Wie regeert ? Deskundigen of Politici ?

Trends - verwetenschappelijking van het wereldbeeld - politiek verwijst ( ) naar wetenschap (Klimaat, Betuwelijn, Waddenzee, Schiphol, Stoffenbeleid etc.) - post modernisme; subjectieve wetenschap - Het kabinet heeft zoals gezegd een aanwijzingsbevoegdheid, maar het RIVM kan zelf zaken toevoegen. Het RIVM moet tenminste samenwerken met een aantal rijksinstellingen (CPB, CBS, DLO, KNMI, NLR, ed). Er kan een spanning ontstaan als de politiek ook tracht aan te geven wat niet gerapporteerd hoeft te worden (zoals het groepsrisico en de geluidhinder rond Schiphol) en daar dan ook geen middelen voor ter beschikking stelt. Het vollopen van de ‘vrije’ capaciteit wordt verscherpt doordat in toenemende mate bij nieuwe wetten en convenanten automatisch aangenomen dat de afspraken via de milieubalans gemonitored worden, zonder dat er middelen voor beschikbaar komen (bijv. beleid kleine luchthavens). Zo wordt de kans op een compleet beeld kleiner en nemen onzekerheden toe. Ook de deregulering en liberalisering kan leiden tot bedrijfsmilieuplannen die weinig controleerbare emissiecijfers op bedrijfsniveau opleveren (er bestaat geen koppeling meer met fysieke productie- en energiegebruikcijfers). Controle moet nu op basis van nationale aggregaten en metingen buiten de poort plaatsvinden. Nowotny: Expertise is more and more collective, transgressive and socially distributed

Achterliggende problemen Milieu wordt als steeds technocratischer gezien Juridisering van de samenleving; aansprakelijkheids-maatschappij Technologisch fatalisme; de niet maakbare samenleving (doel-rationaliteit wordt kennisrationaliteit) Drie arena’s; Politiek, Wetenschap en Opinievorming Het kabinet heeft zoals gezegd een aanwijzingsbevoegdheid, maar het RIVM kan zelf zaken toevoegen. Het RIVM moet tenminste samenwerken met een aantal rijksinstellingen (CPB, CBS, DLO, KNMI, NLR, ed). Er kan een spanning ontstaan als de politiek ook tracht aan te geven wat niet gerapporteerd hoeft te worden (zoals het groepsrisico en de geluidhinder rond Schiphol) en daar dan ook geen middelen voor ter beschikking stelt. Het vollopen van de ‘vrije’ capaciteit wordt verscherpt doordat in toenemende mate bij nieuwe wetten en convenanten automatisch aangenomen dat de afspraken via de milieubalans gemonitored worden, zonder dat er middelen voor beschikbaar komen (bijv. beleid kleine luchthavens). Zo wordt de kans op een compleet beeld kleiner en nemen onzekerheden toe. Ook de deregulering en liberalisering kan leiden tot bedrijfsmilieuplannen die weinig controleerbare emissiecijfers op bedrijfsniveau opleveren (er bestaat geen koppeling meer met fysieke productie- en energiegebruikcijfers). Controle moet nu op basis van nationale aggregaten en metingen buiten de poort plaatsvinden.

Wetenschappelijke zekerheid Politieke relevantie Consensus transparantie Volledige statistische validatie Global Change Klimaat systeem Sector-structuur (modellen / meting) Bodem, Water,Lucht Sociaal / Cultureel Economie Ecologie / Milieu Wetenschappelijke zekerheid 1

Wetenschap zekerheid zekerheid Politiek relevantie Waarden voorzorg principe Doel rationaliteit Kennis rationaliteit + Integratie Synthese onzekerheid Wetenschap zekerheid zekerheid ‘Feiten’

Kennis-rationaliteit (= definitie van wetenschap) Doel-rationaliteit - welomschreven doel - na te streven met de meest efficiente middelen - middel - doel relaties k-rationeel onderzoeken Kennis-rationaliteit (= definitie van wetenschap) - nauwkeurige taal - toetsing uitspraken, empirische wetten, theorieen via streng gecontroleerde experimenten - poging tot systematisering van resultaten (puzzeloplossend vermogen) 2

