REALITY-TELEVISIE: Leedvermaak, exhibitionisme, vervlakking? Jaap Kooijman, Universiteit van Amsterdam 2 april 2008

Hardnekkig misverstand Door de komst van reality- televisie kan iedereen een ster worden – iedereen beroemd; iedereen zijn ‘fifteen minutes of fame’ (Andy Warhol) Vroeger hadden sterren veel talent en waren zij duurzaam; nu zijn mensen beroemd om het beroemd zijn en niet om wat zij kunnen Reality-televisie is tekenend voor de huidige tijdgeest – leedvermaak, exhibitionisme, culturele vervlakking

Wel waar! Technologische ontwikkeling: introductie kabel-, satelliet- en digitale televisie; convergentie van verschillende media Institutionele ontwikkeling: opkomst commerciële televisie; nadruk op infotainment Internationalisering en mondialisering: ontwikkeling van nieuwe formats gebaseerd op bestaande genres; mondiaal uitgebracht, lokaal uitgevoerd

Gewoon/buitengewoon 1.‘Gewone’ mensen in ‘gewone’ situaties (docusoaps) 2.‘Gewone’ mensen in ‘buitengewone’ situaties (Big Brother, Het Blok) 3.‘Buitengewone’ mensen in ‘gewone’ situaties (Adam’s Family, De Bauers, Patty’s Posse) 4.‘Buitengewone’ mensen in ‘buitengewone’ situaties (Sterren Dansen op het IJs, Joling & Gordon over de Vloer)

Feit/fictie “Ik vind het de hoogste tijd dat Nederland de echte Patricia leert kennen, want thuis ben ik natuurlijk geen glamourdiva” (Patricia Paay, 2002) Reality-televisie is fictieve vorm van “realiteit” – altijd gepresenteerd in vorm van fictie Zowel “gewone” als “buitengewone” mensen worden personages in een nieuwe gerepresenteerde realiteit

Genre: candid camera Eerste candid camera show in de VS in 1948: “Smile! You’re on candid camera!” Gewone en bekende mensen in alledaagse maar benarde situaties Zichtbaar maken wat normaal niet zichtbaar is (“eerlijke, openhartige camera”) Leedvermaak maar ook herkenning

Genre: nieuws Niet zozeer “het journaal” maar verborgen camera, undercoverjournalistiek, misdaadreconstructie, ooggetuige Duitse oorsprong met Aktenzeichen XY … ungelöst (1967) Mix “feit” en “fictie” door vertelvorm Voorlopig hoogtepunt: Peter R. de Vries en Joran

Genre: talentenjacht Altijd aanwezig geweest op televisie, inclusief Nieuwe Oogst, Soundmixshow, Idols, X-Factor Gebaseerd op de “stermythe” – “gewone” mensen (met talent) kunnen worden ontdekt en een ster (“buitengewoon”) worden Idols niet wezenlijk anders dan eerdere talentenjachten – maakt wel mechanisme zichtbaarder

Genre: daytime talkshow The Phil Donahue Show ( ), The Oprah Winfrey Show (1986-heden), The Jerry Springer Show (1991-heden) Mix van informatie en sensatie; het politieke wordt persoonlijk Mix van publiek domein (ratio) en privédomein (emotie); opkomst “ervaringsdeskundige” Leedvermaak maar ook zichtbaarheid van minderheden en openbreken publiek debat

Genre: televisiedocumentaire An American Family (PBS, 1973), vergelijk met Familietrots (Ikon, 2004), oftewel De Tokkies Antropologisch/sociologische journalistiek; in beeld brengen van een gewoon/buitengewoon kerngezin Beide gevallen: hype maakt van de gewone gezinsleden bekende mediapersoonlijkheden

An American Family (PBS, 1973) Familietrots (IKON, 2004)

Genre: funniest home videos America’s Funniest Home Videos (ABC, 1989-heden); De Leukste Thuis (Tros, ) Kijkers sturen videofilmpjes in van “grappige” situaties: vallende kinderen, dierenkunstjes, etc. Subgenre: bloopers van sporters, nieuwslezers, etc. Wederom (net als candid camera) zowel leedvermaak als herkenbaarheid

Genre: “reality television” Eerste show die “reality television” werd genoemd: The Real World (MTV, 1993) Gewone mensen in buitengewone situatie: zeven jongeren samengebracht in een appartement in Manhattan Jongeren worden gevolgd door cameraploeg Anders dan documentaire: een speciaal gecreëerde leefruimte

Genre: docusoap Opkomst in de jaren 1990 Aantal vaste personages worden gevolgd in een bepaalde werksituatie (vliegveld, hotel, ziekenhuis, politiebureau, cruise) Mix van nieuwsgenre en televisiedocumentaire accent ligt minder op informatie (sociale context) maar op (emotionele) interactie tussen individuen

Genre: emo-televisie Van oorsprong Nederlands genre (opkomst jaren 1990): De Surprise Show, Het Spijt Me, All You Need is Love, Love Letters Nadruk op emotie en (“goedkoop”) sentiment, melodrama Vertaald in duidelijk formats die internationaal verkoopbaar zijn Mix van talkshowgenre met zaterdagavondshowprogramma

Format: Big Brother Geen genre maar een format: als categorie is format zowel groter als kleiner dan genre Gewone mensen in buitengewone situatie; anders dan The Real World: leefsituatie afgesloten van de gewone bewoonde wereld Mix van genres: reality-televisie, soap, talkshow en gameshow Multimediaal en aanwezigheid van “verborgen” camera

Genre: reality sitcom The Osbournes (MTV, ) Sitcom genreconventies: nadruk op kerngezin; elke aflevering wordt de emotionele balans verstoord door een probleem, welke wordt opgelost; terugkeer naar emotionele balans Terugverwijzing naar I Love Lucy ( ) en The Adventures of Ozzie and Harriet ( ) Real life of sitcom personages?

Mix: De Gouden Kooi Mix van (bijna) alle bovengenoemde genres Opening – directe verwijzing naar Dynasty (ABC, ) Combinatie gewoon en buitengewoon, feit en fictie Multimediaal, alom aanwezige (verborgen) camera’s Nadruk op sensatie en conflict; leidt tot ethische discussies en morele paniek

Voorlopige conclusies Eenduidige definitie van reality- televisie bestaat niet Reality-televisie creëert altijd een nieuwe realiteit, waarbij onderscheid tussen feit en fictie irrelevant (lijken te) worden Leedvermaak en schaamteloze exhibitionisme van reality-televisie zijn niet unieke uitingen van de hedendaagse tijdgeest maar zijn traceerbaar in eerdere genres