkenen Wat met plegers? Doorverwijzing naar hulp

Waar situeert zich deze situatie. Twee jongens van 9 en 17 jaar masturberen elkaar in het hokje van het zwembad Geel of rood

Situatiebeschrijving Gaan jongeren over de grens? Context oke? Hoe reageren? Zorg voor slachtoffers, zorg voor pleger Afspraken en protocol (stappenplan) Sancties? Nazorg? Communicatie met alle betrokkenen?

Aspecten van beleid Kwaliteit Hoe werken aan goede afspraken? Preventie: Voorlichten over risico’s Accommodatie en toezicht regelen Reactie protocol bij incidenten: goed de procedure volgen Aanspreekpunt integriteit: kan helpen de zorg en communicatie te coördineren Communicatie naar ouders

Beleidsmatrix seksuele en lichamelijke integriteit in: kwaliteit preventie reactie Zorg/educatie Huisregels/ accommodatie Deskundigheid medewerkers Communicatie Om een beeld te krijgen van de domeinen waarop het beleid moet worden uitgewerkt, gebruiken we deze beleidsmatrix. Zorg: wat bieden we aan op het niveau van de kinderen en jongeren als basiszorg om de seksuele en lichamelijke integriteit te stimuleren, te voorkomen dat er negatieve ervaringen zijn, welke zorg is er na een incident Educatie: wat willen we dat kinderen en jongere leren ivm eigenwaarde, zelfrespect, seksualiteit in positieve zin? Waar willen we ze weerbaar voor meken? Wat willen we hen meegeven indien ze in een moeilijke situatie zijn beland? Huisregels: hoe gaan we met elkaar omgaan op vlak van seksuele en lichamelijke integriteit: welke gedragingen worden gestimuleerd, welke afspraken maken we daarover? Waar zien we mogelijke risico’s en hoe gaan we deze voorkomen of verkleinen? Waar moeten we rekening mee houden indien zich een incident voordoet nl waar staat de EHBO koffer? Accommodatie: welke inrichting stimuleert waar we met seksuele en lichameljike integriteit naartoe willen (privacy, contactmogelijkheden,…), wat is voorzien van veiligheidsdrempels, is er ruimte voor crisissituaties? Deskundigheid: basiscompetenties in het omgaan met seksuele en lichamelijke integriteit van kinderen en jongeren, inschatting van risico’s en weerbaar maken van kinderen en jongeren, correct reageren in crisissituaties Communicatie: wat & hoe te vertellen en aan wie over je beleid t.a.v. Seksuele en lichamelijke integriteit van de kinderen en jongeren, je preventieve maatregelen en je crisisdraaiboek.

Instrumenten per beleidsdomein kwaliteit preventie reactie Zorg/educatie RSV vlaggensysteem RSV Vlaggensysteem API handelingsprotocol Huisregels/ accommodatie Checklist omgangsregels Deskundigheid medewerkers CompetentieCL gedragscode Gedragscode Communicatie Visietekst Communicatie & API Wegwijzer Handelingsprotocol Communicatie &API

Beleid = boom Kruin= resultaten en effecten (vruchten) Takken= duurzame interventies stam= gedeelde visie wortels= uitgangspunten

Wat kan het vlaggensysteem betekenen? Attitudes en competenties van de doelgroep: weerbaarheid wil verhogen Verhogen van zelfsturing en verantwoordelijkheid Attitudes en competenties van begeleiders Werkt met generiek kader dat flexibel kan worden toegepast op steeds nieuwe situaties Werkt met concrete voorbeeldsituaties ‘triggert’ en daagt uit Vult pedagogisch tekort in Beleid: Reflectie op beleidskader

Bedoeling vlaggensysteem intermediair 1. Seksueel gedrag correct inschatten Erkennen van seksuele ontwikkeling Objectiviteit en neutraliteit te bevorderen Criteria en argumenten aan te bieden 2. Gesprek te stimuleren Nuancering en normalisering Gemeenschappelijke taal 3. Pedagogisch adequaat reageren Instrumenten en methodieken gepast gebruiken

