Decentralisatie zin & onzin Healthwise congres, 31 oktober 2014 Maarten Allers COELO Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden, RUG

Decentralisatie – twee soorten 1 Principal-agent model Rijk is de baas, en legt gemeenten taken op Gemeenten voeren uit: medebewind → decentrale uitvoering

Decentralisatie – twee soorten 1 Principal-agent model Rijk is de baas, en legt gemeenten taken op Gemeenten voeren uit: medebewind → decentrale uitvoering 2 Autonomiemodel Taakverdeling tussen Rijk en gemeenten Ieder maakt zijn eigen beleid → decentraal beleid Waar vallen de 3d’s onder? Formeel onder autonomiemodel Praktijk?

Decentralisatie – twee aspecten 1 Taken & bevoegdheden Regio’s/gebieden krijgen meer zeggenschap

Decentralisatie – twee aspecten 1 Taken & bevoegdheden Regio’s/gebieden krijgen meer zeggenschap 2 Schaal Beleid komt terecht bij kleinere overheidsorganisaties Decentralisatie en kleinschaligheid gaan vaak samen Maar het zijn heel verschillende zaken

Voordelen decentralisatie (1) Maatwerk Rekening houden met verschillen in voorkeuren In de ene regio verwacht men iets anders van de gemeente dan in de andere Met eenheidsworst is niemand tevreden Werkt bij: autonomiemodel

Voordelen decentralisatie (2) Efficiency Kortere lijnen Dichter op de praktijk Lokale kennis Werkt bij: medebewind en autonomie Maar: schaalnadelen bij kleine gemeenten?

Voordelen decentralisatie (3) Innovatie Laat gemeenten zelf oplossingen bedenken “laat 100 bloemen bloeien” Loopt ‘t mis → lokaal probleem Werkt ‘t goed → nemen anderen het over Voorbeeld: bijstand Werkt bij: medebewind en autonomie

Voordelen decentralisatie (4) Concurrentie Bij één overheid heeft kiezer geen vergelijkingsmateriaal Prestaties gemeenten vergelijk je met die in buurgemeenten Slechte bestuurders stem je weg selectie-effect Bestuurders doen daarom beter hun best discipline-effect Werkt vooral bij autonomie

Voordelen decentralisatie (5) Psychologisch effect op geluksgevoel Onderzoek: hoe meer lokale autonomie, hoe gelukkiger de mensen Waarom? Betere aansluiting bij wensen bevolking (maatwerk, voordeel 1) Maar ook: alleen al het idee dat mensen invloed hebben op hun omgeving maakt ze gelukkiger Werkt bij: autonomie

Nadelen decentralisatie (1) Schaalnadelen Kleine schaal soms niet doelmatig

Nadelen decentralisatie (1) Schaalnadelen Kleine schaal soms niet doelmatig Maar: schaal gemeenten ≠ schaal productie Uitbesteden aan bedrijf dat meerdere gemeenten bedient Samenwerken met andere gemeenten

Nadelen decentralisatie (1) Schaalnadelen Kleine schaal soms niet doelmatig Maar: schaal gemeenten ≠ schaal productie Uitbesteden aan bedrijf dat meerdere gemeenten bedient Samenwerken met andere gemeenten Empirisch onderzoek is schaars Onderzoek IPSE (Delft): schaalvoordelen bij burgerzaken en afvalinzameling beperkt Onderzoek COELO (Groningen): gemeentelijke herindeling leidt niet tot lagere uitgaven of betere voorzieningen

Nadelen decentralisatie (2) Externe effecten Lokale beslissingen reiken soms tot over gemeentegrens Niet-inwoners zwemmen in het lokale bad gemeenten beconcurreren elkaar met bedrijventerreinen

Nadelen decentralisatie (2) Externe effecten Lokale beslissingen reiken soms tot over gemeentegrens Niet-inwoners zwemmen in het lokale bad gemeenten beconcurreren elkaar met bedrijventerreinen Ideaal: bereik voorzieningen valt samen met gemeentelijk territoir Maar: elke voorziening heeft zijn eigen bereik Je kunt niet voor elke voorziening een overheidslaag beginnen Elke schaal is dus een compromis!

Nadelen decentralisatie (3) Gemeenten worden overvraagd Kleinere gemeenten kunnen niet allemaal nog meer taken aan Gevolg: herindeling & samenwerkingsverbanden

Nadelen decentralisatie (3) Gemeenten worden overvraagd Kleinere gemeenten kunnen niet allemaal nog meer taken aan Gevolg: herindeling & samenwerkingsverbanden Door opschaling komt bestuur juist verder van burger ook voor gemeentetaken die prima kleinschalig kunnen hier centralisatie, geen decentralisatie voordelen decentralisatie tenietgedaan decentralisatieparadox

Optimale schaal: compromis tussen voor- en nadelen Klein genoeg voor Maatwerk Efficiency Innovatie Concurrentie Gevoel van empowerment Groot genoeg om Schaalvoordelen te behalen (waar nodig) Externe effecten te internaliseren Taken aan te kunnen

Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe Democratische legitimiteit? Niemand stemt op bestuurders Gemeenteraad krijgt er geen vat op

Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe Democratische legitimiteit? Niemand stemt op bestuurders Gemeenteraad krijgt er geen vat op Bijvoorbeeld Jeugdzorg: Samenwerkingsverbanden met vaak 10 of meer gemeenten Moeten vóór 1 november zorg inkopen Raden kunnen hier nauwelijks iets over zeggen Hun enige instrument: wethouder wegsturen wel erg heftig en het ontbindt de afgesloten contracten niet…

Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe Democratische legitimiteit? Niemand stemt op bestuurders Gemeenteraad krijgt er geen vat op Nu extra problematisch: Decentralisaties betreffen zorg aan kwetsbare groepen Wordt flink op bezuinigd Wie beslist wie wat krijgt? De kernvraag van de politiek! wordt nu als technisch probleem weggezet… … bij niet-gekozen organen en bedrijven Waarom hebben wij niet het lef dit in alle openheid te doen? Politieke systeem faalt

Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe Democratische legitimiteit? Niemand stemt op bestuurders Gemeenteraad krijgt er geen vat op Harmonisatie van beleid Binnen samenwerkingsverband uniform beleid Minder maatwerk

Door decentralisaties neemt samenwerking verder toe Democratische legitimiteit? Niemand stemt op bestuurders Gemeenteraad krijgt er geen vat op Harmonisatie van beleid Binnen samenwerkingsverband uniform beleid Minder maatwerk Kostenbewustzijn lager? Gespreide verantwoordelijkheid is geen verantwoordelijkheid Nauwelijks stimulans voor wethouders om kosten te beperken Baten gaan ook naar collega’s die achteroverleunen

Conclusie De grote decentralisaties van 2015 bedreigen het openbaar bestuur effectiviteit democratisch gehalte Lessen Het is een onzinnig dogma dat decentralisatie altijd goed is grote voordelen mogelijk, onder bepaalde omstandigheden lang niet altijd en alleen als ook beleidsvrijheid wordt meegegeven Decentraliseer alleen naar overheden die de taken ook aankunnen