Ronde tafel Federaal Parlement-14 februari 2008 Coherentie in het beleid Case biobrandstoffen Saar Van Hauwermeiren Oxfam-Wereldwinkels

Inleiding Coherentie in het beleid is één van de belangrijkste hoekstenen van duurzame ontwikkeling De Europese beleidsvorming blijkt er niet in te slagen om op vlak van biobrandstoffengebruik een coherent beleid uit te tekenen. Doelstellingen uit verschillende beleidsdomeinen worden niet geïntegreerd nagestreefd. Daardoor moeilijk een beleid te voeren rond duurzame landbouw, armoedebestrijding, duurzame handel, verandering van productie- en consumptiepatronen. Een “duurzame” transportsector in Europa ten koste van …?

Waarom case biobranstoffen? Beleid raakt brede waaier van beleidsdomeinen: Ontwikkelingsbeleid: kansen lokale energievoorziening, energiearmoede tegengaan, economische en rurale ontwikkeling,voedselzekerheid Handelsbeleid: toenemende handelskansen, exportkansen ontwikkelingslanden Milieubeleid: inperken milieu-impact van productie van energie uit biomassa, bevorderen van gebruik biomassa als materiaal Economisch en industrieel beleid: technologische en commerciële mogelijkheden, O&O Klimaatbeleid: terugdringen van uitstoot van broeikasgassen Landbouwbeleid: rurale ontwikkeling, diversificatie, inkomen Energiebeleid: energiezekerheid, verminderen afhankelijkheid van fossiele brandstoffen

Illustreert: dat bij gebrek aan coherent beleid doelstellingen in één domein belangrijke inspanningen voor de realisatie van doelstellingen in andere beleidsdomeinen teniet kunnen doen. dat er vaak geen afstemming is tussen strategische en operationele doelstellingen. dat er een kloof is tussen interne en externe dimensie van Europese beleid: NZ-dimensie van het duurzaamheidsbeleid wordt “vergeten”. dat er incoherentie is op multilateraal vlak (VN, WTO). Waarom case biobranstoffen?

Inhoud 1. Korte situering van het EU-beleid biobrandstoffen 2. Coherentie? 2.1. Recente debat 2.2. Duurzaamheid: sociale dimensie vergeten 2.3. Voedselzekerheid: ondergeschikt 2.4. Duurzame productie- en consumptie in Europa? 3. Stappen naar meer coherent beleid 3.1. Aanzet in strategische beleidslijnen 3.2. Coherentie in doelstellingen 3.3. Proces / middelen

1. Korte situering Europees beleid biobrandstoffen Europese beleid rond biobrandstoffen is geïnspireerd vanuit 3 doelstellingen: Broeikasgasreductie (21% broeikasgassen EU uit transport) Energiezekerheid (invoerafhankelijkheid EU van dalende oliereserves) Rurale ontwikkeling -werkgelegenheid

Korte situering EU-beleid biobrandstoffen Lentetop maart 2007: -Minstens 20% reductie broeikasgassen tegen 2020 (30% als andere grootmachten meedoen) -20% meer energiebesparing tegen % hernieuwbare energie in totale EU- energiegebruik tegen Bindend minimum streefcijfer van 10% biobrandstoffen in transportsector tegen 2020, onder voorwaarde van duurzame productie

Voorstel Richtlijn Hernieuwbare Energie 23/01/08: Voorstel Europese Richtlijn voor de bevordering van energie uit hernieuwbare bronnen– omvat biobrandstoffen Bindende doelstelling voor lidstaten om 10% van transportbrandstoffen te vervangen door biobrandstoffen Voorwaarde van duurzame productie? 1) Broeikasgas reductie: minimum vereiste van 35% voor reductie van broeikasgassen ten opzichte van fossiele energie 2) Verandering in landgebruik: -Verandering van landgebruik wordt ook meegerekend in broeikasgasberekening -Duurzaamheidscriteria m.b.t. gebruik van biomassa afkomstig van bosarealen, gebieden voor natuurbehoud, waterrijke gebieden en graslanden met grote biodiversiteitswaarde. 3) Geen sociale criteria - Enkel rapportage en monitoring

2. Coherentie? Gaat dit EU-beleid samen met doelstellingen rond: Voedselzekerheid Biodiversiteitsbehoud Duurzaam waterbeheer Energiearmoede Armoede/ MDGs Duurzame landbouwontwikkeling/ achtergestelde producenten in OL Duurzame handel