Doelstellingen doelgroep Seksueel gedrag correct kunnen inschatten Criteria kunnen gebruiken Ontwikkeling competenties Kunnen communiceren over seksueel gedrag Vragen stellen Wensen en grenzen communiceren Ongewenste SG kunnen weigeren Hulp kunnen vragen

Handelingsrepertoire ifv grotere interactiecompetentie hebben Verschillende reactiemogelijkheden Zicht hebben op effecten en gevolgen oplossingsstrategieën

Wat is Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag? Opdracht: beoordeel de situaties op het gevoel en noteer je score Groen - - - - - Geel - - - - - rood - - - - - zwart Helemaal oké helemaal niet oké Omschrijf je gevoel De volgende voorbeelden dienen om er wat in te komen, en op het buikgevoel af te gaan. Je vraagt de deelnemers hun score te noteren op een werkblad (zie handout score) De bedoeling is dat we vervolgens dezelfde situaties beoordelen volgens de criteria van het vlaggensysteem, en zien waar er verschillen zitten. Vraag de deelnemers in algemene zin te denken, en niet al onmiddellijk in een bepaalde context (vb de klas of het internaat)

Mag dat? Twee jongens van 14 logeren bij elkaar. Ze laten hun erectie zien. groen

Oké? Meisje van 15 heeft steeds onbeschermde seks met wisselende partners omdat ze een baby wil rood

Oké? Jongens van 13 (zwakbegaafd en auti) tonen hun piemel aan spelende kinderen. Voor hen is het een grap, voor de kinderen niet. rood

Is dit oké? Een meisje van 14 wordt via facebook uitgescholden omdat ze lesbisch is. Rood/geel

Oké? Een jongen van 15 zoekt contact via internet en stuurt op vraag een naaktfoto van zichzelf naar een man van 27 jaar Geel of rood

Een meisje van 15 MVB masturbeert in bad groen

Magdat? Een groepje van 17 jarige jongens masturberen zich samen. Ze hebben veel lol. Groen/geel

Oke? Meisjes van 15 hebben onbeschermde anale seks omdat ze maagd willen blijven. Hun lief wil geen condoom gebruiken rood

Grensoverschrijdend of niet? Verschillen in beoordeling Ngl persoonlijke aanvoelen en visie Ngl de persoon over wie het gaat Ngl de context

Beoordelen van seksueel gedrag Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel gedrag Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend gedrag Rode vlag: zorgwekkend grensoverschrijdend gedrag Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag Hoe gaan we beoordelen? We leggen het continuüm uit.

6 beoordelingscriteria Toestemming (wederzijds) Vrijwilligheid Gelijkwaardigheid Gepast voor Leeftijd of ontwikkeling Gepast voor Context Zelfrespecterend

Consent of wederzijdse toestemming In kindertaal: Als we het allebei goed en prettig vinden, dan is het ok. Ik moet goed vragen of het ok is Als ik het niet wil, dan moet ik dat zeggen en het niet doen. Als mijn vriend/in zegt dat hij/zij niet wil, dan mag ik niet aandringen

Toestemming … Afhankelijk van mate waarin men grenzen voelt Duidelijkheid van aangeven van grenzen Mate van communicatie (verbaal of non verbaal) over grenzen Mate van ambivalentie Mate van ervaren druk om gedrag te stellen

Vrijwilligheid In kindertaal: Ik doe het alleen omdat ik het zelf wil Ik doe het niet om de ander een plezier te doen of omdat ik bang ben dat de ander boos zal worden Ik mag niet aandringen als de ander niet wil

Vrijwilligheid…. Afhankelijk van Mate van druk, dwang, aandringen,… Sociale druk en groepsdruk Beloning, betaling, secundaire winst Erbij horen, willen meedoen Mate waarin men kan ontsnappen Verwachting van negatieve consequenties indien men weigert

Gelijkwaardigheid In kindertaal: Seksueel getint contact met iemand die veel ouder, sterker of slimmer is, is niet ok Seksueel getint gedrag met iemand die veel jonger of zwakker is ook niet.

