Welkom

Waarom deze avond? School na het gezin het belangrijkste opvoedingsmilieu (+/- 1000 uur per jaar)

Opdracht school? Creëren optimale ontwikkelingskansen, Voorbereiden op hun toekomstige rol in de maatschappij. Kerntaken: rekenen/lezen/sociale vaardigheden/ culturele vaardigheden.

Ook kerndoel…. Basisonderwijs kerndoel 38: “De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit in de samenleving.”

De rol van ouders in de gezonde seksuele ontwikkeling van kinderen Relationele vorming De rol van ouders in de gezonde seksuele ontwikkeling van kinderen Voorstellen

Programma Relationele- en seksuele vorming De seksuele ontwikkeling van kinderen Seksuele opvoeding: wat doet de school? Seksuele opvoeding: hoe pak je dat aan? Media(opvoeding) & seksualiteit Verdere informatie: boeken, brochures en websites Casussen Afsluiting

Relationele & Seksuele vorming Wat is dat precies?

Voorlichting vs vorming Relationele- en seksuele vorming is meer dan seksuele voorlichting: Informatie geven Normen en waarden Vaardigheden leren Naast lichaam, puberteit en voortplanting ook: media, zelfbeeld, aangeven van wensen en grenzen, respectvolle en liefdevolle relaties Seksuele voorlichting heeft voor de meeste mensen een technische betekenis. Er wordt uitgelegd hoe een baby kan ontstaan, groeit en geboren wordt. Op deze manier blijft de voorlichting beperkt tot het lichamelijke aspect van seksualiteit. Maar seksualiteit heeft ook emotionele en relationele aspecten. Daarom gebruiken we liever de term “relationele en seksuele vorming”. Vorming, omdat het om meer gaat dan alleen informatieverstrekking, zoals dat bij voorlichting het geval is. Bij vorming gaat het naast: Informatie geven: bijvoorbeeld uitleggen aan een meisje wat menstruatie is. Ook om: Normen en waarden Ontwikkelen van normen en waarden: respect hebben voor jezelf en de ander Bijbrengen van maatschappelijke normen en waarden: sociale regels, bijvoorbeeld niet in het openbaar aan je geslachtsdelen zitten Vaardigheden leren: hoe maak je vrienden, hoe kun je aangeven als je iets niet wilt Relationele en seksuele vorming gaat over veel meer dan alleen informatie geven over lichamelijke veranderingen en voortplanting. Het gaat ook over vriendschap, liefde, relaties en omgangsregels. Zaken waar ouders het thuis over hebben, maar die ook op school ter sprake komen. Want in de media, op straat, thuis en op school, overal komen kinderen in aanraking met onderwerpen die met relaties en seksualiteit te maken hebben. Soms krijgen ze daardoor onnauwkeurige of eenzijdige informatie. Een goede begeleiding, kennisoverdracht en het leren van vaardigheden thuis en op school kan ertoe bijdragen dat kinderen een positief zelfbeeld en adequate vaardigheden ontwikkelen op het gebied van relaties en seksualiteit. Aandacht voor deze thema’s op jonge leeftijd kan er voor zorgen dat jongeren geen of minder risico’s gaan nemen als ze eenmaal gaan experimenteren met seksuele relaties. Uit onderzoek weten we ook dat lessen over relaties en seksualiteit in een open sfeer kinderen weerbaar maakt en ze mogelijkheden geeft te handelen in situaties die bedreigend zijn. School is de perfecte plek om te oefenen met het aangaan van relaties, vriendschappen, aangeven van eigen grenzen en respect hebben voor een ander!

Doel relationele- en seksuele vorming Kinderen… ontwikkelen zich tot mensen die respect hebben voor zichzelf en anderen zijn zich bewust van eigen en andermans gevoelens, wensen, opvattingen en mogelijkheden kunnen verantwoorde keuzes kunnen maken op het gebied van relaties en seksualiteit Dat laatste kan in het klein beginnen: bijvoorbeeld een kleuter die niet wil dat alle tantes hem een kus geven. Dat mag hij eerlijk vertellen.

Waarom nodig op jonge leeftijd? Seksuele ontwikkeling begint vanaf jonge leeftijd Kinderen zijn nieuwsgierig naar seksualiteit en hebben vragen Behoefte aan kaders, regels, informatie en steun Normaliseren van seksualiteit Stimuleren van normen en waarden Boodschappen uit de media Voorkomen van problemen zoals seksuele grensoverschrijding - Boodschappen uit de media: Seksuele opvoeding kan tegenwicht bieden aan onjuiste, seksstereotype en eenzijdige informatie over seksualiteit. - Kinderen zijn al bezig met liefde, relaties en seks voordat ze pubers zijn Jongeren die beter voorgelicht zijn beginnen later aan seks, op een moment dat ze er zelf aan toe zijn. Terwijl kinderen die geen voorlichting hebben gehad juist vroeger gaan experimenteren. Sommige ouders denken dat het schadelijk is als hun kind dit soort informatie krijgt en hier nog niet aan toe is. Dit is niet het geval. Bij kinderen die er nog niet aan toe zijn, zal de informatie aan het ene oor in gaan en het andere oor weer uit. Veel gehoord positief punt is dat de lessen rust geven in de klas. Kleuters hoeven niet meer bij elkaar in het broekje te kijken omdat ze weten hoe het eruit ziet. 17% ervaring met seksuele grensoverschrijding: komt uit Seks onder je 25ste . Het gaat hierbij om ervaringen die jongeren hebben met overhalen tot seks en seksuele dwang. Dit onderzoek hebben we in 2011 uitgevoerd onder bijna 8000 studenten

De seksuele ontwikkeling Gebruik de rode en groene kaartjes. Ouders houden het rode kaartje in de lucht als ze denken dat de stelling niet waar is en groen bij wel waar. Geef bij elke stelling toelichting.

