Bewust afzien van Eten en Drinken Florence Guibert Buiron, Huisarts en kaderarts palliatieve zorg

Tot standkoming 2011 KNMG-standpunt “De rol van de arts bij het zelfgekozen levenseinde” KNMG- debatavonden begin 2014 concept handreiking jan 2015 definitieve handreiking

Handreiking KNMG en V&VN Primair bedoeld voor artsen, verpleegkundigen en verzorgenden http://knmg.artsennet.nl, http://www.nursing.nl Handreiking gaat in begin over wilsbekwame volwassenen Gaat niet in op of stoppen met eten en drinken de juiste weg is Is eigen keuze die ieder zelf mag maken

Palliatieve zorg Afzien van eten en drinken leidt onherroepelijk tot de dood De zorg voor de mens die deze beslissing neemt is daarmee een vorm van palliatieve zorg Ook als ten tijde van beslissing geen sprake was van een direct levensbedreigende ziekte

Handreiking KNMG en V&VN Bewust stoppen met eten en drinken met goede palliatieve zorg kan leiden tot een waardig sterven De arts heeft de plicht, als de patiënt dat ter sprake brengt, het gesprek aan te gaan over STED De arts behoort te informeren over de voor- en nadelen van STED Het is de arts toegestaan de patiënt te wijzen op de mogelijkheid van STED als de patiënt het niet zelf ter sprake brengt, is daartoe echter niet verplicht De arts dient adequate palliatieve zorg te verlenen, indien geïndiceerd palliatieve sedatie te starten Overlijden als gevolg van STED is een natuurlijk overlijden

Frequentie Schatting varieert van 0,4% tot 1,7% van alle sterfgevallen 50% van de artsen heeft situatie meegemaakt In bijna de helft van gevallen sprake van voorafgaand euthanasieverzoek

Belangrijkste redenen Somatisch: algehele zwakte/vermoeidheid, pijn, ademnood/angst te stikken Afhankelijkheid: afhankelijkheid, anderen tot last zijn, invaliditeit, verlies van waardigheid Demoralisatie: geen doel in het leven, eenzaamheid, depressief/somber Beheersing van het sterven: voltooid leven, verlies van regie

Pathofysiologie Glucose belangrijkste brandstof Streng vasten: 1e 24h glucose uit reserves glycogeen in lever Vorming glucose in lever uit aminozuren, lactaat en pyruvaat ( gluconeogenese) Vorming van ketonlichamen door afbraak van vrije vetzuren; worden belangrijkste energiebron voor hersenen Tot slot afbraak lichaamseiwitten in spieren

Strikt vasten en weinig drinken Vaak goed verdragen door: Ketonlichamen ontstaan uit vetverbranding hebben pijnstillend effect Morfine-achtige stoffen ( endorfines) Geringe vochtinname leidt tot nierfunctiestoornis, gepaard gaande met sufheid

Hongergevoel verdwijnt na enkele dagen mits geen koolhydraatinname ( bv frisdrank of fruit) Goede mondverzorging kan gevoel van dorst en droge mond grotendeels doen verdwijnen

Duur Onderzoek Ganzini: 85% overlijdt binnen 15 dgn Onderzoek Chabot: Bij inname vocht >50 cc langere duur Overlijden t.g.v. acute hartstilstand

Verzorging en begeleiding door professionals , vrijwilligers en naasten Voorbereidende fase Uitvoerende fase Beginfase Middenfase Stervensfase

Informatie, voorbereiding en ondersteuning van patiënt en naasten Informatie over te verwachten beloop, symptomen, mogelijke behandelingen Evt. overleg cardioloog over noodzaak uitzetten ICD/pacemaker Aanpassing bed, AD matras Aanwezigheid urinaal, incomateriaal, noodzaak/wens CAD Evt klysma Financiële/juridische regelingen Andere ( materiële/materiële) regel zaken Afscheid nemen Wens voor rituelen voor/na overlijden Regelen en vormgeven van begravenis/crematie Inzet thuiszorg, gezinshulp, vrijwilligers, geestelijk verzorger

Aanpassing van de medicatie Saneren medicatie Oraal omzetten naar alternatieve toedieningsweg Rectaal Sublinguaal, buccaal, oromucosaal, intranasaal Transdermaal Subcutaan ( IM, IV) Zo nodig medicatie Slaap, pijn, angst, delier

Organisatie en coördinatie van zorg Duidelijke afspraken Betrokkenheid hulpverleners en naasten, taakverdeling, verantwoordelijkheden Aanwezigheid en bereikbaarheid Onderlinge overdracht Overlegmomenten Zorgplan Goede verslaglegging, centraal dossier, zorgpad

Schriftelijke wilsverklaring en aanwijzen van wettelijk vertegenwoordiger Aanbeveling maar niet vereist Patiënt legt vast: dat hij bewust af van eten en drinken geen ziekenhuisopname geen toestemming voor aanbieden voeding en vocht ziet af van levensverlengende behandelingen hoe te handelen als hij in delirante toestand om vocht vraagt wie patiënt vertegenwoordigt bij wilsonbekwaamheid

Uitvoerende fase, begin Afbouwen eten en drinken Algemene lichamelijke verzorging en huidverzorging Mondverzorging

Mondverzorging Dagelijks mondinspectie Verfrissen van de mond evt stimuleren speekselafscheiding evt gebruik speekselvervangers Spoelen met fysiologisch zoutoplossing Lippen invetten Poetsen gebit, tong evt. stoomapparaat boven het bed Behandelen candida infectie

Uitvoerende fase, midden Mictie- en defaecatiestoornissen Pijn Misselijkheid en braken Onrust, verwardheid en delier Palliatieve sedatie ( Geur)

Uitvoerende fase, stervensfase Betrokkenen informeren over aanbreken stervensfase Zorgpad stervensfase Overlijden is natuurlijke dood “ afzien van eten en drinken” invullen bij directe doodsoorzaak Nagesprek met betrokken hulpverleners Nagesprek familie en naasten

Informatie Stoppen met eten en drinken www.nvve.nl Uitweg, een waardig levenseinde in eigen hand, door Boudewijn Chabot en Stella Braam www.eenwaardiglevenseinde.nl