Arena’s; two level game (R in ‘t Veld) 1 Politiek debat 2 Wetenschappelijk debat 3 Wetenschappelijke integriteit

Gewetensvragen Zien we geen (milieu)risico’s over het hoofd? Lokken we niet onterecht (te dure) maatregelen uit ? Perspectieven ? Context ? Alternatieve theorieën ? Review- en consensusproces toereikend ? Kunnen we (met de beschikbare middelen) onzekerheden reduceren ? Kunnen we uitleggen wat onzekerheden voor het beleid betekenen ? Gewetensvragen die we ons steeds moeten stellen zijn: - zien we niets over het hoofd: vervullen we onze signalerende taak voldoende? lokken we niet onterecht extra maatregelen uit (geld in het putje) ergo: weten we het wel zeker! Is onze waarneming niet perspectivisch vertekend? Kennen we voldoende de alternatieve theorieën? Is ons review- en consensusproces toereikend? Kunnen we het (met de beschikbare middelen) beter te weten komen? Of gaat het om meer principiële onkenbaarheid. Wat betekent de onzekerheid voor de beleidsconclusie of aanbeveling? Kunnen we het beleid nog verder helpen?

Juridisering Politiek Opinievorming Wetenschap Kennisparadox Democratisch mandaat Normatief Politiek Normatief; “Objectieve” pretentie “vrijheid van meningsuiting” bescherming van bronnen Kennisparadox Opinievorming Wetenschap Traceerbaarheids-paradox Onafhankelijk “objectief” traceerbaar naar bronnen Juridisering

Stoffenbeleid; Wolmanzouten (koper-, arseen-, chroom-verb.) - 1991; Groen Links;-Willems; motie aangenomen; verbod ! - 1996; Groen Links- Vos ; motie aangenomen; verbod ‘schadelijke nevenwerkingen’ niet bewijsbaar cf Bmw - 1998; milieucriteria (Rmnl) op basis Biocidenrichtlijn EU - 2000 RIVM / CTB: verbod op gebruik en import; milieueffect - 2000 CBB; vernietiging CTB-besluit op juridische overweging - CSTEE-EU valt onderbouwing RIVM aan - Biociden richtlijn; ook andere afwegingen; economie ?? --------------------------------------------------------------------------- + Afweging milieu - economie ? Bewijslast ?? Voorbeeld omgaan met onzekerheden bij nitraatbeleid probleem: ruimtelijke variabiliteit in NO3-metingen en onzekerheidsmarge in effectiviteit van beleid Beleidsvraag: hoe scherp moet de nitraatrichtlijn opgevat worden: moet de norm door elke boer bij elk weertype gehaald worden of gaat het om meerjarige gemiddelden voor grotere gebieden? Vermoedelijk zal antwoord op deze vraag verschillen per belangengroep en houding tov de hardheid van DO-normen of de wijze waarop met milieurisico’s moet worden omgegaan. Beleidsrisico’s zijn vooral de afweging tussen extra kosten voor de sector en extra boetes voor Brussel. Gesmoothe versie

-------------------------------------------------------------- + Schiphol - PKB 1995: dubbele doelstelling - veiligheidsrisico’s nemen toe; steeds andere maten - geluid; (on)gelijkwaardigheid; de wijdere omgeving - beleid op de grond ongelijk beleid in de lucht; RO - zowel Tweede Kamer als Wetenschap haakt af ! -------------------------------------------------------------- + Economie of Ecologie Voorbeeld omgaan met onzekerheden bij nitraatbeleid probleem: ruimtelijke variabiliteit in NO3-metingen en onzekerheidsmarge in effectiviteit van beleid Beleidsvraag: hoe scherp moet de nitraatrichtlijn opgevat worden: moet de norm door elke boer bij elk weertype gehaald worden of gaat het om meerjarige gemiddelden voor grotere gebieden? Vermoedelijk zal antwoord op deze vraag verschillen per belangengroep en houding tov de hardheid van DO-normen of de wijze waarop met milieurisico’s moet worden omgegaan. Beleidsrisico’s zijn vooral de afweging tussen extra kosten voor de sector en extra boetes voor Brussel. Gesmoothe versie