De seksuele ontwikkeling van kinderen vindt ook al plaats van 0-1 jaar. Waar. Er zijn mensen die denken dat kinderen alleen maar seksuele vorming nodig hebben als ze daadwerkelijk seksueel actief zijn. De seksuele ontwikkeling begint echter al veel eerder. Op het moment dat een baby wordt geboren zijn seksuele gevoelens en het vermogen om relaties aan te gaan in de basis aanwezig. In deze periode wordt een basis van veiligheid en vertrouwen gelegd. Zie verder volgende sheet.

De seksuele ontwikkeling van kinderen vindt ook al plaats van 0-1 jaar. WAAR Waar. Er zijn mensen die denken dat kinderen alleen maar seksuele vorming nodig hebben als ze daadwerkelijk seksueel actief zijn. De seksuele ontwikkeling begint echter al veel eerder. Op het moment dat een baby wordt geboren zijn seksuele gevoelens en het vermogen om relaties aan te gaan in de basis aanwezig. In deze periode wordt een basis van veiligheid en vertrouwen gelegd. Zie verder volgende sheet.

De seksuele ontwikkeling baby’s 0-1jaar Eigen lichaam ontdekken door kijken en voelen Toevallig aanraken van de geslachtsdelen Baby’s houden van knuffelen dat geeft ze een veilig gevoel Belangrijk om te benadrukken dat ieder kind zich op zijn eigen manie ren in zijn eigen tempo ontwikkelt. Ouders kunnen ongerust worden als het gedrag van hun kind afwijkt van een bepaalde ontwikkelingsfase en het kind zich in een ander tempo ontwikkelt of bijvoorbeeld bepaald gedrag niet vertoont. Tussen kinderen onderling kunnen verschillen optreden, die deels ook door opvoeding en cultuur bepaald worden. Er zijn mensen die denken dat kinderen alleen maar seksuele vorming nodig hebben als ze daadwerkelijk seksueel actief zijn. De seksuele ontwikkeling begint echter al veel eerder. Op het moment dat een baby wordt geboren zijn seksuele gevoelens in de basis aanwezig. In deze periode wordt een basis van veiligheid en vertrouwen gelegd. Voor baby’s is het belangrijk om aangeraakt en gekoesterd te worden. Een heel jong kind kan al ontdekken dat het prettig is om de eigen geslachtsdelen aan te raken. Eerst is dat nog per ongeluk en onbewust. Op het einde van het eerste levensjaar gebeurt dit doelgericht. De gevoeligheid van de geslachtdelen is namelijk al aanwezig. Maar dit heeft nog niet de seksuele lading die het voor volwassenen heeft. Het is een fijn gevoel, net als kriebelen of een aai over de bol een fijn gevoel geeft.

Jongens van twee jaar kunnen al een erectie krijgen en masturberen. Niet waar. Jongens van twee jaar betasten hun geslachtsdeel en kunnen hierdoor ook een erectie krijgen. Het krijgen van een erectie is een lichamelijke reactie, niet te vergelijken met de seksuele betekenis, die een volwassen man aan een erectie geeft. Daarom is dit geen masturberen: De term masturbatie verwijst meer naar de (volwassen) gevoelens van opwinding en de ejaculatie als fysieke reactie (klaarkomen). Een jongen, die zijn geslachtsdeel aanraakt kan hierbij wel een prettig gevoel ervaren. Echter is klaarkomen pas mogelijk nadat de puberteit het jongenslichaam geslachtrijp heeft gemaakt en de eerste natte droom heeft plaatsgevonden. De wetenschap heeft geen zicht op de gevoelens, die een kind van twee ervaart tijdens het aanraken en vastpakken van het geslachtsdeel. Let op: ook voor meisjes is de clitoris al gevoelig vanaf geboorte. Dit kan ook een prettig gevoel geven. Het is overigens aan ouders zelf om te bepalen wanneer en in welke mate ze het aanraken van geslachtdelen toestaan. Let er echter wel op hoe je het uitlegt als je het verbiedt: Het als vies labelen, verstekrt het idee dat geslachtorganen vies zijn, wat op latere leeftijd problemen met seksuele beleving kan veroorzaken. Neutralere uitleg, bijv. gelinkt aan onhygiënisch (je zit ook niet met ongewassen handen in je mond), of context (net als in je neus peuteren, is dat een gedraging die je niet in openbaar doet) is aan te raden.

Jongens van twee jaar kunnen al een erectie krijgen en masturberen. NIET WAAR Niet waar. Jongens van twee jaar betasten hun geslachtsdeel en kunnen hierdoor ook een erectie krijgen. Het krijgen van een erectie is een lichamelijke reactie, niet te vergelijken met de seksuele betekenis, die een volwassen man aan een erectie geeft. Daarom is dit geen masturberen: De term masturbatie verwijst meer naar de (volwassen) gevoelens van opwinding en de ejaculatie als fysieke reactie (klaarkomen). Een jongen, die zijn geslachtsdeel aanraakt kan hierbij wel een prettig gevoel ervaren. Echter is klaarkomen pas mogelijk nadat de puberteit het jongenslichaam geslachtrijp heeft gemaakt en de eerste natte droom heeft plaatsgevonden. De wetenschap heeft geen zicht op de gevoelens, die een kind van twee ervaart tijdens het aanraken en vastpakken van het geslachtsdeel. Let op: ook voor meisjes is de clitoris al gevoelig vanaf geboorte. Dit kan ook een prettig gevoel geven. Het is overigens aan ouders zelf om te bepalen wanneer en in welke mate ze het aanraken van geslachtdelen toestaan. Let er echter wel op hoe je het uitlegt als je het verbiedt: Het als vies labelen, verstekrt het idee dat geslachtorganen vies zijn, wat op latere leeftijd problemen met seksuele beleving kan veroorzaken. Neutralere uitleg, bijv. gelinkt aan onhygiënisch (je zit ook niet met ongewassen handen in je mond), of context (net als in je neus peuteren, is dat een gedraging die je niet in openbaar doet) is aan te raden.

