West-Vlaanderen laat je niet vallen! Valpreventie bij de thuiswonende oudere Een leidraad voor huisartsen

Inhoudstabel Inleiding Ernst, voorkomen en gevolgen Preventie Tips bij het aanbrengen van het thema Omgaan met weerstanden Ondersteuning geven Ondersteunend materiaal

Inleiding West-Vlaanderen verenigd om vallen te voorkomen West-Vlaamse SEL’s en Logo’s slaan de handen in elkaar om aan valpreventie te werken Twee invalshoeken: Iedere zorgverlener die in contact komt met een 65-plusser geeft dezelfde boodschap rond het thema valpreventie Elke 65-plusser wordt door een zorgverlener benaderd ‘Week van de valpreventie’: jaarlijks (1e week na de Paasvakantie) valpreventie in de kijker zetten en screenen

Ernst, voorkomen en gevolgen van een val Ouderen onderschatten de ernst van een val Verzwijgen van valincident uit angst zelfstandigheid te verliezen

Ernst, voorkomen en gevolgen van een val De cijfers spreken voor zich… 1 op 3 van de thuiswonenden 65-plussers valt minstens 1 keer per jaar Bij 75-plussers tot 42 % van de populatie Slechts 20 % van de valincidenten wordt gemeld bij de huisarts, dus percentages waarschijnlijk nog hoger 95 % van de valpartijen bij dagdagelijkse activiteiten 70 % in en rond de woning

Ernst, voorkomen en gevolgen van een val De gevolgen van een val situeren zich op 4 domeinen: Lichamelijke gevolgen Psychische gevolgen Sociale gevolgen Financiële/economische gevolgen

Lichamelijke gevolgen 40 – 60 % van valincidenten: lichamelijke letsels 30 - 50 %: kleinere letsels Kneuzingen - verstuiking - snijwonde – weefselbeschadiging 10 - 15 %: ernstige letsels (eventueel hospitalisatie) fractuur - beschadiging weke lichaamsdelen 5 % fracturen Heupfracturen: 1-2 % 25 tot 33 % van de ouderen met een heupfractuur sterft binnen het jaar

Psychische gevolgen ANGST om terug te vallen!!!!! Deze angst wordt niet altijd herkend door familie en anderen Oudere blijft zitten met de angst Durft niets te zeggen uit angst voor opname in het rusthuis → Oudere komt in een vicieuze cirkel terecht!

Psychische gevolgen

Sociale gevolgen Verlies van onafhankelijkheid Sociaal isolement

Financiële gevolgen Internationaal België Toegenomen middelenbesteding Rusthuisopname 3 x groter voor vallers Ziekenhuisopname 6 x groter na 65 jaar (t.g.v. vallen) Valletsels: duurste categorie van alle trauma’s België Kostprijs 24 maanden na heupfractuur: € 18.400 Totale tweejaarlijkse kostprijs (’96 -’97): € 173 500 000 (Boonen e.a., 2000) Kostenplaatje voor de oudere zelf

Preventie Case finding Multifactoriële evaluatie van risicofactoren Multifactoriële interventies

Case finding Valgeschiedenis Stoornissen met evenwicht en mobiliteit Valanamnese: verhoogd risico indien: ≥ 2 valpartijen in het afgelopen jaar aanmelding na acuut valincident Screenende vragen Stoornissen met evenwicht en mobiliteit Timed ‘Up & Go’-test (Podsiadlo & Richardson, 1991) ≥ 14 sec Ongelijkmatig/onevenwichtig gangpatroon

Case finding Case finding positief → hoogrisicopatiënt → multifactoriële evaluatie en interventies

Screening op risicofactoren Evenwicht en mobiliteit Medicatie Orthostatische hypotensie Zicht Voeten en schoeisel Omgeving en gedrag Valangst Mentale status

Evenwicht en mobiliteit EVALUATIE Four Test Balance Scale (Rossiter-Fornoff, 1995; Gardner et al., 2001) Functional Reach (Duncan et al., 1992) Timed chair-stand-test (Guralnik et al., 1995)

Evenwicht en mobiliteit INTERVENTIE Oefenprogramma voorschrijven bij kinesitherapeut (F-pathologie vanaf 65 jaar) Hulpmiddelen aanbevelen en informatie verschaffen (correct gebruik, instanties) Oudere motiveren tot algemene lichaamsbeweging

Evenwicht en mobiliteit F-pathologie: consultatief kinesitherapeutisch onderzoek op voorschrift van de arts Recht op 60 i.p.v. 18 kine-sessies/jaar met normale tegemoetkoming Minimum 2 volledige jaren/maximum 3 jaren

Evenwicht en mobiliteit Nomenclatuur: criteria F-pathologie 65 jaar of ouder Minstens 1 keer gevallen Score Timed ‘Up & Go’-test > 20 sec Positief resultaat op ten minste 1 van de volgende: ‘Tinetti’-test < 20/28 ‘Timed chair-stand’ test > 14 sec

