Lawaai en maatregelen op de werkvloer Hoe beroepsziekte nummer 2 in onze organisatie te voorkomen

Wat is lawaai? Afhankelijk van: Geluidssterkte: Geluidspieken: Geluid is schadelijk boven 80 dB(A) Geluidspieken: zoals explosiegeluid, perslucht Frequentie van geluid: waar te nemen als toonhoogte De geluidssterkte wordt afgemeten aan het aantal decibel (dB). Het menselijk oor is niet even gevoelig voor alle frequenties van geluid. Zo zijn mensen doof voor hele lage tonen. Om die reden wordt de geluidssterkte in situaties waar mensen bij zijn betrokken uitgedrukt in de maat dB(A). Deze maat geeft een correctie aan voor de menselijke waarneming van de ‘normale’ decibel die bij geluidsmetingen en –berekeningen wordt toegepast. De schaal van de dB(A) is logaritmisch, dat wil zeggen als het geluidsniveau met 3 dB(A) toeneemt, verdubbelt de geluidssterkte. Geluid is schadelijk als het niveau boven de 80 dB(A) komt. Gehoorschade ontstaat doordat het schadelijke geluid (aantal decibel, hoogfrequent, langdurig) de haarcellen in het slakkenhuis beschadigt. Het slakkenhuis is een deel van de binnenkant van het oor. Hierdoor ontstaat gehoorverlies.

Wat is lawaai? (vervolg) Om een indruk te geven: 65 dB(A) => normaal gesprek tussen mensen 80 dB(A) => een rumoerig kantoor 85 dB(A) => geluid in een kinderopvangcentrum 88 dB(A) => blootstelling voor een dirigent tijdens een opvoering 95 dB(A) => een elektrisch drilboor - 115 dB(A)=> meting in varkensboerderijen.

Lawaai: dosis-respons Hoe hoger het aantal dB(A), hoe minder lang de blootstelling Een toename van 3 dB(A), halveert de duur van blootstelling aan het geluid Bij lawaai is er een dosis-respons relatie: hoe hoger het aantal dB(A), hoe minder lang iemand er aan blootgesteld kan worden ter voorkoming van gehoorschade. Bij een toename van 3 dB(A) halveert de duur van blootstelling aan het geluid.

Dosis-respons relatie Gemiddelde dagdosis in dB (A) Gemiddelde tijdsduur nodig om schade te veroorzaken na 40 jaren expositie 80 5 dagen per week, 8 uur per dag 83 5 dagen per week, 4 uur per dag 86 5 dagen per week, 2 uur per dag 89 5 dagen per week, 1 uur per dag 92 5 dagen per week, 30 minuten per dag 95 5 dagen per week, 15 minuten per dag 98 5 dagen per week, 8 minuten per dag 101 5 dagen per week, 4 minuten per dag Bron: Expertisecentrum voor Gehoor & Arbeid

Waarom aandacht voor lawaai? Gezondheidsrisico’s door blootstelling: Gehoorschade voor werknemers Gevolgen voor werkgever: effect op functioneren, uitval, verzuim, arbeidsongeschiktheid Andere risico’s op de werkvloer: Ongevallen door miscommunicatie Ervaren stress, vermoeidheid Wetgeving

Gehoorschade Door schadelijk geluid Beschadiging haarcellen in het oor Sluipend proces onomkeerbaar Gehoorschade ontstaat doordat het schadelijke geluid (aantal decibel, hoogfrequent, langdurig) de haarcellen in het slakkenhuis beschadigt. Het slakkenhuis is een deel van de binnenkant van het oor. Hierdoor ontstaat gehoorverlies. Beschadiging van het gehoor door lawaai is een sluipend proces en onomkeerbaar als er eenmaal schade is. Werknemers merken pas in een laat stadium dat hun gehoor is aangetast met alle gevolgen van dien niet alleen voor de gezondheid van de werknemer, maar ook voor een veilige manier van werken. Zo kan door lawaai en gehoorproblemen miscommunicatie op de werkvloer ontstaan met (bijna) ongevallen als gevolg.