Peuters 2-3 jaar Nieuwsgierig naar eigen lichaam en eigen geslachtsdeel Raken het bewust en soms vaak aan Nieuwsgierig naar het verschil tussen jongens en meisjes Kijken naar het geslacht van anderen (kijken en aanraken) “Vieze” woordjes Hoe groter het kind wordt, hoe meer het zich bewust wordt van zijn eigen identiteit. Een kind tussen 2 en 4 jaar weet dat hij een andere persoon is dan de ander, zal zichzelf vaker “ik” gaan noemen. Hij wordt zich bewust van zijn eigen lichaam en nieuwsgierig naar dat van anderen. Verder leert een kind dat het een jongetje of een meisje is. Meestal gaat een kind zich daar ook naar gedragen. Genitale stimulatie: stimuleren van de geslachtsorganen. Vanaf een jaar of drie kan het kind regels en sociale normen leren. Ouders kunnen hun kind leren dat er situaties zijn waar in het vastpakken van eigen geslachtsdelen wel of niet mag, zonder het kind of zijn gedrag af te keuren. Niet straffen, wel sturen. (Ik snap dat het lekker voelt, maar dat doen we niet in de supermarkt. Straks als je op je eigen kamertje bent mag dat wel.)

Een meisje van vijf weet dat ze een meisje is maar denkt soms dat ze later een man kan worden. Niet Waar. Tot ongeveer vier jaar ontdekken kinderen hun eigen lichaam en het lichaam van anderen. Rond die leeftijd weten ze, dat ze een jongetje of meisje zijn en dat dit niet meer verandert. Vanaf ongeveer vier jaar weten kinderen, dat ze later niet meer (op natuurlijke wijze) van sekse zullen veranderen.

Een meisje van vijf weet dat ze een meisje is maar denkt soms dat ze later een man kan worden. NIET WAAR Niet Waar. Tot ongeveer vier jaar ontdekken kinderen hun eigen lichaam en het lichaam van anderen. Rond die leeftijd weten ze, dat ze een jongetje of meisje zijn en dat dit niet meer verandert. Vanaf ongeveer vier jaar weten kinderen, dat ze later niet meer (op natuurlijke wijze) van sekse zullen veranderen.

Kleuters 4-6 jaar Kleuters leren regels (ook rondom seksueel gedrag) Kleuters ontdekken elkaars lichaam door seksuele spelletjes (doktertje spelen) Vriendschappen ontwikkelen Nieuwsgierig naar de voortplanting Ontwikkelen rolpatronen (typisch mannelijk/vrouwelijk) Sekse (weten dat hun geslacht blijvend is) Het kind heeft inmiddels geleerd wat wel en niet is toegestaan thuis en op school. Om toch te kunnen ontdekken gaan ze rollenspelletjes spelen, zoals doktertje en vader en moedertje. Vanaf een jaar of vier gaan kinderen vriendschappen ontwikkelen, jongens en meisjes vaak nog door elkaar. Het zelfbeeld begint zich te ontwikkelen. Kinderen leren dat gevoelens van vriendschap van elkaar kunnen verschillen. Ze experimenteren met die verschillende gevoelens en de verschillende benamingen voor die gevoelens. Zo kan een kind zeggen verliefd te zijn op de juffrouw, de vader, de moeder of het konijn. Het is belangrijk dat het kind serieus genomen wordt in deze gevoelens. Zodra een kind zich bewust is van zijn sekse-identiteit (ben ik een jongen of een meisje) gaat het zich ook gedragen als een jongetje of een meisje en kan seksestereotype gedrag ontstaan (genderidentiteit). Jonge kinderen kunnen hier erg ‘streng’ en ‘normatief’ in zijn, waardoor op deze leeftijd de meeste jongens stoer en wild spelen en meisjes lief spelen. Dit geldt niet voor alle kinderen: sommigen experimenteren juist graag met tegengesteld gedrag. Dit gedrag zegt overigens nog niets over de seksuele oriëntatie van een kind. Deze kristalliseert zich pas uit rond de puberteit.

Feit: Kinderen van 6-9 jaar stellen minder vragen over seksualiteit. Stelling: Dit is omdat ze op deze leeftijd het meeste al weten en begrijpen. Niet Waar. In deze fase ontwikkeld het kind zelfbewustzijn en gene wat betreft dit thema. Ze beginnen de gevoeligheid van het onderwerp te begrijpen, en vragen daarom minder. Dit wil echter niet zeggen dat ze geen vragen hebben of dat het onderwerp hen niet bezig houdt.

Feit: Kinderen van 6-9 jaar stellen minder vragen over seksualiteit. Stelling: Dit is omdat ze op deze leeftijd het meeste al weten en begrijpen. Niet Waar. In deze fase ontwikkeld het kind zelfbewustzijn en gene wat betreft dit thema. Ze beginnen de gevoeligheid van het onderwerp te begrijpen, en vragen daarom minder. Dit wil echter niet zeggen dat ze geen vragen hebben of dat het onderwerp hen niet bezig houdt. NIET WAAR

