Cognitieve functies van kinderen behandeld voor kanker. Neuropraxis, 07 (2003), p. 41-53 Stefanie Verhue 1BaOD

INHOUD Inleiding Auteurs Leukemiebehandeling en methodologie Leukemiebehandeling: hersenbestraling Leukemiebehandeling: chemotherapie Follow-up Onderzoek

INHOUD Chemotherapie Hersentumoren Richtlijnen praktijk Literatuur

INLEIDING Kinderen met kanker: 70% overleven 1/250 volwassenen als kind kanker gehad Gaat biologische genezing gepaard met ongestoorde mentale ontwikkeling en goede kwaliteit van leven? Gevolgen behandeling leukemie/hersentumor

INLEIDING

AUTEURS Annet Kingma studeerde Klinische Psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen promoveert tot doctor in de Medische Wetenschappen bij prof. dr. W.A. Kamps en prof. dr. B.G. Deelman Onderzoek is gefinancierd door de Stichting Kinderoncologie Groningen en de Nederlandse Kankerbestrijding Titel van het proefschrift luidt: 'Neuropsychological late effects of leukemia treatment in children'

AUTEURS Nathalie Jansen Onderzoek aan de afdeling Kinderoncologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) Onderzocht de effecten van de behandeling voor ALL op de ontwikkeling van kinderen op korte termijn en op een langere termijn van 4,5 jaar

LEUKEMIEBEHANDELING EN METHODOLOGIE ALL= Acute lymfarische leukemie 80% meest voorkomend bij kinderen Kenmerken: Ongecontroleerde groei witte bloedcellen Ontwikkelt in beenmerg Leukemiecellen verspreiden over lichaam, organen Electieve behandeling: voorkomen verspreiding naar hersenen

LEUKEMIEBEHANDELING EN METHODOLOGIE Groeiende stroom studies tekortkoming: retrospectieve onderzoeksopzet geen goede controlegroep geen aselecte steekproef ongespecificeerd verlies van patiënten in longitudinale studies onbetrouwbare of slecht genormeerde tests

LEUKEMIEBEHANDELING: HERSENBESTRALING Kinderen chemotherapie presteren beter dan kinderen hersenbestraling Kinderen die met bestraling en chemotherapie werden behandeld: Slechtere prestaties bij cognitieve tests 40% verwijzing naar speciaal onderwijs 68% afwijkend MRI

LEUKEMIEBEHANDELING: HERSENBESTRALING Oorzaak is complex en multifactorieel Hogere dagdosis heeft meer kans op schade Voor jonge kinderen is het schadelijker dan voor oudere kinderen

LEUKEMIEBEHANDELING: CHEMOTHERAPIE Jaren ‘80: cognitieve gevolgen zijn mild Meisjes presteerden slechter bij de performale tests Eerstgenoemde onderzoek: prospectief, base-line meting Geen controlegroep Diverse meetinstrumenten gebruiken (1-17jaar)

LEUKEMIEBEHANDELING: CHEMOTHERAPIE Tweede onderzoek: Wel controlegroep Slechts 10 patiënten Pas de schade merken als de kinderen werken of naar school gaan Chemotherapie veel minder schadelijk dan de combinatie chemotherapie en bestraling

FOLLOW-UP Complexe relaties tussen specificiteit van disfuncties geslacht leeftijd zou Rourke's theorie over de non-verbale leerstoornis een deel van de uitkomsten kunnen verklaren

FOLLOW-UP Duur : hoe langer de follow-up, hoe groter de achteruitgang van de cognitieve functies Geen sprake van een groep die niet leerbaar meer is Blijvende effecten van chemotherapie onderscheiden van tijdelijke, acute verstoringen van de cognitieve functies

ONDERZOEK Onderzoek : verband tussen MRI-afwijkingen en uitkomsten neuropsychologisch onderzoek 32 leukemiepatiënten Groep 1=16 hersenbestraling + chemotherapie Groep 2=16 chemotherapie

ONDERZOEK Resultaat: MRI-afwijking komt meer voor bij de eerste groep Verschil was niet significant Besluit: bestraling is schadelijker, verband niet altijd eenduidig, afhankelijk van de aard van de chemotherapie en onderzochte functie

CHEMOTHERAPIE De effecten van chemotherapie zijn hetzelfde, behalve bij leukemie Verschillende soorten chemotherapie: MTX Corticosteroïden

CHEMOTHERAPIE Soorten die een schadelijk effect hebben op het mentaal functioneren: L-asparaginase cytosine-arabinoside Vincristine …

CHEMOTHERAPIE Sommige hebben op verschillende leeftijd een verschillend effect Nieuwe cytostatica of combinaties ander werkingsmechanisme Psychische effect, veel ziekenhuisbezoeken… beïnvloeden het neuropsychologisch onderzoek

HERSENTUMOREN Meer kans op blijvende mentale schade Mentale schade afhankelijk van: Leeftijd Tumorlokalisatie Behandeling Ontwikkelingsmogelijkheden

HERSENTUMOREN Onderzoek: 66% van de patiënten die in aanmerking kwamen verleenden hun medewerking sociaal-economische status niet vergeleken met die van de geïncludeerde kinderen vijf verschillende intelligentietests: oude en nieuwe normeringen, zonder specificatie van aantallen en zonder correcties

HERSENTUMOREN twee tot vijf maal getest met verschillende intervallen verschillende leereffecten; het eerste zogenaamde baseline-onderzoek na operatie en soms na de bestraling geheel voorbij aan de schade van de tumor of de operatie tussen operatie en het tijdstip van drie maanden na bestraling meerdere onderzoeken waren verricht de test met het hoogste iq als baseline

HERSENTUMOREN Conclusie: kinderen met het hoogste iq het grootste verval lieten zien ten dele kan worden verklaard statistische methoden kunnen inziens methodologische beperkingen onvoldoende corrigeren

RICHTLIJNEN VOOR PRAKTIJK 1. Indicatie neuropsychologisch onderzoek: Hoge kans op leerproblemen Kan een misverstand zijn door de verkeerde mensen vastgesteld Voorbeeld: dyslexie

RICHTLIJNEN VOOR PRAKTIJK 2. Interventie en school: Geen cognitief interventie- of trainingsprogramma Leerstoornissen “remedial teaching“ Patiëntenvereniging Vereniging Ouders Kinderen en Kanker (vokk)

RICHTLIJNEN VOOR PRAKTIJK 3. Poliklinieken voor late effecten: Polikliniek voor late effecten Verschillende disciplines uit de geneeskunde aandacht schenken aan de cognitieve functies van de kinderen Onbekend wat de gevolgen zijn op lang termijn Vele vragen blijven onbeantwoord

LITERATUUR