de paradoxale geschiedenis van een grensstad Visé marsj… . . de paradoxale geschiedenis van een grensstad Visé marsj… 1 maart 2010 LGOG Maastricht Charles van Leeuwen

in augustus 1914 ligt Visé in de frontlinie . . Visé marsj… in augustus 1914 ligt Visé in de frontlinie een stad die door het Belgische leger met kracht zal worden verdedigd

in augustus 1914 ligt Visé in de frontlinie . . Visé marsj… in augustus 1914 ligt Visé in de frontlinie maar het is de eerste stad die door het Duitse leger wordt veroverd, met tientallen burgerslachtoffers

. . Paul van Ostaijen bedreigde stad .

De oorlog begint in Visé… . . De oorlog begint in Visé… …en uit Visé komen de eerste beelden van brandende huizen, vluchtende burgers, marcherende en rustende soldaten .

c’est ici que nous avons entendu siffler les premiers engins de guerre . . 3-15 augustus 1914 c’est ici que nous avons entendu siffler les premiers engins de guerre

. . 15 augustus 1914 na de verovering wordt de stad vrijwel geheel verwoest: wraak of intimidatie?

. . 15 augustus 1914 de beelden van het verwoeste Visé gaan de hele wereld over, ze spelen een rol in de oorlogspropaganda tekenen het collectieve geheugen .

Duitse soldaten poseren voor de ruïnes . . Duitse soldaten poseren voor de ruïnes Engelse kranten zetten bij dezelfde foto’s heel andere bijschriften…

in min of meer de oude stijl opgebouwd …wordt na de oorlog in min of meer de oude stijl opgebouwd . . Het sierlijke maasstadje… .

…maar het oude stadsgezicht aan de rivier zou natuurlijk nooit meer helemaal hetzelfde zijn… . . .

het provinciestadje is een modelstad geworden! . . na de wederopbouw… …is Visé een van de meest moderne steden van België, in elk huis is stromend water en electriciteit! het provinciestadje is een modelstad geworden! .

Na dit breukmoment in de geschiedenis van Visé… . . Na dit breukmoment in de geschiedenis van Visé… …is Visé een stad van vol gezichtsbedrog! wat oud lijkt is modern! wat modern oogt is oud! (de eerste paradox) .

enkele andere paradoxen van Visé… . . enkele andere paradoxen van Visé… Visé is strategisch gelegen maar heeft geen sterke strategische ligging de stad is een grensstad maar heeft geen sterk internationaal karakter .

Visé heeft altijd in de frontlinie gelegen… . . Visé heeft altijd in de frontlinie gelegen… Henri IV-Henri V (1106) Karel de Stoute (1466-67) Hertog van Parma (1579) Lodewijk de XIV (1672-73) strijd om Navagne (1830) bedreigde stad (1914) een belangrijke brug en een knooppunt op een noord-zuid en oost-westroute gunstig gelegen voor militaire operaties tegen Maastricht en/of Luik .

Visé lag vaak ingeklemd tussen verschillende rijken… … . . Visé lag vaak ingeklemd tussen verschillende rijken… … aan die positie ontleende het zijn welvaart maar het betaalde daarvoor soms ook een hoge prijs .

Beschrijving van het stadje Visé door Lodovico Guicciardini (1567) . . Beschrijving van het stadje Visé door Lodovico Guicciardini (1567) ‘luogo ragionevole e ben situato’ ‘welgelegen en met een goede economie’ of misschien: ‘goed gebouwd en versterkt’ .

. . ‘…bijzonder fraaie plaatsen, die door verschillende schrijvers worden vermeld. In plaatsen aan beide zijden van de Maas liggen grote paleizen en schitterende woonhuizen van burgers op stand, in de geest van die beroemde prinsen Pepijn, die zich daar immers vaak terugtrokken om zich te verpozen. Vanwege de aangename lucht, de rivieren, bossen, bergen, dalen, wijngaarden en boomgaarden die er rondom liggen, vanwege het wild, de vis en het gevogelte, is het nauwelijks denkbaar een streek te vinden die mooier, vruchtbaarder of gelukkiger is dan deze, waar immers ook Karel de Grote dikwijls kwam om het Paasfeest te vieren.’ Lodovico Guicciardini geeft ook een ideale beschrijving van het Maasdal .

tekening John Knaepen

De naam Visé duidt al op die gunstige ligging… . . De naam Visé duidt al op die gunstige ligging… via-situm of vie-satum germ. ‘wegosatu’ Diets wezet/markwezet dateert de eerste brug uit de 5e of 8e eeuw? belangrijke ontwikkeling in de Karolingische tijd: kerkje gewijd aan Sint Maarten; op route Herstal-Aken genoemd in verdrag van Meerssen (870); munten met naam van Visé; grote jaarmarkt vanaf 9e eeuw een doorwaadbare plaats en later een belangrijke brug op de weg Tongeren-Keulen een ‘station’, overstapplaats rustplaats overslagplaats op kruising van noord-zuid & oost-westroute .

Stedelijke ontwikkeling van Visé in 14e eeuw . . Stedelijke ontwikkeling van Visé in 14e eeuw 1310 oprichting van de Compagnie des Arbalétriers 1330-1335 stadsmuren 1338 kerk wordt Collégiale kanunniken verhuizen van Celles naar Visé en nemen schrijn van St. Hadelin mee 1379 nieuwe brug 1384 stadsrechten 1310 wordt Visé ingelijfd bij het prinsbisdom Luik, een steunpunt aan de Maas .