Kinderen van 7-9 jaar Kinderen gaan zich schamen voor hun blote lichaam (badkamerdeur op slot) Meer spelen in aparte jongens en meisjes groepen Fantaseren over verliefdheid, verkering en seks Eerste verliefdheid Vanaf ong. 7 jaar zijn groepsregels belangrijk. Jongens vinden meisjes soms stom en kinderachtig, meisjes vinden jongens wild en stoer. Kinderen tussen 7 en 8 jaar tonen graag hun eigen geslachtsdelen en willen ook die van andere kinderen zien. Rond 9 jaar voelen kinderen zich soms ongemakkelijk in hun blootje. Het schaamtegevoel ontwikkeld zich verder. Kinderen gaan vaak minder vragen stellen over seks. Ze hebben gemerkt dat het een “beladen” onderwerp is. Uit onderzoek onder meer dan 1400 kinderen in groep 7 in het basisonderwijs kwam naar voren dat 80% van de kinderen één of meerdere keren verliefd is geweest. Hierin werd geen verschil tussen jongens en meisjes gevonden. Ruim de helft heeft één of meer keer verkering gehad en een derde heeft meerdere malen gezoend. Het onderscheid tussen vriendschap, verliefdheid en houden van wordt voor kinderen op deze leeftijd steeds duidelijker. Evenals het verschil tussen knuffelen en vrijen. Verliefdheden kunnen heftige gevoelens teweegbrengen, zonder dat kinderen daar seksuele gevoelens aan hoeven te koppelen. Soms willen ze bij elkaar in de buurt zijn. Een eerste voorzichtige aanraking (tegen elkaar aanzitten, handje geven) kan een spannend gevoel geven.

Meisjes worden, in vergelijking met twintig jaar geleden, ongeveer op dezelfde leeftijd ongesteld. Waar. De wetenschap laat zien, dat er tussen 1980 en 1997 (een tijdsbestek van 17 jaar) sprake is van anderhalve maand verjonging van de gemiddelde leeftijd, waarop meisjes voor het eerst menstrueren. Er zijn wel meisjes die rond hun 11e jaar ongesteld worden, maar ook meisjes die op hun 16e voor het eerst menstrueren. De gemiddelde leeftijd ligt op 13 jaar. Jongens komen wel later in de puberteit dan meisjes, maar de gemiddelde leeftijd, waarop zij voor het eerst een natte droom krijgen ligt rond het 14e jaar. Niet iedere jongen maakt dit mee.

Meisjes worden, in vergelijking met twintig jaar geleden, ongeveer op dezelfde leeftijd ongesteld. WAAR Waar. De wetenschap laat zien, dat er tussen 1980 en 1997 (een tijdsbestek van 17 jaar) sprake is van anderhalve maand verjonging van de gemiddelde leeftijd, waarop meisjes voor het eerst menstrueren. Er zijn wel meisjes die rond hun 11e jaar ongesteld worden, maar ook meisjes die op hun 16e voor het eerst menstrueren. De gemiddelde leeftijd ligt op 13 jaar. Jongens komen wel later in de puberteit dan meisjes, maar de gemiddelde leeftijd, waarop zij voor het eerst een natte droom krijgen ligt rond het 14e jaar. Niet iedere jongen maakt dit mee.

Bijna pubers 10-12 jaar Voorfase van de puberteit Lichamelijke veranderingen Meisjes: borsten, schaamhaar, bredere heupen, eerste ongesteldheid Jongens: lagere stem, schaamhaar, baardgroei, eerste zaadlozing Eerste verkering Onzeker over eigen lichaam Stemmingswisselingen 10-11 jaar vaak pre-puberteit genoemd. Heel verschillend hoe kinderen zich ontwikkelen, verschil goed te zien in de klas. Gemiddeld begint de lichamelijke puberteit bij meisjes rond het tiende en bij jongens rond het twaalfde jaar. Start puberteit hangt samen met de ontwikkeling van geslachtshormonen. Hierdoor gaat deze leeftijdsfase soms gepaard met sterke stemmingswisselingen. Kinderen kunnen ook onzeker zijn over hun eigen lichaam. Voor het zelfbeeld is het belangrijk dat kinderen liefdevolle bevestiging krijgen. Sommige kinderen ontdekken nu hun seksuele voorkeur. Het hangt van hun omgeving af wat zij met deze gevoelens doen. Verliefde gevoelens nemen toe maar gaan niet of nauwelijks nog gepaard met lichamelijk gedrag. De seksuele gevoelens worden heftiger door de ontwikkeling van de geslachtshormonen, wat bij sommige kinderen kan leiden tot masturberen. Ook krijgen kinderen meer interesse in volwassen seksualiteit.

Van jongeren in de leeftijd 12/13 jaar heeft 10% ervaring met seksuele geslachtsgemeenschap. Niet waar. Uit het onderzoek ‘Seks onder je 25e‘ (2012) komt naar voren dat 3% van de jongens en meisjes ervaring heeft. In deze groep is bijna iedereen wel eens verliefd geweest en een meerderheid heeft dan wel eens verkering gehad. De mediane leeftijd, dus de leeftijd waarop de helft van de jongeren in Nederland seks heeft gehad, ligt op 17 jaar.

Van jongeren in de leeftijd 12/13 jaar heeft 10% ervaring met seksuele geslachtsgemeenschap. NIET WAAR Niet waar. Uit het onderzoek ‘Seks onder je 25e‘ (2012) komt naar voren dat 3% van de jongens en meisjes ervaring heeft. In deze groep is bijna iedereen wel eens verliefd geweest en een meerderheid heeft dan wel eens verkering gehad. De mediane leeftijd, dus de leeftijd waarop de helft van de jongeren in Nederland seks heeft gehad, ligt op 17 jaar.

Puberteit 13-15 jaar Zelfstandig willen zijn (luisteren minder) Nieuwsgierig naar seks (willen alles weten) Zoenen en soms eerste seksuele ervaring Seksuele oriëntatie Meer interactie over relaties en seks

Seksuele opvoeding: Een taak voor ouders én school! Verantwoordelijkheid school sinds 1 december 2012 (weer) vastgelegd in kerndoelen! Toevoeging kerndoel 38: “[…] en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit.” Onze visie: Ouders en school zijn partners in de opvoeding. Ouders hebben uiteraard de belangrijkste taak in de opvoeding, maar kinderen brengen een groot deel van hun tijd op school door en daardoor nemen leerkrachten ook een deel van de opvoedende taak over. Relationele en seksuele vorming gaat over veel meer dan alleen informatie geven over lichamelijke veranderingen en/of voortplanting. Het gaat ook over vriendschap, liefde, relaties en omgangsregels. School is de perfecte plek om te oefenen met het aangaan van relaties, vriendschappen, aangeven van eigen grenzen en respect hebben voor de ander. Sociale regels kun je in een groep ontwikkelen, thuis is dat lastiger. Kinderen worden tenslotte op school verliefd en niet thuis. Daarnaast willen we dat school een veilige omgeving is voor kinderen.