2.1. Debat NGO’s : Gemeenschappelijke brief 16 NGO’s (Greenpeace, Birdlife, T&E, Oxfam, EEB, FoE,..) naar Commissie (9/01/08) Indien geen sluitende duurzaamheidvoorwaarden: bijdrage tot globale emissies door ontbossing en verandering in landgebruik bijdrage tot niet duurzame landbouw : landconflicten, schending van mensenrechten, slechte arbeidsomstandigheden op plantages, druk op milieu (water, biodiversiteit), stijgende voedselprijzen, concentratie in de productieketen. Als voorstel Richtlijn geen voldoende milieu en sociale criteria bevat, moet 10% doelstelling geschrapt worden.

Debat FAO-OESO (2007) Agricultural Outlook : explosie van biobrandstofproductie zal voedselonzekerheid verdubbelen tegen Stijgende prijzen tussen 20%- 50% in komende 10 jaar, mede door concurrentie tussen voedsel en biobrandstofproductie. -VN MDGs: halvering van de mensen die leven in voedselonzekerheid. 854 miljoen mensen lijden honger, de meeste van hen zijn landbouwers (MDG1)

Debat DG DEV: Commissaris Michel bezorgd over impact van biobrandstofbeleid op voedselzekerheid. Geen nieuwe doelstellingen voor biobrandstoffen (11/01/08) DG TRADE: tegen de opname van sociale criteria / WTO-compatibiliteit DG TREN: verdedigt 10% doelstelling zeer sterk, opname van sociale criteria “te moeilijk”, toename aanbod vooral door productiviteitsstijging, niet door bijkomend landgebruik DG AGRI: vertrekt van veronderstelling dat tweede generatie biobrandstoffen snel beschikbaar zullen zijn, waardoor lage impact op landbouwareaal DG ENV: Commissaris Dimas (DG Env) stelt dat sociale problemen groter blijken te zijn te zijn dan verwacht, er moeten ook sociale criteria in de wetgeving (13/01/08) Verantwoordelijk voor draft Fuel Quality Directive - Vanaf 2010 moeten de brandstofleveranciers werk maken van een reductie van 1% broeikasgassen per jaar tegen Zal ook leiden tot toename gebruik biobrandstoffen. Duurzaamheidscriteria en % doelstelling in FQD en RED moeten afgestemd worden op elkaar. Maar momenteel afzonderlijke beleidsprocessen (cfr. ook verschillende parlementaire comités)

Debat Joint Research Committee (JRC) Draft report working paper (17/01/08 ): -10% doelstelling zal geen broeikasgasreductie opleveren omwille van indirecte effecten: bv. niet-duurzame landbouw verschuift naar regenwoud -Verwaarloosbare tewerkstellingseffecten -Negatieve kosten-baten analyse! -> welvaartsverlies - Hoger rendement van biomassa in stationaire energie- en warmte opwekking – Biomassa moet gebruikt worden waar dit het meest efficiënt is.

2.2. Duurzaamheid: sociale dimensie vergeten Exportkansen voor OL betekenen niet automatisch armoedereductie en duurzame ontwikkeling EU-voorstel garandeert geen duurzaamheid voor: -Kwetsbare gemeenschappen -Plantage arbeiders -Kleinschalige landbouwers -Mensen in voedselonzekerheid

Duurzaamheid: sociale dimensie vergeten Nochtans kader van internationale normen en conventies: VN-Verklaring Rechten inheemse volken “No relocation shall take place without the free, prior and informed consent of those concerned and after agreement on just and fair compensation” ILO en waardig werk Recht op Voedsel = Fundamenteel mensenrecht => moet geïntegreerd worden in EU-beleid Bovendien: speciale aandacht nodig voor kleinschalige landbouwers -Eerlijke contracten -Transparante prijsafspraken

2.3. Voedselzekerheid: ondergeschikt? Groeiende bezorgdheid over voedselzekerheid: - Graanreserves op heel laag niveau - Tegelijk stijgende vraag naar voedsel: verdubbeling tegen 2050 door bevolkingsgroei en toenemende consumptie in Azië - Klimaatverandering heeft al impact op landbouwopbrengsten In deze context meer grond gebruiken voor biobrandstoffen voor gebruik in de EU is een risicovolle strategie VN Special Rapporteur on the Right to Food : “hypocrisie van rijke landen, want de prijs van stijgende vraag naar biobrandstoffen zal betaald worden door diegenen die sterven van honger” Vs. FAO: biobrandstoffen kunnen leiden tot een heropleving van de landbouw in Afrika