Medicatie EVALUATIE Inname van ≥ 4 verschillende geneesmiddelen? Inname risicovolle medicatie? Sedativa Neuroleptica Antidepressiva Digoxine Diuretica Type IA antiaritmica

Medicatie INTERVENTIE Kritische beoordeling medicatieschema Informeren oudere omtrent nevenwerkingen en therapietrouw

Orthostatische hypotensie EVALUATIE Screenende vragen Klinische vaststelling Bloeddrukverschil van liggend naar staand Systolische BD ≥ 20 mmHg (of > 20%) Diastolische BD ≥ 10 mmHg Systolische BD daalt tot ≤ 90mmHg

Orthostatische hypotensie INTERVENTIE Etiologische diagnose en behandeling Aandacht voor zoutrestrictie en hydratie Doorverwijzing naar internist Tips, adviezen en compensatiestrategieën aanleren

Zicht EVALUATIE Screenende vragen Multifocale bril Lineaire E-test

Zicht INTERVENTIE Doorverwijzing oftalmoloog Aanraden minimum 1 x per jaar controle bij oogarts Wijzen op gevaar bifocale bril

Voeten en schoeisel EVALUATIE Voetproblemen Risicohoudend schoeisel

Voeten en schoeisel INTERVENTIE Advies omtrent schoeisel Gesloten Stevige platte zool met reliëf Doorverwijzing podoloog/orthopedisch chirurg Orthopedisch advies vragen Drukpunten Open wonden Diabetes met vermoeden aantasting diepe gevoeligheid

Omgeving en gedrag EVALUATIE Checklist valpreventie overlopen/aanbieden www.valpreventie.be

Omgeving en gedrag INTERVENTIE Oudere en familie attent maken op gevaar Doorverwijzing naar ergotherapeut

Valangst EVALUATIE Screenende vragen

Valangst INTERVENTIE ‘Falls Efficacy Scale International’ (Tennstedt, 1998; Bruce, 2002) overlopen Informatie verschaffen omtrent risicofactoren Oefenprogramma voorschrijven Personenalarm bespreken Aanleren hoe recht te komen na een val

Mentale status Dementie Delirium Depressie

Mentale status Dementie EVALUATIE ‘Mini Mental State Examination’ (MMSE)

Mentale status Dementie INTERVENTIE Doorverwijzing psychiater of geheugenkliniek Aandacht voor : Posturale instabiliteit Psychotropica en andere risicovolle medicatie Orthostatische hypotensie Omgevingsveiligheid Behandeling van (neuro-)cardiovasculaire aandoeningen

Mentale status Depressie EVALUATIE ‘Geriatric Depression Scale’

Mentale status Depressie INTERVENTIE Medicamenteuze aanpak Doorverwijzing psychiater

Mentale status Delirium EVALUATIE ‘Confusing Assessment Methode’

Mentale status Delirium INTERVENTIE Aandachtspunten/oorzaken: geneesmiddel of product recent opgestart, verhoogd of gestopt dehydratatie en elektrolytenstoornissen infecties urineretinentie en faecale impactie pijn Evalueer noodzaak medicamenteuze aanpak en herevalueer regelmatig

Patiënt zonder verhoogd valrisico Bespreken van 3 belangrijke pijlers Bewegen Gezond lichaam Veilige omgeving en gedrag

Met de oudere over valpreventie spreken Spreek niet over ‘vallen’ op zich: Leg de nadruk op het bewaren van onafhankelijkheid Ouderen vinden zichzelf niet oud, boodschappen die gericht zijn tot ouderen gaan aan hen voorbij

Tips bij het aanbrengen van het thema valpreventie Kies het juiste moment Doseer je informatie Herhaling is uiterst belangrijk Gebruik waargebeurde verhalen Gebruik geen verkleinwoorden Gebruik zo weinig mogelijk woorden met ‘oud’ Vermijd zoveel mogelijk het woord ‘nog’ (nog vele jaren, nog actief…)

Omgaan met weerstanden Leg de nadruk op de voordelen van actief zijn Probeer te verduidelijken dat preventie effectief is Werk zoveel mogelijk vanuit individuele noden Steun en help de oudere om zijn levenswijze aan te passen Probeer kleine aanpassingen door te voeren

Geef ondersteuning Bij de uitvoering van sommige tips zal de oudere hulp nodig hebben Ga ook na of de oudere de gegeven tips uitvoert

Ondersteunend materiaal De folder Hoe rechtkomen na een val via www.valpreventie.be De checklist BOEBS via www.valpreventie.be Ondersteuningsmaatregelen vanuit het SEL via www.selwvl.be Communicatieschriftje GDT-plan Verschillende andere sensibiliserende materialen op www.logowvl.be

Besluit Huisarts → CENTRALE ROL IN VALPREVENTIE! Doorverwijzing door verschillende disciplines Vertrouwensrelatie met de oudere

Dank voor uw aandacht!!!