Week van de Lentekriebels Ouderavond 15-22 mei: projectweek Gebruik van lesmap Relaties & Seksualiteit en eigen materiaal (thema’s: lichamelijke en emotionele ontwikkeling, sociale ontwikkeling en relaties, seksualiteit en gezondheid, weerbaarheid) Afsluiting 22 mei: tentoonstelling voor ouders Landelijke week Start lente WvdL is een start / lessen door het jaar heen

Meer informatie op: Apart deel voor ouders www.weekvandelentekriebels.nl Apart deel voor ouders Filmpje hierin plakken?

Seksuele opvoeding Hoe pak je dat aan?

Praten met uw kind over liefde, relaties en seksualiteit: Wat roept dat bij u op? Na minuutje individueel nadenken, plenair aantal woorden laten opnoemen

Ook als u niets zegt, zegt u iets! Boodschap als onderwerp ontweken wordt: “Over seksualiteit mag je niet praten, het is iets om je voor te schamen” Kinderen: U weet niet: Waar ze zich mee bezig houden Wat ze willen weten Waar ze zich zorgen over maken Welke informatie ze ergens anders krijgen Komen niet met vragen Vragen niet om steun Vertellen niet over problemen Halen informatie ergens anders 21

Seksuele opvoeding Seksuele opvoeding: meer dan bloemetjes en bijtjes Voorbeeldrol, ook in non-verbale signalen Toon interesse in uw kind: stel vragen en luister Warm gezinsklimaat: laat zien dat u om uw kind geeft Al in de inleiding noemde ik dat seksuele opvoeding meer is dan alleen praten over hoe een kind lichamelijk gaat veranderen en praten over seks. Opvoeden betekent ook een voorbeeld zijn voor het kind, normen en waarden overdragen en zorgen dat het kind de juiste informatie en vaardigheden krijgt over het onderwerp. Het is van groot belang dat je beseft dat je als ouder een voorbeeldfunctie hebt. De manier waarop je als ouder met anderen omgaat, met je partner, hoe je je gedraagt, hoe je ruzie maakt en problemen oplost is een voorbeeld voor je kind. Dit geldt ook voor de impliciete boodschappen over homoseksualiteit of seks, die van invloed kunnen zijn op het gedrag van het kind, ook als je niet bewust tegen het kind praat, maar met volwassenen in uw omgeving in bijzijn van uw kind. Het is belangrijk voor ouders om zich hier bewust van te zijn. Naarmate het kind ouder wordt neemt de invloed van de omgeving (vrienden, school, media) toe. En ook in uw lichaamshouding of manier van gezichtsexpressie en toon hoogte en sterkte, kan een kind veel impliciete boodschappen opvangen, die u bewust of onbewust uitzendt. Als thuis niet over seksualiteit gepraat wordt, kan het kind opgroeien met een gevoel dat seksualiteit een lastig thema is of zelfs een taboe. Het kind kan zich schuldig voelen over seksuele gevoelens of zich schamen. Als praten over seksualiteit voor het kind normaal is, zal het kind eerder vragen durven stellen, zodat de ouder de juiste informatie kan geven. Hierbij is het ook belangrijk om vragen te stellen en te luisteren: weet als ouder waar je kind mee bezig is en hoe het over bepaalde zaken denkt. Wanneer praten met een kind over seksualiteit? Met een kind over seksualiteit praten is niet leeftijdsafhankelijk. Het is vooral van belang aan te sluiten bij de ontwikkelingsfase van het kind, ook in taal en woordgebruik. Kinderen pikken bepaalde informatie alleen op als ze daar aan toe zijn. Warm gezinsklimaat. Een warm gezinsklimaat betekent dat er duidelijke regels en afspraken zijn, maar zorgt ook voor betrokkenheid bij het doen en laten van het kind. Het stellen van de regels creëert veiligheid en door uitleg ontstaat er begrip en inzicht bij het kind. In een warm opvoedingsklimaat maken kinderen eerder seksueel gezonde keuzes. Hoe creëer je dat? Steun het kind, bv door helpen bij dagelijkse dingen(problemen oplossen, complimenten geven, knuffelen) Gedrag monitoren zodat je als ouder een idee hebt wat je kind doet, met wie het omgaat, welke interesses Toon interesse en stel vragen, zoals ‘hoe was het op school vandaag?’

Vanaf welke leeftijd ? Op iedere leeftijd kunt met uw kind praten over liefde, relaties en seksualiteit Praten met je kind over relaties en seksualiteit begint al vroeg. Natuurlijk sluit je je daarbij aan op de ontwikkelingsfase van het kind. De fasen die we net hebben behandeld laten u zien, waar kinderen in elke fase mee bezig zijn. Sommige ouders zijn bang dat praten over seks kinderen nieuwsgierig maakt om seks te hebben. Daar is echter geen bewijs voor. Er is wel bewijs voor de positieve effecten van praten over seks: kinderen die seksuele voorlichting hebben gekregen zijn zich juist bewust van risico’s die ze kunnen lopen en worden minder snel verrast door seks. Ze hebben minder kans op seksuele problemen op latere leeftijd en wat vooral van belang is: kinderen weten dat ze bij hun ouders terecht kunnen met hun vragen. U kunt ook uw eigen normen en waarden heel duidelijk met uw kinderen bespreken. Ook is het belangrijk dat kinderen leren aangeven wat ze wel en niet willen. Bijvoorbeeld dat ze leren dat hun lijf van hen is, en dat ze mogen aangeven dat ze niet willen dat iemand anders daar aankomt. Bovendien kunt u er zorg voor dragen dat de informatie die uw kind krijgt volledig en goed is. De kans is groot dat uw kind zelf op zoek gaat naar informatie als het dat niet van u krijgt. Een ander voordeel van op tijd beginnen met praten over seksualiteit is, dat jonge kinderen vaak nog heel onbevangen zijn. Worden ze groter, dan hebben ze vaak al wat schroom, zeker als ze aanvoelen dat het voor ouders een beladen onderwerp is. Als je er speciaal voor gaat zitten, kan het zelfs bedreigend zijn en kunnen kinderen afwerend reageren.