Herkenning van gehoorschade Lastig: sluipend proces en ongemerkt Soms oorsuizen Communcatieproblemen met anderen Aan te bevelen: periodieke gehoortest Hoe herkent u beginnende (lawaai)doofheid of –slechthorendheid? Lastig, het heeft een sluipend begin. Vaak gaat het ongemerkt van start, soms zijn er oorsuizen die aangeven dat het gehoor schade heeft opgelopen of achteruitgaat. Ook merkt u dat mensen moeite krijgen om anderen te verstaan. Er ontstaan communicatieproblemen. Het beste is periodieke gehoortesten, waaruit afgeleid kan worden dat het gehoor sneller achteruit gaat dan normaal door veroudering plaatsvindt. Een arbodienst of extern deskundige op het gebied van gehoortesten, zoals een audiologisch centrum kan de screening uitvoeren. Voor individuele gevallen – niet werkgerelateerd – is dit de KNO arts in het ziekenhuis.

Blootstelling 1 op de 3 werknemers heeft te maken met blootstelling Bij 700.000 mensen is deze blootstelling veelvuldig of met enige regelmaat Bron: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, OSHA

Blootstelling (vervolg) Beroeps- en sectorafhankelijk: Meeste risico in delfstofwinning en bouw Ook groot risico in de industrie Risico op beroepsslechthorendheid “Kantoorberoepen” lopen weinig risico Door beroep/sector ook meer mannen dan vrouwen die risico lopen Relatie met beroep De mate van blootstelling en daarmee het risico op gehoorschade blijkt beroepsafhankelijk. Zo komen de meeste meldingen van gehooraandoeningen uit de delfstofwinning en de bouw (circa 88% van de meldingen bij NCvB in 2008), op grote afstand gevolgd door de industrie met 9% meldingen van gehoorschade. Kantoorberoepen zoals administratief medewerkers, juristen, grafici en economen kennen nauwelijks blootstelling aan lawaai (minder dan 1% blootstelling gemeld). In een aantal situaties is er zelfs sprake van lawaaidoofheid of – slechthorendheid als beroepsziekte. Vooral mannen Van de werknemers die blootgesteld worden aan schadelijk geluid is 99% man. De relatie met de specifieke beroepen en sectoren waar blootstelling aan schadelijk geluid voorkomt, ligt voor de hand.

Blootstelling (vervolg) Helft van de mensen die risico lopen draagt geen of niet consequent gehoorbescherming En heeft daarmee kans op permanente gehoorschade Bron: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, OSHA Bron volledig: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op de werkplek, arbo platform Nederland (2005). Lawaai special. Goede praktijken: weg met de herrie. Speciale uitgave Europese week voor de veiligheid en gezondheid op het werk 2005. Redactie en uitgeverij: Kluwer, Alphen aan den Rijn. www.ew2005.osha.eu.int

Blootstelling (vervolg) Ook blootstelling door werken met ototoxische stoffen Voorbeelden van deze stoffen: Geneesmiddelen in de farmaceutische industrie Organische oplosmiddelen Zware metalen, zoals lood, arseen, kwik en mangaan. Naast lawaai, zijn er andere factoren die gehoorschade kunnen veroorzaken: ook het werken met bepaalde stoffen kan gehoorschade opleveren. Zoals het gebruik van stoffen in het werk of productieproces die schadelijk zijn voor het oor, de zogenaamde ototoxische stoffen. Voorbeelden hiervan zijn het werken of in contact komen met: Geneesmiddelen in de farmaceutische industrie. Bijvoorbeeld met oncolytica (medicijnen tegen kanker), bepaalde soorten antibiotica en antimicrobiële geneesmiddelen en middelen tegen malaria. Organische oplosmiddelen, zoals methanol, styreen, tolueen, koolstofmonoxide, koolstofdisulfide. Zware metalen, zoals lood, arseen, kwik en mangaan. Bron en meer informatie: www.gehoorenarbeid.nl

