Lijden…?! Vragen en visies

Overzicht ‘Lijden en God’ A. Lijdende mensen B. Zinvragen vanuit lijdenservaringen C. Christelijke visie op God en lijden D. Lijden in andere religies en levensbeschouwingen

A. Lijdende mensen I. Vele vormen van lijden II. Een ervaring met verschillende dimensies III. Verwerking van zwaar lijden: E. Kübler-Ross over het stervensgebeuren IV. Lijden in de samenleving

I. Vele vormen van lijden 1.1 De mens, dader en slachtoffer natuurlijk kwaad moreel kwaad mengvormen

1.2 Verschillende vormen van lijden fysiek psychisch sociaal moreel spiritueel te onderscheiden, niet te scheiden

II. Een ervaring met verschillende dimensies een andere verhouding tot het lichaam een andere verhouding tot de wereld van de dingen een andere verhouding tot medemensen een andere verhouding tot de eigen eindigheid genezing?

III. Verwerking van zwaar lijden E III. Verwerking van zwaar lijden E. Kübler-Ross over het stervensgebeuren ontkenning “Maar ik voel me goed” woede en protest “Waarom ik?” onderhandelen “Laat me nog de geboorte van mijn kleinkind meemaken.” depressie “Ik ga toch sterven, waarom nog volhouden?” aanvaarding “Ik accepteer het, nu moet ik verder.”

IV. Lijden in de samenleving 4.1 Gezondheid en ziekte in de samenleving gezondheid als topwaarde verabsolutering: medicalisering van het leven

4.2 Dood in de hedendaagse samenleving verdringen van lijden snelle evolutie in omgang met de dood publiek gebeuren ↓ privé-aangelegenheid toenemende hospitalisatie van terminale patiënten

B. Zinvragen vanuit lijdenservaringen I. Is lijden mensonwaardig? II. Vragen naar schuld III. Zingeving in het lijden? IV. Lijden en de godsvraag

I. Is lijden mensonwaardig? 1.1 Probleemstelling: lijden en menswaardigheid: twee gescheiden wegen? “Dokter, vindt u dit nog menswaardig?” onontkoombaarheid van lijden ‘ver-ont-waardiging’? (M. Desmet)

1.2 De mogelijkheid van het erkennen van menswaardigheid in het lijden “inflatie van het woord ‘menswaardigheid’” (M. Desmet) lijden zowel bestrijden als een plaats geven houding van anderen bepaalt mee iemands menswaardigheid  belang van de gemeenschap

1.3 Als lijden en menswaardigheid conflicteren: euthanasie? in sommige vormen van lijden geen menswaardigheid?  dood waardiger dan leven? euthanasie: opzettelijke levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene op diens verzoek Wet 2002 handelingsbekwame meerderjarige vrijwillig, overwogen en herhaald verzoek medisch uitzichtloze toestand van ondraaglijk fysiek of psychisch lijden mogelijkheid van wilsverklaring

Zorgnet Belgische Bisschoppenconferentie geen eenzijdige nadruk op autonomie ‘palliatieve filter’ enkel bij terminale; wilsbekwame, meerderjarige patiënten en fysiek lijden Belgische Bisschoppenconferentie eerbied voor het menselijke leven waarde van het leven niet koppelen aan “kwaliteit” ervan risico van druk geen therapeutische hardnekkigheid, wel palliatieve zorg

II. Vragen naar schuld zoeken naar een reden voor het lijden: verband met schuld een ander beschuldigen zichzelf beschuldigen “Waarom moet er voor alles wat er gebeurt een specifieke reden zijn?” (H. Kushner)

III. Zingeving in het lijden zingeving in het lijden mag de strijd tegen het lijden niet blokkeren geen universele verklaringen, wel persoonlijke ontdekking a priori is het lijden negatief, a posteriori kán er zin in gevonden worden V. Van Gogh, oude man (1890)

IV. Vragen naar God 4.1 Het lijden als rots van het atheïsme - Als God bestaat, zou hij al dit lijden toch niet laten gebeuren? - genocides van de twintigste eeuw als “de derde dood van God”

4.2 Het godsgeloof verscherpt de lijdensvraag voor wie in God gelooft, is zinloosheid moeilijk te aanvaarden dilemma van Epicurus: een goede en almachtige god kan niet samen bestaan met het leed in de wereld gelovigen: eerder praktisch dan theoretisch probleem: hoe (blijven) geloven?