Betuwelijn vlgs Frissen - CPB negatief / sceptisch over economie ; termijn ? - RIVM relativerend over milieubijdrage (1-3 %) - grote inzet 6e macht - ritualisering van het gebruik van kennis (F); wetenschappelijk posities pro en con - fixatie op enge perceptie van economische belangen (F) - gezag milieukennis vergt erkenning culturele gebondenheid van kennis (F) ------------------------------------------------------------- + wetenschap (RIVM) door pers en politiek aangevallen Voorbeeld omgaan met onzekerheden bij nitraatbeleid probleem: ruimtelijke variabiliteit in NO3-metingen en onzekerheidsmarge in effectiviteit van beleid Beleidsvraag: hoe scherp moet de nitraatrichtlijn opgevat worden: moet de norm door elke boer bij elk weertype gehaald worden of gaat het om meerjarige gemiddelden voor grotere gebieden? Vermoedelijk zal antwoord op deze vraag verschillen per belangengroep en houding tov de hardheid van DO-normen of de wijze waarop met milieurisico’s moet worden omgegaan. Beleidsrisico’s zijn vooral de afweging tussen extra kosten voor de sector en extra boetes voor Brussel. Gesmoothe versie

Klimaatverandering - Inherente onzekerheden - Aangewezen op wetenschappelijke consensusvorming ; - ‘toenemende waarschijnlijkheid’ ; (confirmatie) - IPCC proces succesvol; scenario’s en perspectieven - Integriteit wetenschappers onder vuur (Lomborg cs) Voorbeeld omgaan met onzekerheden bij nitraatbeleid probleem: ruimtelijke variabiliteit in NO3-metingen en onzekerheidsmarge in effectiviteit van beleid Beleidsvraag: hoe scherp moet de nitraatrichtlijn opgevat worden: moet de norm door elke boer bij elk weertype gehaald worden of gaat het om meerjarige gemiddelden voor grotere gebieden? Vermoedelijk zal antwoord op deze vraag verschillen per belangengroep en houding tov de hardheid van DO-normen of de wijze waarop met milieurisico’s moet worden omgegaan. Beleidsrisico’s zijn vooral de afweging tussen extra kosten voor de sector en extra boetes voor Brussel. Gesmoothe versie

Globalisering Regionalisering VVD PvdA D66 CDA SGP Groen Links LPF SP 1 2 ‘ VVD PvdA Economische efficientie Nadruk op D66 CDA Rechtvaardigheid Nadruk op SGP Groen Links LPF SP 3 4 Regionalisering fragmentatie /

Fukuyama Brundtland Huntington No Logo Globalisering Regionalisering 1 2 ‘ Fukuyama Globalisering Materieel-intensief Brundtland Globalisering Materieel-extensief Sustainable Development economische efficientie Nadruk op Rechtvaardigheid Nadruk op Huntington Regionaal, Materieel intensief ‘Botsende Beschavingen’ No Logo Regionaal, Materieel extensief Small is beautifull : 3 4 Regionalisering fragmentatie /

Fukuyama Brundtland Huntington No Logo Globalisering Regionalisering 1 2 ‘ Fukuyama Brundtland economische efficientie Nadruk op Rechtvaardigheid Nadruk op Huntington Regionaal, Materieel intensief ‘Botsende Beschavingen’ No Logo Regionaal, Materieel extensief Anti-Globalisme : 3 4 Regionalisering fragmentatie /

Fukuyama Brundtland Huntington No Logo Globalisering Regionalisering 1 2 ‘ Fukuyama Brundtland economische efficientie Nadruk op Rechtvaardigheid Nadruk op Huntington ‘Botsende Beschavingen’ No Logo Anti Globalisme : 3 4 Regionalisering fragmentatie /

Scenarios : Population material wealth Emphasis on sustainability and equity Globalisation Regionalisation /fragmentation

Ecologie Economie - “Planbureaus” als kennismakelaars - wel politiek relevant; niet politiek gestuurd - kosten - baten problem; ‘alles van waarde is weerloos’ - Wetenschappelijke advocatuur in opkomst - Primaat (terug) aan de politiek

Politiek relevantie Waarden Primaat Doel rationaliteit maakbaarheid Kennis rationaliteit; middelen Culturele Perspectief Niet-maakbaarheid positivisme Wetenschap zekerheid onzekerheid ‘Feiten’

Religie, Filosofie Wetenschap Doel rationaliteit; waartoe zijn wij op aarde ? Religie, Filosofie Wetenschap Ware wezen mens, natuur en samenleving Kennis rationaliteit; hoe werkt het hier ?