Tips Maak er niet “het gesprek” van Je hoeft niet alles te weten, maar geef wel correcte informatie! Ga serieus in op vragen: niet zeggen dat het een rare vraag is of dat ze nog te klein zijn Begin er ook zelf over Vertel niet alleen over de risico’s van seksualiteit Praat niet alleen over technische zaken - Seksuele opvoeding is niet één (“het”) gesprek waar u eenmaal goed voor kunt gaan zitten en dat was het. Het is een continue proces over de jaren heen van kleine stukjes informatie die overgedragen worden, en vele kleine gesprekjes over hoe een kind en uzelf ergens over denken. - Je hoeft niet alles te weten. Zoek het antwoord (samen) op en kom er later op terug. U kunt pubers wijzen op www.sense.info. Dit is een website voor jongeren van 12 t/m 25 jaar met betrouwbare informatie over relaties en seksualiteit. - Als een kind een vraag stelt, scheep het dan niet af. Als u twijfelt of uw kind aan bepaalde informatie toe is, kunt ook de vraag terugspelen: hoe denk jij dat het is? Je kunt daar dan weer op aansluiten. Komt een vraag op dit moment nu echt niet gelegen, en dat is mogelijk, beloof dan er op terug te komen en houd je daaraan. Geef het kind in elk geval niet het gevoel dat het rare vragen stelt of dat het onderwerp taboe is. Dat kan het kind tegenhouden op een later moment meer vragen te stellen. Er zijn ook kinderen die nooit iets vragen. Puur omdat het ze niet interesseert, of omdat ze het toch een spannend onderwerp vinden. Probeer dan toch aanleidingen aan te grijpen om het er over te hebben, om het tot een bespreekbaar onderwerp te maken. Door met het kind te praten over relaties en seksualiteit bereiden ouders het kind voor op de toekomst (puberteit, lichamelijke veranderingen, verliefdheid). Daarbij kunnen ze het kind de waarden en normen meegeven, die zij belangrijk vinden. Gebleken is dat uitleggen bij beginnende pubers beter werkt dan waarschuwen. Het is wel belangrijk dat je kinderen niet alleen vertelt over de gevaren van seks, of risico’s die ze lopen. Benader het onderwerp positief! Seksualiteit kan iets heel moois zijn. Dat mag u ook vertellen. Praat ook over wensen en grenzen. Door de mening van het kind te vragen kan het kind weerbaarder worden. Het kind leert dat zijn mening belangrijk is en dat het voor zichzelf op kan komen.

Praattips Gesprek beginnen: N.a.v. gebeurtenissen, boeken, internet, tv Vraag voorbeelden en gebruik zelf ook voorbeelden Gebruik de “Wat zou jij doen?”- techniek Tijdens het autorijden of de afwas Gebruik informatieve materialen (zoals boekjes, websites) Moedig uw kind aan een eigen mening te vormen en deze te uiten Ouders kunnen iets wat is gebeurd in de directe omgeving, of in boeken, op internet of bijvoorbeeld in een tv programma genoemd wordt gebruiken om te praten over seksualiteit. Op de website www.uwkindenseks.nl zijn meerdere voorbeelden te vinden (zoals voorbeeldverhalen, krantenberichten) Bij jonge kinderen kunnen voorleesboeken een aanleiding zijn voor een gesprek. Om kinderen beter voor te bereiden en met ze in gesprek te komen, kun je gebruik maken van de “wat zou jij doen?” techniek. Daarbij leg je ze hypothetische situaties voor en vraagt ze hoe zij daarmee om zouden gaan. Bv. Wat zou jij doen als je verkering hebt, maar eigenlijk verliefd bent op een ander?’ Bespreek ‘gevoelige onderwerpen’ terwijl je met iets anders bezig bent (autorijden, afwas). Dat is minder confronterend omdat je elkaar niet hoeft aan te kijken. Geef altijd correcte informatie. Dit hoeft niet volledig te zijn. Maar wel juist. Als u eerst over “de boerenkool of ooievaar” begint bij jonge kinderen, voelen zij zich wellicht later bedrogen als ze erachter komen hoe het echt zit. En vertrouwen ze uw antwoorden op vragen wellicht niet meer altijd. Eeb eventuele overlaod aan informatie gaat toch langs (jonge) kinderen heen. Zij pikken eruit wat ze kunnen bevatten en de rest vergeten ze weer. U kunt boeken, brochures en websites aanraden en samen bekijken. Of laten rondslingeren in huis

Kinderen, seksualiteit en media Onze kinderen zijn geboren in het digitale tijdperk… FILMPJE KLAARZETTEN OP 0.36 http://www.youtube.com/watch?v=8O4BOUHjuCI&list=PLAgqIWCOAJwi8MBU3fk5G2Afz8WVFvEWi&feature=share&index=2

