Patiëntendag 13 december 2014, Utrecht Bouke Hazenberg, UMCG Amyloïdose Patiëntendag 13 december 2014, Utrecht Bouke Hazenberg, UMCG UMC Groningen – Reumatologie & Klinische Immunologie

Onderwerpen Amyloïd en amyloïdose Onderverdeling in verschillende typen Orgaanbetrokkenheid en vooruitzichten

Amyloid: “zetmeel-achtig" Rudolf Virchow (1821 - 1902) zetmeel-achtige kleuring met jodium

Amyloïdose Amyloïd: Vouwprobleem van allerlei eiwitten dat leidt tot extracellulaire afzetting van onoplosbaar fibrillair eiwithoudend materiaal Amyloïdose: Afzetting van amyloïd geeft functiestoornis v/h betrokken orgaan of weefsel = ziekteverschijnselen

Amyloïd: β-vouwblad structuur Gillmore, Thorax 1999

Amyloïd: β-vouwblad structuur

Amyloïd: structuur v/d fibril

Amyloïd: fibrillaire structuur bij elektronenmicroscopie Stijve, niet-vertakkende fibrillen Onbepaalde lengte Gedraaide polypeptide ketens Amyloïd P-component Pentagonaal eiwit Ca-afhankelijke binding 1 : 50.000 1 : 200.000

Merlini, N Engl J Med 2003

Onderwerpen Amyloïd en amyloïdose Onderverdeling in verschillende typen Orgaanbetrokkenheid en vooruitzichten

Amyloïdose – indeling Twee onderling samenhangende indelingen van Komt het lokaal of systemisch voor Indien systemisch: door welk type eiwit is het amyloïd gekenmerkt?

Amyloïdose – indeling Lokale typen, zoals: Hersenen (bèta amyloïd) - ziekte van Alzheimer Alvleesklier (amyline) - Diabetes Mellitus type II Hart - in atrium (ANF) en in aorta (apo-A1) Huid - lichen amyloidosis (kerato-epitheline), nodulair (lichte ketens) Stembanden, ooglid, urinewegen (lichte ketens) Amyloïd tumoren (amyloïdomen - lichte ketens)

Amyloïdose – indeling De belangrijkste systemische typen: associatie voorloper eiwit AA ontsteking serum amyloid A (SAA) AL plasmacel kloon vrije kappa of lambda lichte ketens AB2M chronische dialyse β-2-microglobuline ATTR 1. ouderdom 2. erfelijk transthyretine (normaal) transthyretine (mutaties)

Belangrijkste oorzaken AA: Langdurige ontsteking – hoog SAA Westen: reumatische ziekten en andere chronische ontsteking Middellandse zeegebied: Familiaire Middellandsezee Koorts Derde wereld: tuberculose en andere chronische infectieziekten AL: Plasma cel kloon – kappa of lambda MGUS, M Myeloma, NHL, plasmocytoom ATTR: gemuteerd of ongemuteerd transthyretine (TTR) Erfelijke TTR mutaties Ongemuteerd TTR bij ouderdom (vooral mannen)

Relatie precursor en amyloïd PRECURSOR AMYLOID SAA AA K/L Lichte ketens AL TTR (mutatie) ATTR β-2-microglobuline Aβ2M

Onderwerpen Amyloïd en amyloïdose Onderverdeling in verschillende typen Orgaanbetrokkenheid en vooruitzichten

Klinische orgaanbetrokkenheid Milt en nier vooral soms darm, lever, schildklier, bijnier, en hart AL zeer diverse organen hart, zenuw, nier, lever, milt, darm, tong, beenmerg, gewrichten, etc. AB2M Carpale tunnel syndroom (CTS), gewrichten ATTR Erfelijk: zenuwen en hart; soms nieren, ogen, darm en hersenvliezen Ouderdom: hart en carpale tunnel

Onbehandelde amyloïdose