De vaagste kennis die we van het hogere verwerven Aristoteles, Thomas van Aquino: De vaagste kennis die we van het hogere verwerven valt te verkiezen boven de meest stellige kennis die we van het lagere hebben vergaard Voorbeeld omgaan met onzekerheden bij nitraatbeleid probleem: ruimtelijke variabiliteit in NO3-metingen en onzekerheidsmarge in effectiviteit van beleid Beleidsvraag: hoe scherp moet de nitraatrichtlijn opgevat worden: moet de norm door elke boer bij elk weertype gehaald worden of gaat het om meerjarige gemiddelden voor grotere gebieden? Vermoedelijk zal antwoord op deze vraag verschillen per belangengroep en houding tov de hardheid van DO-normen of de wijze waarop met milieurisico’s moet worden omgegaan. Beleidsrisico’s zijn vooral de afweging tussen extra kosten voor de sector en extra boetes voor Brussel. Gesmoothe versie

Economie Sociaal-Cultureel Ecologie Kern- Kabinet Institutioneel / Bestuur Ecologie Instituten Ecologie Universiteiten

Voorbeeld omgaan met onzekerheden bij nitraatbeleid probleem: ruimtelijke variabiliteit in NO3-metingen en onzekerheidsmarge in effectiviteit van beleid Beleidsvraag: hoe scherp moet de nitraatrichtlijn opgevat worden: moet de norm door elke boer bij elk weertype gehaald worden of gaat het om meerjarige gemiddelden voor grotere gebieden? Vermoedelijk zal antwoord op deze vraag verschillen per belangengroep en houding tov de hardheid van DO-normen of de wijze waarop met milieurisico’s moet worden omgegaan. Beleidsrisico’s zijn vooral de afweging tussen extra kosten voor de sector en extra boetes voor Brussel. Gesmoothe versie

Temperature (smoothed) Best fit temperature /w solar signal (part explained by anthropogenic influence) Temperature (smoothed) Best fit temperature /w solar signal (part explained by solar activity) Solar activity signal Source: Mende and Stellmacher, 2000

Scenarios : Energy use per carrier Globalisation sustainability and equity Emphasis on material wealth Emphasis on Regionalisation /fragmentation

ONZEKERHEID OF INTEGRITEIT? Waar ging de ‘affaire de Kwaadsteniet’ nu eigenlijk over en wat leren we daarvan? Bij de nog steeds voortdurende discussie lijkt het punt van de onzekerheden ondergeschikt aan de het punt van de wetenschappelijke integriteit.

Alle waarnemingen theorie geladen Falsificatie vs confirmatie Theorie start punt Alle waarnemingen theorie geladen Falsificatie vs confirmatie ‘Consensus’ i.p.v. ‘objectiviteit’ Theorie Model Empirische wetten / Model Niewe Hypothese statistiek statistiek Waarnemingen Empirische genaralisaties Theorie formulering Waarnemingen

Voorbeeld omgaan met onzekerheden bij nitraatbeleid probleem: ruimtelijke variabiliteit in NO3-metingen en onzekerheidsmarge in effectiviteit van beleid Beleidsvraag: hoe scherp moet de nitraatrichtlijn opgevat worden: moet de norm door elke boer bij elk weertype gehaald worden of gaat het om meerjarige gemiddelden voor grotere gebieden? Vermoedelijk zal antwoord op deze vraag verschillen per belangengroep en houding tov de hardheid van DO-normen of de wijze waarop met milieurisico’s moet worden omgegaan. Beleidsrisico’s zijn vooral de afweging tussen extra kosten voor de sector en extra boetes voor Brussel. Gesmoothe versie

Post-moderne wetenschaps-opvatting - waarnemingen en feiten contingent; context afhankelijk / toevallig - paradigma wijzigingen (feiten en theorieen) - aanbod gestuurd ; doel - loosheid - contradictie: doelgericht overheidsbeleid