2.4. Duurzame productie- en consumptiepatronen in EU? -Wat is duurzaam transport? -Wat is potentieel van broeikasgasreductie door verandering in productie- en consumptie in EU -Nadruk beter op energiebesparing en verhogen van energie-efficiëntie (verandering transportgebruik, brandstofefficiëntie van voertuigen)

3. Stappen naar een meer coherent beleid

3.1. Aanzet in strategische beleidslijnen Zie EU-strategie biobrandstoffen (2006) Uitdagingen ontwikkelingslanden - Invloed stijgende aardolieprijzen op betalingsbalans OL - Kwetsbaarheid OL door afhankelijkheid invoer fossiele brandstoffen - Verbintenissen tot reductie broeikasgassen Erkenning kwetsbaarheid op sociaal en milieugebied: -Vruchtbaarheid bodem -Beschikbaarheid en kwaliteit van water -Pesticidengebruik -Ontwrichting van dorpsgemeenschappen -Concurrentie tussen voedselproductie en productie voor biobrandstoffen -Ontginning regenwoud

Aanzet in strategische beleidslijnen EU-strategie biobrandstoffen “Deze problemen moeten stuk voor stuk worden onderzocht en gekwantificeerd en indien nodig door middel van sterke regelgevingskaders worden geregeld. “ “ Het EU-ontwikkelingsbeleid zal de ontwikkelingslanden die daarvoor het best in aanmerking komen helpen de mogelijke voordelen van biobrandstoffen te benutten en deze problemen op een passende wijze aan te pakken”.

Voorbeeld beleidslijn strategie Ondersteuning van ontwikkelingslanden -Coherent bijstandspakket -Duurzame nationale biobrandstoffenplatforms ondersteunen: Stakeholder-overleg dat moet bijdragen aan uitwerken van strategie in OL rekening houdend met specifieke omstandigheden van land; -Regionale biobrandstoffenactieplannen ondersteunen: Regionale markt ontwikkelen - Steun aan ontwikkeling van doeltreffend regelgevingskader en uitvoeren van gevalsanalyses

Voorbeeld beleidslijn strategie “De Commissie zal nagaan hoe zij het best de betrokkenheid van kleine boeren bij de productie van biobrandstoffen kan helpen bevorderen”: -In hun betrekkingen tot andere schakels in de productieketen -Door de verspreiding van informatie en de uitwisseling van beste praktijken -Door de bevordering van Zuid-Zuid uitwisselingen -Door bevordering van privé-investeringen -Steun voor de ontwikkeling van een doeltreffend regelgevingskader voor de beperking van milieurisico’s;

Voorbeeld beleidslijn strategie “De EU zal erop toezien dat de maatregelen die voor de ontwikkeling van biobrandstoffen worden voorgesteld volledig coherent zijn met haar ontwikkelingsbeleid en met het nationale en sectorale ontwikkelingsbeleid”.

3.2. Coherentie in doelstellingen Kloof dichten tussen strategische en operationele doelstellingen Externe dimensie van EU-beleid bewaken Duurzaamheid is meer dan milieu: sociale aspecten integreren Integratie van internationale conventies in EU-beleid WTO-regels afstemmen op duurzaamheidskader VN Duurzame productie- en consumptiepatronen in EU

3.3. Proces / Middelen Politieke steun en voldoende middelen om coherentie te verankeren in beleidsplanning. Ondersteunen van stakeholder fora rond beleidstrajecten voor duurzame ontwikkeling (en gebruiken van output). Participatie bevorderen in consultatieprocessen. Zuiden betrekken in uitwerken van de duurzaamheidscriteria – actief meewerken aan internationale processen rond duurzaamheidscriteria. sesments met toezicht van Europees Parlement en deelname van stakeholders (niet enkel Commissie mag

Proces/middelen Actief ondersteunen van geïnformeerde besluitvorming in ontwikkelingslanden – voldoende informatie-overdracht. Ondersteunen van regelgeving in OL. Uitwerken van een certificatiesysteem met onafhankelijke verificatie. Regelmatige impact assesments, met opinie van EP. Aanpassing doelstellingen indien criteria niet gerespecteerd worden. Open proces met deelname van NGOs. Parallel lopende beleidsprocessen beter op elkaar afstemmen qua doelstellingen en criteria, bv. (harmonisering wetgeving bv. RED-FQD)