Rol digitale wereld in ontwikkeling Deze digitale/virtuele wereld is ook echt! Sociale leefwereld kinderen is nu offline en online Profielsites en contacten via internet/mobiel belangrijk: eigen identiteit en ‘ergens bij horen’. Experimenteren en grenzen opzoeken hoort bij sociale en seksuele ontwikkeling. Nu dus ook online. Met de komst van internet heeft wel iets veranderd: kinderen zien soms meer dan waar ze aan toe zijn en ze zien het eerder. De kans is groot dat ze op 11-jarige leeftijd al porno gezien hebben via internet, en misschien zelfs al een seksueel getint gesprekje gevoerd hebben via SMS, Ping, Twitter, MSN, of enig ander communicatiekanaal. Kinderen leren over mediagebruik kan vaak niet los gezien worden van kinderen leren over relaties en seksualiteit. En andersom geldt ook: bij het bespreken van het thema relaties en seksualiteit in de klas is het belangrijk om mediagebruik mee te nemen. Sociale leefwereld kinderen is nu offline en online: grens tussen offline en online vervaagt, maar kinderen erkennen wel verschil Media biedt kansen. Dat media juist ook veel kansen bieden voor kinderen krijgt vaak minder aandacht. Kinderen zijn niet alleen meer passieve ontvanger van informatie over seksualiteit, maar zij participeren ook, bijvoorbeeld door sociale contacten aan te gaan en online te communiceren met elkaar. Daarnaast is het kind ook zelf actor op internet en produceert teksten, beelden, geluid over seksualiteit en relaties en geeft hier betekenis aan.

Seksualiteit & social media: ook risico’s Niet alles… … is wat het lijkt! Als we het over media en kinderen hebben gaat het momenteel vaak over de negatieve ervaringen die kinderen met media opdoen: grooming, pesten, gameverslaving, socialbesitas, eenzaamheid, etc. Helaas is zijn dit inderdaad de risico’s die social media met zich meebrengt. Verstandig leren omgaan met media is daarom belangrijk. Een taak in de opvoeding erbij. Het is een onderdeel van de ontwikkeling van kinderen. Je kunt het niet verbieden. Als ouder belangrijk om grenzen en regels te stellen en kinderen te leren reflecteren op hun mediagedrag. Bv. bespreken stereotypen man/vrouwverhoudingen, waarom gebruiken ze in reclames aantrekkelijke mannen? Wat doe je as je vieze plaatjes tegen komt? Hoe maak je duidelijk dat je iets niet wilt?

Social media: Hoe media wijs bent u? Verdiep u als ouder zelf in de computer, leer zelf ook omgaan met social media MQ test: hoe mediawijs ben jij als ouder? www.weekvandemediawijsheid.nl Geef zelf het goede voorbeeld Geef zelf het goede voorbeeld. Bv. mobiel niet mee naar boven, geen mobiel tijdens de maaltijd Blijf op de hoogte van tv-programma’s en internetsites, en kijk af en toe mee. Hoe mediawijs ben jij als ouder? Ga jij al zelf kritisch en bewust om met alle media die vandaag de dag op je afkomen? Ontdek hoe mediawijs je zelf bent en krijg inzicht in hoe je kunt omgaat met het mediagebruik van jouw kind. Doe de MQ-test! U hoeft niet alles te snappen: laat kind u uitleggen!

Social media: Wat u als ouder kan doen Voorkom dat u alleen maar over risico’s praat Wees open en toon interesse Zorg dat u weet wat uw kind allemaal online doet Laat u niet leiden door angst: internet is en blijft een mooi medium! Voorkom dat u alleen maar over risico’s praat. Door het onderwerp internetten bespreek te maken, leg je de basis voor een vanzelfsprekende mediaopvoeding van je kind. Ipv. De vraag ‘hoe was het op school vandaag?’ kun je vragen ‘heb je nog wat leuks op facebook meegemaakt vandaag?’ Toon interesse in de leefwereld van het kind. Wees oprecht geïnteresseerd in wat uw kind op/met social media doet en wat het op tv kijkt. Luister bijvoorbeeld goed op het moment dat uw kind u iets vertelt. Vraag naar de mening van uw kind en toon oprechte belangstelling. Blijf regelmatig meekijken, interesse tonen, naar ervaringen vragen: zorg dat u weet wat uw kind allemaal online doet Praat erover dat iemand met wie je een tijdje contact hebt via MSN, eigenlijk nog steeds een onbekende is, ook al voelt het vertrouwd.