Gelijkwaardigheid… Mate van misbruik van macht Door overwicht op fysiek, psychisch, sociaal vlak Andere ontwikkelingsfase en noden Emotioneel ontwikkelingsniveau Verschil in noden

Gepast voor Leeftijd of ontwikkeling In kindertaal: Ik doe geen dingen waar ik te oud of te jong voor ben Zie normatieve lijst

Ontwikkeling… Mate van harmonisch of disharmonisch ontwikkelingsprofiel Grote mate van individuele verschillen in tempo, snelheid en ervaringen Evolueert nog steeds vb nieuwe media gebruiken Inschatting: beter met een ontwikkelingsnabije partner wegens meer kans op gelijke noden 20 % norm

Aangepast aan context In kindertaal: Ik hou rekening met mijn omgeving en doe geen dingen die anderen zouden kunnen storen of chockeren. Anderen houden ook rekening met wat jij storend vindt.

Context… Moeilijker naarmate Privacy niet geregeld is Meer verzorging Er meer toezicht nodig is Er meer onveiligheid is Professionalisering minder goed is Traditionele regels vijandigheid

Zelfrespecterend In kindertaal: Ik doe mezelf geen pijn. Ik denk na over de schadelijke gevolgen van mijn gedrag voor mezelf

Zelfrespect… Meer in gevaar bij Fysieke schade of risico Emotionele afwijzing, vernedering, blaam, schaamte, schuld Sociale uitsluiting, kans op repecussies, pesterijen of negatieve gevolgen Gewetensnood

Schema Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur van de vlag Steeds beoordeling van verantwoordelijke Herhaald gedrag-rodere kleur Urgentie vanaf Rood Seksueel misbruik: grijze zone

vlaggen groen geel rood zwart toestemming OK +- OK - OK --OK vrijwilligheid gelijkwaardigheid Leeft/ontw. adequaat Context-adequaat Zelfrespect Goed om deze slide als handout aan de deelnemers te bezorgen

Ernstiger wanneer… Meer schade Privacynorm overschreden wordt Mate van angst, gebrek aan steun, isolatie, herhaling, dwang of misleiding, ongelijkwaardigheid, mate van fysiek contact,.. Privacynorm overschreden wordt Meer afwijkt van “gemiddelde” ontwikkeling Pleger gevolgen kan inschatten Uit literatuur blijkt wat voor veel schade zorgt

Definitie Seksueel grensoverschrijdend gedrag is seksueel gedrag dat op één van de criteria niet voldoet (bleek grijs) Seksueel misbruik is seksueel gedrag (donker grijs) Dat duidelijk zonder wederzijdse toestemming Zonder vrijwilligheid Zonder gelijkwaardigheid tussen de partners gebeurt.

Stuurwiel

Hoe reageren als begeleider? Groen: accepteren en eventueel uitleggen Geel: accepteren, uitleggen, begrenzen en alternatieven bieden, signaleren, coachen Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel bemiddelen, melden, straf of interventie aankondigen, coachen Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf of/en begeleiding of andere interventie, melden

Opbouw groen geel rood zwart Bekijk/benoem/ bevraag Bespreek gevoelens bevestig Bevestig +oké Bevestig +oké Leg uit Begrens/leid af Verbied - oké Verbied -oké Observeer interventie Observeer goed Straf/verwijs door/hulp Observeer extra Opbouw

Raamwerk Seksualiteit en Beleid Kwaliteit, preventie en reactie in jouw organisatie september 2012

Seksualiteit en sgg in beleid http://www.seksuelevorming.be/projecten/vlaggensysteem http://www.seksuelevorming.be/materiaal/raamwerk-seksualiteit-en-beleid-integrale-jeugdhulp http://www.seksuelevorming.be/achtergrond/seksualiteit-en-beleid/implementatie-van-je-beleid

Erika.Frans@sensoa.be www.seksuelevorming.be Dank u Erika.Frans@sensoa.be www.seksuelevorming.be