Karakteristieken van de site van Visé . . Karakteristieken van de site van Visé kerk op hoogste punt - deel van versterkingen aan rivierzijde kaden en verschillende poorten aan landzijde moeilijk verdedigbaar: geen hoogteverschil en geen gracht mogelijk twee hoge heuvels nabij de stad worden versterkt (La Wade & les Roches) eilandjes in rivier worden niet versterkt geen waterbronnen klein heuveltje op een plaats waar de Maas breed is en enkele natuurlijke eilandjes heeft .

rond Visé twee belangrijke versterkingen . . rond Visé twee belangrijke versterkingen …en het fort van Navagne ten noorden het kasteel van Argenteau ten zuiden… .

Op de Ferrariskaart (1771-1778) is te zien hoe de 14e eeuwse stadsuitleg Visé blijvend heeft gevormd

Economische bloei van Visé in 14-17e eeuw agrarisch centrum . . Economische bloei van Visé in 14-17e eeuw agrarisch centrum wijnbouw (10-16e eeuw) koperbewerking (net als Huy - Dinant) scheepsbouw (16-17e eeuw) en transportdiensten handel via de Maas (zout-, wijn-, bier-, graanhandel) aluin (kleurstof voor textiel) kalkbranders/ steenhouwers de stad profiteert van het belang van de Maas als Noord-Zuid route in Europa .

Krachtlijnen van stedelijke economie agrarische sector (groot en vruchtbaar achterland, marktplaatsje) sector op water gericht (transport, handel, dienstverlening, horeca) sector nijverheid (afzet in stedelijk centrum, transportmogelijkheden rivier, grondstoffen, arbeidskrachten en kapitaal)

. . drie stadsgildes: -les vignerons -les naiveurs -les cherwiers diverse compagnieën: Arbalétriers Arquebusiers Francs-Arquebusiers er woonden altijd veel vreemdelingen in Visé maar de voertaal was altijd Frans de kleine stad telde 2000-2500 inwoners maar had stedelijke sociale structuren .

compact stedelijk centrum kanunniken (14e eeuw) begijnen (14e eeuw) . . compact stedelijk centrum kanunniken (14e eeuw) begijnen (14e eeuw) ursulinen (16e eeuw) kanunikessen Heilig Graf (17e eeuw) franciscanen recollectinen karmel (17e eeuw) met diverse huizen van religieuze gemeenschappen die onder meer zorg dragen voor onderwijs & zieken .

verwoestende oorlogen hoge tolheffing op de Maas . . verwoestende oorlogen hoge tolheffing op de Maas nieuwe weg Luik-Aken in 1755 loopt over Herve met de industriële revolutie nieuwe stedelijke centra, zwaartepunt verschuift richting Luik, Battice, Herve en Verviers 1830 Stop van Ternaijen Maas geblokkeerd 1861 spoorlijn verval vanaf eind 17e eeuw de Maasroute verliest aan betekenis en ook de brug wordt minder belangrijk… .

sinds de 19e eeuw is Visé een kalm provinciestadje… . . sinds de 19e eeuw is Visé een kalm provinciestadje… agrarisch centrum diensten en nijverheid toerisme buitenverblijven van Luikse notabelen .

…af en toe opgeschrikt door overstromingen… . . …af en toe opgeschrikt door overstromingen… .

…maar vooral een aantrekkelijk stadje aan de Maas met diverse toeristische mogelijkheden

1974 de snelweg snijdt de stad af van de rivier . . enkele grote veranderingen in de tweede helft van de 20e eeuw veranderen het aanzicht van Visé 1975 de gemeentelijke herindeling verenigt Visé van Lanaye tot Cheratte met 15000 inwoners 1974 de snelweg snijdt de stad af van de rivier verdere kanalisering van de Maas, scheepvaart over het Albertkanaal vestiging van zware industrie in onmiddellijke nabijheid ligging en uitstraling zijn daardoor gewijzigd… .

. . het stadje raakt ingeklemd tussen infrastructuur en industrie en afgesneden van rivier en heuvelland nationale en regionale bestemmingsplannen houden weinig rekening met grenszones… .

de Maas stroomt nog wel langs de stad maar wordt er niet meer bevaren… . . van oudsher knooppunt, ondervindt Visé nu meer last dan voordeel van zijn infrastructurele ligging de Maas stroomt nog wel langs de stad maar wordt er niet meer bevaren… rijksweg en spoorweg voeren erlangs maar zonder dat Visé een belangrijke halte is… de grens is geen echte grens meer, de brug niet meer de enige brug… Visé is een rivierstad maar lijkt (nu) van de Maas afgewend te zijn . geplande trilogiport

. . van oudsher grensstad, heeft Visé nog maar weinig voordeel van die grens de stad is in het verleden vaak meerdere keren verwoest omdat het een grensstad was… nu lijkt de stad zich van de grens te hebben afgekeerd gelegen aan de periferie van België wordt de stad opgescheept met zware industrie gelegen op de taalgrens, is Visé de corridor die van Voeren naar Vlaanderen en naar Wallonie voert het Hotel de l’Europe uit 1896 is al lang weer gesloten… .

Visé