Ander risico’s Risico op ongevallen door miscommunicatie Ervaren stress en vermoeidheid 1 op de 5 werknemers moet stem verheffen om zich hoorbaar te maken, gedurende meer dan de helft van de werktijd Risico op ongevallen Naast het gezondheidsrisico van lawaai voor werknemers in de vorm van gehoorschade of zelfs doofheid, spelen er nog andere belangrijke items: ongevallen doordat men elkaar niet kan verstaan. of bijvoorbeeld een collega niet kunnen wijzen op een gevaarlijke situatie. Tot de verbeelding sprekend zijn productiehallen, waar het geluid van het productieproces zo overheerst, dat werknemers elkaar niet kunnen verstaan ook al dragen ze otoplastieken en waar bijvoorbeeld in gevallen van de noodzaak tot het bedienen van de noodstop van machines, het geroep om hulp overstemd wordt door het geluid van de machines. Of bij gevaarlijke situaties, bijvoorbeeld als iemand per ongeluk in de rijbaan van een achteruitrijdende heftruck komt, werknemers elkaar door het geluid van het productieproces niet kunnen horen en daardoor elkaar niet kunnen waarschuwen. Risico op stress Stress ontstaat door een combinatie van factoren. Geluid kan één van deze factoren zijn. Zo is er een verband tussen schadelijk geluid en stresssymptomen. Geluid heeft invloed op het cardiovasculaire systeem. Door blootstelling aan schadelijk geluid komt een bepaalde stof vrij in het lichaam, catecholaminen waaronder adrenaline. Deze veroorzaken een bloeddrukstijging. Het niveau van deze stoffen in het bloed wordt in verband gebracht met het ervaren van stressklachten. Een soort opgejaagd gevoel. De ervaren stress kan ook nog eens bijdragen aan een groter risico op ongevallen.

Wetgeving Het meeste lawaai is werkgerelateerd Slechthorendheid is beroepsziekte no. 2 Arbowetgeving Waarborgen van veilig en gezond werken Voorkomen van blootstelling aan lawaai (onderdeel daarvan) Bedrijfarts moet slechthorendheid als beroepsziekte melden bij NCvB Lawaaislechthorendheid als beroepsziekte Lawaaislechthorendheid of - doofheid staat op de tweede plaats van de gemelde beroepsziekten. Op de eerste plaats staan klachten aan het bewegingsapparaat. Om een indruk te geven: in 2008 zijn 2353 gevallen gemeld van gehoorstoornissen, waarvan 2290 van lawaaislechthorendheid De lawaaislechthorendheid is niet meer te genezen. De cijfers zijn afkomstig van het Nederlands Centrum van Beroepsziekten (NCvB), dat beroepsziekten registreert en signaleert. Arbowet De werkgever kent vanuit de Arbowet de verplichting om te zorgen voor veilige en gezonde werkomstandigheden. Daarbij hoort ook het voorkomen van blootstelling aan schadelijke geluid. Dit betekent dat schadelijk geluid mee gaat in de gebruikelijke arbo-activiteiten: In de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie. In het plan van aanpak met prioritering van risico’s en situaties waarop maatregelen genomen worden. Voorlichting aan werknemers over schadelijke geluid. Werkinstructie over het werken in geluidsrisicovolle ruimtes. Instructie over het dragen van PBM’s. Toezicht op naleving van maatregelen en periodieke controle van risicovolle werksituaties.

Europese Richtlijn 2003/10/EG Waarborgen gezondheid en veiligheid bij blootstelling fysische agentia (lawaai) Minimumvoorschriften Preventieprincipes: Bronaanpak als eerste Rekening houdend met stand der techniek Beschikbare maatregelen Er is ook een specifieke Europese richtlijn - 2003/10/EG - betreffende de minimumvoorschriften inzake gezondheid en veiligheid met betrekking tot de blootstelling van werknemers aan de risico's van fysische agentia (lawaai). Artikel 5, Maatregelen ter voorkoming of vermindering van de blootstelling geeft de kern weer: “De risico's van blootstelling aan lawaai worden weggenomen aan de bron of tot een minimum beperkt, waarbij rekening wordt gehouden met de technische vooruitgang en de beschikbaarheid van maatregelen om het risico aan de bron te beheersen.”

