Hoofdstuk 6: Wetenschap, religie en zingeving

Woord vooraf Wetenschap en (een bepaalde opvatting van) religie staan vandaag op gespannen voet. “Kerk/geloof/religie is altijd tegen wetenschap geweest” is onjuiste/ongenuanceerde stelling Abdijen, universiteiten Averroës, Aquino, Copernicus, Newton Belang van aristotelische wereldbeeld Galileï proces Geloof en rede: discussie tot op vandaag. Nog steeds heel wat “gelovige wetenschappers”. Niet elk geloofsstrekking over dezelfde kam scheren

Overzicht hoofdstuk 7 De cognitieve en manipulatieve interesse De zingevende interesse Verhouding wetenschap en religie

1. Cognitieve én manipulatieve interesse Praktisch belang van kennis Mängelwesen Evolutionair voordeel (Homo sapiens sapiens/ cognitieve niche) Manipulatie Controle, zekerheid Bewuste en onbewuste kennis (Polanyi: ‘tacit knowledge’ - knowing how / knowing that) Belang van wetenschap - techniek

Het mythische denken Verhalende, niet-argumentatieve verklaring Goden en bovennatuurlijke wezens/krachten Handboek en wetboek tegelijk

Moderne wetenschap (16de en 17de eeuw) Mathematisch denken wordt systematisch op de natuurkunde toegepast De experimentele methode Nieuw verklaringsmodel: mechanische causaliteit ipv doeloorzaken (causa finalis). (…) getuigt het van arrogantie om (in de zoektocht naar kennis) het wetenschappelijke standpunt naast zich neer te leggen.

Erklären – Verstehen menswetenschappen: de mens is zowel de onderzoeker als het onderzochte verklaren en begrijpen oorzaken en redenen feiten en betekenissen

Mens als kenniszoekend wezen Praktisch voordeel Moreel belang van kennis Intellectuele integriteit Kennis en verantwoordelijkheid Kennis om de kennis “it is wrong always, everywhere, and for anyone, to believe anything upon insufficient evidence” (W.K. Clifford, The ethics of belief)

2. Zingevende interesse Wetenschap en leefwereld

Alles is wetenschap, maar wetenschap is niet alles Ons alledaags leven wordt niet gedirigeerd door wetenschappelijke theorieën Mensen willen niet alleen verklaren en inzicht verwerven, maar ook spelen, ontmoeten, voelen, beleven, hopen, geloven… Wetenschappelijke beschrijving en verklaring versus de betekenis van dingen Voorbeeld: De liefde: een evolutiestrategie van zelfzuchtige genen

Zingevende interesse - Sommige ervaringen zijn ‘cognitief ondoordringbaar’ - De menselijke rede treft in een bepaald type van haar kennis het bijzondere lot dat ze door vragen wordt geplaagd die ze niet kan afwijzen, omdat ze haar door de aard van de rede zelf worden opgegeven; die ze echter ook niet kan beantwoorden, daar ze het vermogen van de menselijke rede volledig overstijgen.[1] [1] I. Kant, Kritiek van de zuivere rede, Amsterdam, Boom, 1781 (2004): 59

Zinvragen In zijn Tractatus Logico-Philosophicus (1922, 6.52) schrijft Wittgenstein: “Wij voelen dat zelfs als alle mogelijke wetenschap­pelijke vragen beant­woord zijn, onze levensproblemen nog helemaal niet aangeroerd zijn.”

Zin ervaren, niet creëren Geluk en erkenning zijn in de woorden van John Elster (1983, ch.2) een ‘essentieel bijproduct’ Robert Nozick : Suppose there were an experience machine that would give you any experience you desired. Superduper neuropsychologists could stimulate your brain so that you would think and feel you were writing a great novel, or making a friend, or reading an interesting book. All the time you would be floating in a tank, with electrodes attached to your brain. Should you plug into this machine for life, preprogramming your life's desires? (Nozick, 1974, p.42-43)

Zingeving en wetenschap Wittgenstein 1 “Waarover men niet spreken kan, moet men zwijgen” Wittgenstein 2 Meaning is use Verschillende taalspelen Tegen de wetenschappelijke pretenties van de religie Tegen de zingevende pretenties van de wetenschap

Het (on)gelijk van Wittgenstein Want wanneer men aanneemt dat de mensen ooit uit domheid dit ambt van regenkoning hadden ingesteld, dan moet toch duidelijk zijn dat ze voordien reeds de ervaring hadden dat het in maart begint te regenen en dan hadden ze de regenkoning voor het overblijvende deel van het jaar laten functioneren. Of ook zo: Tegen de ochtend, wanneer de zon zal opkomen, voeren de mensen riten van de dageraad uit, maar nooit 's nachts, dan branden ze eenvoudigweg lampen. Wittgenstein, Bemerkungen über Frazers Golden Bough [Frazer (1922), The golden bough. A study in Magic and Religion.]

Het (on)gelijk van Wittgenstein S.J. Gould: Principe van NOMA (Nonoverlapping magisteria) R. Dawkins ID, creationisme H. Philipse D. Dennett

DEF 2: religie = zingevingsysteem (attitudes) → dan NOMA DEF 1: religie = poging om de werkelijkheid te verklaren (opvattingen) → dan is religie een concurrent van de wetenschap. Creationisme: letterlijke lezing van Genesisverhalen ID: wel evolutie, maar niet op basis van natuurlijke mechanismen (complexity & fine tuning argument – het kan toch allemaal geen “stom toeval” zijn?) Evolutieleer in het onderwijs? 1925 Scopes v. Tenessee (‘the monkey trial’): Darwin verboden 1968 Epperson v. Arkansas: Darwin verbieden is ongrondwettelijk ID, “Balanced treatement”: ongrondwettelijk DEF 2: religie = zingevingsysteem (attitudes) → dan NOMA Laat geen wonderen, openbaring, descriptief taalgebruik toe… “would-be gelovigen”, “semantisch atheïsme” ?!is een religieuze houding zonder geloofsovertuiging over een transcendente werkelijkheid niet als een toneel zonder hoofdrolspeler?

Religie en moraal als MEME Het ontstaan van menselijke moraliteit en religie kunnen wetenschappelijk (neurologisch/evolutionaire psychologie) verklaard worden. Frans de Waal Dawkins, Dennet Religie en moraal als MEME Wordt een meer spirituele bespreking van moraal en religie dan (niet) overbodig?