Social media: Wat je als ouder kan doen Verbieden heeft bijna geen zin: Bespreek de mogelijke gevaren, stel grenzen en maak afspraken Maak duidelijk waarom verantwoord en kritisch mediagebruik zo belangrijk is Probeer kind weerbaar te maken voor het pesten en ongewenste ervaringen: Spreek af wat te doen Installeer en bespreek meldknop (www.meldknop.nl) - Probeer samen te bedenken wat er allemaal mis kan gaan. Een kind dat zich dat eens voorgesteld heeft, begrijpt beter waarom je thuis regels invoert. Vertel dus bijvoorbeeld dat beelden die eenmaal op internet staan, er waarschijnlijk nooit meer af te halen zijn. Waarom is praten zo essentieel? Omdat kinderen de neiging hebben eerste te doen en er pas daarna over na te denken. Wanneer je een kind van tevoren laat nadenken over mogelijke risicosituaties, train je ze om minder impulsief te handelen. Vraag aan je dochter: “wat zou jij doen als iemand je voor de webcam vraagt om te kijken of je geschikt bent voor een fotoshoot?” Zo leert ze na te denken waar haar grenzen liggen en hoe ze die kan bewaken. Blijf ook positief. Wees niet bang en laat goede dingen zien Blijf positief over internet en wat je ermee kunt. Ook als het over seks gaat. Draag je waarden en normen over, geef je kind zoveel mogelijk vertrouwen en laat zien dat er ook goede websites over seks zijn en wijs ze op leuke voorlichtingsfilmpjes. Als kinderen merken dat je bang bent en vooral over risico’s praat, zullen ze niet gauw naar ja toekomen met een probleem dat met internet te maken heeft. Als je juist wel overal over praat, leren ze zelf juist beter nadenken over hun eigen grenzen. Kinderen overzien vaak niet de gevolgen van het versturen van beelden en fotomateriaal. Vertel uw kind dat foto’s en filmpjes nog heel lang op internet te vinden zijn, ook na verwijdering. Maak afspraken. Hoe lang mag je kind op internet? Belangrijker dan de precieze beeldschermtijd is dat er afspraken gemaakt worden. Zo leer je kinderen zich te beheersen. Zorg ook dat beeldschermtijd niet ten koste gaat van andere activiteiten, zoals met vriendjes spelen, buiten zijn etc. media hebben veel leuks te bieden, maar als ouders stel je ook grenzen in het gebruik en gedrag. Kinderen die eraan wennen om beperkt te worden in beeldschermtijd, zullen in de puberteit minder moeite hebben om een beperking te aanvaarden. Bv. geen vreemden toelaten in chatsessies. Praat zodra ze de meeste tijd zelfstandig op internet gaan ook over seks en wat ze op internet kunnen tegenkomen Met 9 jaar willen kinderen steeds vaker zelfstandig op internet. Ook nog wel graag samen met vriendjes en vriendinnetjes, maar liever niet meer alleen samen met ouders. Dan is het belangrijk dat ze weten wat ze tegen kunnen komen: de plaatjes en filmpjes met (webcam)seks, porno. Soms lijkt het dat kinderen niet willen horen wat je ervan vindt. Maar dat is niet zo. Ze vinden het wel belangrijk. Laat uw kind kritisch kijken naar mediabeelden over seksualiteit en het ideale lichaam. Laat weten dat seks op internet niet hetzelfde is als seksualiteit in het echte leven. Een jongen kan denken dat hij sterk en stoer moet zijn en seksueel altijd moet presteren. Een meisje kan denken dat ze altijd slank en sexy moet zijn om aantrekkelijk gevonden te worden. Op meldknop.nl vind je informatie over en hulp bij internetproblemen. Op elk moment van de dag kun je naar deze website komen. Wij geven je informatie om te kijken of je je probleem zelf kunt oplossen. Soms kun je met deze informatie je probleem al zelf oplossen! Als dat niet lukt, dan helpen we je ook verder. Je kunt ervoor kiezen om met iemand te praten of een melding te maken van jouw probleem. Als je op www.meldknop.nl komt, zie je direct de onderwerpen waar je informatie kunt vinden over: pesten, seks, misbruik en lastig gevallen. Word je bijvoorbeeld gepest op Facebook? Dan klik je op ‘pesten’. Hier kun je kiezen uit verschillende onderwerpen die met pesten te maken hebben. Lukt het niet om je probleem zelf op te lossen? Dan verwijzen we je zo snel mogelijk door naar de juiste organisatie. Die organisatie gaat dan samen met jou naar een oplossing toewerken. Bij ernstige gevallen kan er aangifte worden gedaan bij de politie. Ook daarover vind je op Meldknop.nl informatie. Bijvoorbeeld over wat strafbaar is en hoe je je voorbereidt op een aangifte.

Boeken, brochures en websites Verdere informatie Boeken, brochures en websites

Boeken en brochures Zie bijv shop.rutgerswpf.nl Zoals jullie wellicht al hebben gezien, heb ik ook enkele boeken en brochures meegenomen om in te kijken. Sanderijn van der Doef heeft verschillende voorlichtingsboeken geschreven voor alle leeftijden. Op de website van Rutgers WPF (landelijk kennisinstituut seksualiteit) zijn brochures en folders te downloaden en te kopen Kinderen gaan steeds vaker op internet. Dit kan risico’s met zich meebrengen. De website www.mijnkindonline.nl geeft adviezen en tips aan ouders en daarnaast zijn hier verschillende folders te downloaden. In de toolkit zit een literatuurlijst. indien school hem niet heeft gekopieerd kan dat nog op dat moment gedaan worden. Tot slot staat op de website van de week van de lentekriebels. www.weekvandelentekriebels.nl onder het kopje informatie voor ouders diverse (voor)leesboeken en boeksuggesties voor ouders Zie bijv shop.rutgerswpf.nl

Internet en seksualiteit Brochures & boeken Internet en seksualiteit Zie bijv www.mijnkindonline.nl 48

Meer informatie: www.uwkindenseks.nl www.ouders.nl/vseks.htm www.jmouders.nl Opvoeding> Opvoed ABC > Seksuele opvoeding

Meer informatie over kinderen & social media: www.digibewust.nl www.newkidsontheweb.nl www.mijnkindonline.nl

Meer informatie over: internet & (seksueel) misbruik www.helpwanted.nl www.meldknop.nl

Casussen Groep verdelen in kleinere groepjes. Ieder groepje krijgt een setje met casussen en bespreken dit in een kleiner groepje. Iemand begint de eerste casus voor te lezen en reageert er zelf eerst op. Daarna mogen de anderen reageren. Vervolgens gaat de volgende deelnemer in het groepje verder met de tweede casus. Vervolgens met de hele groep de casussen terugkoppelen en nabespreken. e vragen wat de ouders van de casussen vonden, wat ze moeilijk vinden. Mocht de tijd het toelaten dan kan een ouder nog een casus inbrengen.

Casussen in groepjes Verdeel u in groepen van maximaal 7 ouders Eén van de ouders begint met voorlezen van een casus en geeft zijn/haar reactie De andere ouders reageren daarna Let op: U hoeft het niet met elkaar eens te worden! Het gaat erom dat u uw mening geeft en nadenkt wat u zou doen

Veel dank voor uw aandacht! Nog vragen? Of opmerkingen? Nog vragen/ opmerkingen?