Arbeidshygiënische strategie Maatregelen moeten in deze volgorde: Bronaanpak Afschermen van de bron Beperken van blootstelling Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) Let op: PBM is laatste in te zetten “redmiddel”! De preventieprincipes zijn uitgewerkt in de arbeidshygiënische strategie. Deze houdt een bepaalde volgorde in van te nemen maatregelen: Bronaanpak: als eerste gaat u na of de bron van het schadelijke geluid aangepakt kan worden. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat bepaalde machines die veel geluid produceren vervangen worden door machines met aanvaardbaar geluidniveau (onder < 80 dB(A)). Afschermen van de bron: als de bron van het geluid niet vervangen kan worden, gaat u na of de bron zoveel mogelijk afgeschermd kan worden. Bijvoorbeeld door middel van een overkappen of het omkasten van machines of het plaatsen van machines in een aparte ruimte waar medewerkers niet hoeven te komen. Blootstelling verminderen: Dit is een organisatorisch middel. In een aantal gevallen is aanpak van de bron of afschermen van de bron niet mogelijk. Het gaat er dan om dat werknemers zo min mogelijk aan het geluid worden blootgesteld. Bijvoorbeeld door het aantal uur van blootstelling te beperken of door het werken in de ruimtes met veel lawaai af te wisselen met werk in een stillere ruimte. Ook kunnen plaatsen met een hoge blootstelling aan geluid gemarkeerd worden, zodat werknemers weten dat ze daar gevaar lopen en hun blootstelling tot een minimum moeten beperken. Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM): De wet schrijft voor dat werkgevers er alles aan doen om de bron van het geluid aan te pakken, en pas in laatste instantie PBM’s te verschaffen. PBM’s worden gezien als een ‘laatste in te zetten middel’. Als werknemers gedurende een groot deel van de dag gebruikt worden, is het van belang dat ze op maat gemaakt zijn: otoplastieken. Met bij voorkeur een communicatiekanaal, zodat mensen elkaar kunnen verstaan.

Machinerichtlijn - 98/37/EG Voor producten/fabrikanten van machines Gericht op minimale geluidsproductie van machines Ook hier: stand der techniek en beschikbaarheid geluidsdempende middelen Let ook op onderhoud van machines en gereedschap! Machine richtlijn Gezien het belang van de bronaanpak, is er ook een richtlijn voor producenten van machines. Dit is de Europese richtlijn 98/37/EG. Artikel 1.5.8. Gevaren door geluidsoverlast stelt: “De machine moet zodanig zijn ontworpen en gebouwd dat gevaren als gevolg van de emissie van luchtgeluid tot een minimum worden teruggebracht, rekening houdend met de vooruitgang van de techniek en de beschikbaarheid van geluiddempende middelen, in het bijzonder bij de bron.” Naast het feit dat producenten zich aan deze richtlijn moeten houden, speelt onderhoud van machines en gereedschap een belangrijke rol in het verminderen van geluidsoverlast.

Bewustwording van lawaai informatie en voorlichting aan: Werknemers Leidinggevenden en management Over: Lawaai en gezondheidsrisico’s Maatregelen organisatie Rol werknemer, management Niet in alle gevallen zijn werknemers zich bewust welk geluid schadelijk kan zijn voor hun gehoor. Een goed voorbeeld hiervan is perslucht dat gebruikt wordt om werkplekken schoon te blazen. Dit hoge geluid wordt niet herkend als schadelijk geluid. In dit kader past ook voorlichting en werkinstructie aan werknemers`.

Inbedding In werkinstructies om gezond werkgedrag te stimuleren: Niet te lang in bepaalde ruimtes werken Dragen van gehoorbescherming etc Voorbeeldgedrag van sleutelfiguren In deze situaties is het van belang dat de leidinggevenden en voorlieden het goede voorbeeld geven, door zelf werkinstructies op te volgen en consequent gehoorbescherming te dragen. Ook het aanspreken van medewerkers op het niet dragen van PBM’s of het creëren van ongezonde en onveilige geluidsoverlastgevende situaties hoort daarbij. Dit draagt bij aan een werkcultuur waar het dragen van otoplastieken net zo normaal is als het dragen van werkschoenen of bedrijfskleding.

Wat doet onze organisatie (al)? Is bekend welke werknemers risico lopen? Is bekend wat risicovolle werkplekken zijn? Is er sprake is van beroepsziekte? Wat voor maatregelen zijn genomen? Of en hoe zijn maatregelen geëvalueerd