C. Christelijke visie op God en lijden I. Een paar klassieke modellen 1.1 God als rechtvaardige rechter 1.2 God als wijze pedagoog 1.3 Gods ondoorgrondelijke goedheid II. Een nieuw antwoord: de (mee)lijdende God III. Een ‘antwoord’ vanuit het Christusgebeuren 3.1 God, Jezus, Christus 3.2 Consequenties naar de beleving toe

uit: ‘God on trial’ (2008)

I. Enkele klassieke modellen 1.1 God als rechtvaardige rechter Toelichting vergelding: lijden als straf voor zonde God als ultieme garantie van rechtvaardigheid in de wereld cf. vrienden Job: “Onheil ploegen en zaaien, doet onheil maaien.” (Job 4,7-8) Bezwaren strookt niet met de ervaring verzwaart lijden met schuld verzet tegen het lijden is ongeoorloofd vergevende God cf. Job: “Waarom leven goddelozen lang, tot in hun ouderdom welvarend en gezond?” (Job 21,7-9)

T. Zenz, Job

1.2 God als wijze pedagoog Toelichting Bezwaren lijden maakt mensen wijzer en brengt hen dichter bij God ‘medicijn’, ‘megafoon’ (C.S. Lewis) Bezwaren disproportie tussen lijden en groei die er uit kan voortvloeien afstandelijk godsbeeld niet elk lijden draagt iets bij: mogelijkheid, geen algemene regel

1.3 Gods ondoorgrondelijke goedheid Toelichting “Gods wegen zijn ondoorgrondelijk” God weet beter dan de mens wat goed voor hem is zich volledig toevertrouwen aan God geen geloof omwille van persoonlijk voordeel cf. Job: “En ik maar spreken zonder iets te weten, over wondere dingen die ik niet begreep” (Job 42,2-6) Bezwaren verzet tegen het lijden ongeoorloofd afstandelijk godsbeeld

II. Een nieuw antwoord: de (mee)lijdende God Toelichting Holocaust God deelt in het lijden van de mensen: solidariteit lijden wordt ten volle ernstig genomen Bezwaren God kan niet op dezelfde wijze lijden als mensen een God die de geschiedenis ten goede leidt?

III. Een ‘antwoord’ vanuit het Christusgebeuren 3.1 Een God die mensen draagt doorheen het lijden God als degene die aanwezig is vertrouwen Jezus van Nazaret “Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel. Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden. …” identificatie met mensen in Jezus’ lijden en dood God op het spoor komen via mensen die anderen bijstaan

A. Servaes, Kruisweg

God heeft het laatste woord na Goede Vrijdag volgt Pasen lijden en dood hebben niet het laatste woord hoop God heeft het eerste woord ‘Schepper’: aan de oorsprong  oorsprong van het lijden? moreel kwaad: vrijheid van de mens natuurlijk kwaad: zelfstandigheid van de natuur, beperkingen van het bestaan Is het leven in deze wereld de moeite waard? Persoonlijk antwoord

3.2 Consequenties naar de beleving toe God blijven aanspreken “Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?” (Mc 15,34) naaste worden in het spoor van Jezus strijden tegen lijden en onrecht concrete barmhartigheid T. Zenz, Troost

D. Lijden in andere religies en levensbeschouwingen I. Mythologie en dualisme II. Hindoeïsme en boeddhisme 2.1 Hindoeïsme 2.2 Boeddhisme III. Abrahamitische godsdiensten 3.1 Jodendom 3.2 Islam

I. Mythologie en dualisme Ricoeur: dualisme in mythologie goede vs. kwade god goed vs. kwaad in de god zelf goed vs. kwaad in de mens kwaad en lijden behoren structureel tot de werkelijkheid neemt lijden ernstig ontslaat mensen van verantwoordelijkheid christendom: enkel het goede behoort tot de oorspronkelijke werkelijkheid

II. Hindoeïsme en boeddhisme samsara: kringloop van sterven en wedergeboorte karma: oorzaak en gevolg onwetendheid  begeerte  lijden verlossing: moksha/nirvana

2.1 Hindoeïsme 2.2 Boeddhisme dood is onvermijdelijk  niet betreuren verlossing door inzicht in het diepste zelf  atman valt samen met brahman 2.2 Boeddhisme Siddharta’s confrontatie met de wereld: “alles is lijden” oorzaak: begeerte verlossing: loslaten van verlangens  loslaten van ik

prins Siddharta ziet achtereenvolgens een oude man, een zieke man, een dode man en een monnik

III. Abrahamitische godsdiensten geloof in een persoonlijke God 3.1 Jodendom verschillende visies op God en lijden in de TeNaK (// Oude Testament) God leidt de geschiedenis belang van gerechtigheid invloed Holocaust op joodse denken

IV. Humanisme geen objectieve zin in universum of mensenleven de mens kan enkel zelf zin verlenen, evt. ook aan zijn of haar lijden