Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 NVAB Richtlijn: Zwangerschap, postpartumperiode en werk Advisering en begeleiding door de bedrijfsarts De NVAB richtlijn Zwangerschap, postpartumperiode en werk is geautoriseerd in juni 2007 en gepubliceerd in oktober 2007. De richtlijn is opgesteld door een multidisciplinaire projectgroep. Projectleider was Monique van Beukering

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Programma 1. NVAB richtlijn Waarom eigenlijk? 2. Opzetten ‘zwangerschapsbeleid’ Risicofactoren Informatieprotocol 3. Individuele begeleiding Preventief consult Begeleiding bij verzuim De presentatie over de richtlijn is opgebouwd uit de volgende onderdelen: Allereerst een inleidend gedeelte over waarom een richtlijn over dit onderwerp nodig was en welke kwalificaties de ze richtlijn heeft. Daarna komt de inhoud aan bod. Het advies aan de werkgever over arbobeleid voor zwangeren, waarin o.a. een protocol voor individuele informatievoorziening aan de orde komt Het advies aan de individuele werkneemster waarbij we het hebben over het preventieve consult en de begeleiding bij verzuim

Recente ervaring zwangeren en werk? Vragen voor deze inleiding? Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Recente ervaring zwangeren en werk? Vragen voor deze inleiding?

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Waarom een richtlijn? Zwangere werknemer: blij! En dan…. Privé: Ingrijpende verandering Werk: Veranderde belastbaarheid Invloed risicofactoren Een werknemer die zwanger is is meestal blij het te vertellen aan familie en vrienden. Maar dan.. Privé heeft het ingrijpende gevolgen, straks is er een kind om voor te zorgen, hoe ga je dat smaen doen met je partner. In de werk verandert de belastbaarheid, het werk brengt soms risico’s met zich mee voor de zwangerschap of geven van borstvoeding. Het begint al wanneer je het gaat melden bij de baas en collega’s.

Waarom een richtlijn? Zwangerschap en werkgevers? Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Waarom een richtlijn? Zwangerschap en werkgevers? Blij?? GEDOE !!! Voor werkgevers is een zwangere werknemer geen blijde boodschap, het is vaak veel gedoe en er moet vean alles geregeld worden.

Zwangerschap en werkgevers?

Waarom preventief consult? Huidige praktijk, ondanks wetgeving! Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Waarom preventief consult? Huidige praktijk, ondanks wetgeving! Onderzoek van TNO (2007) * Slechts 25% van de zwangeren krijgt voorlichting * Werk wordt niet aangepast * Misbruik UWV bij verzuim Zwangere werknemers en hun ongeboren kind lopen risico op afwijkingen Oplossing voor dit probleem: NVAB-Richtlijn (preventief consult) Hier zie je hoe de huidige praktijk is, gebaseerd op een onderzoek van TNO. 1. 25% van de zwangeren kreeg voorlichting, de rest niet. 2. Het werk wordt niet aangepast terwijl dat wel nodig is. Gevolg is dat zwangeren en haar kind soms risico’s lopen op gezondheidsproblemen 3. Omdat de kosten van verzuim meestal vergoed worden door het UWV neemt de werkgever de moeite niet om aangepast werk te zoeken zodat de werknemer langer aan het werk blijft.

Waarom een richtlijn? Hoe verder? Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Waarom een richtlijn? Hoe verder? Overheid? Zaak van werkgevers en werknemers! Behoefte aan deskundig advies? De overheid wijst naar werkgevers en werknemers, zij moeten het maar samen oplossen. Maar het is helemaal niet zo makkelijk voor iedere werkgever of werknemer zelf maar uit te zoeken wat de risicoos zijn in het werk. En de regels rondom zwangeschap en werk zijn uitgebreid. Daar kunnen ze best wat deskundige hulp bij gebruiken.

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 De NVAB Richtlijn ! * Multidisciplinaire projectgroep (NVAB, NVOG, KNOV, NVVG, UWV, NHG) * Wetenschappelijk verantwoord * Beoordeeld door deskundigen/betrokkenen * Praktijktest * Autorisatie Betrouwbaar + werkbaar instrument De NVAB richtlijn lijkt een hele mooie oplossingte bieden aan deze problemen. Hier staan enkele belangrijke kwalificaties van de NVAB richtlijn. De conclusie is duidelijk: het is een betrouwbaar en werkbaar instrument.

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Inhoud richtlijn Advies werkgever: arbobeleid Advies werknemer: preventief consult Begeleiding bij verzuim Evaluatie De presentatie over de richtlijn is opgebouwd uit de volgende onderdelen: Stap 1 gaat over het advies aan de werkgever over arbobeleid voor zwangeren, waarin o.a. een protocol voor individuele informatievoorziening aan de orde komt Dan is stap 2 het advies aan de individuele werkneemster waarbij we het ook hebben over het preventieve consult. Stap 3 is de begeleiding bij verzuim Stap 4 is de evaluatie

Advies werkgever: Arbobeleid Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Advies werkgever: Arbobeleid A. Inventarisatie + aanpak werkrisico’s B. Protocol informatievoorziening C. Preventief consult Wettelijke basis (A&B) Stap 1 dus, het advies aan de werkgever. In vogelvlucht, we komen straks op deze punten uitgebreider terug: Het begint met het advies dat de werkgever moet beoordelen of het arbobeleid adequaat is en voldoende aandacht besteedt aan risico’s, risicogroepen, voorlichting en individuele monitoring. Zo nodig moeten werkrisico’s aangepakt worden. Adviseer vervolgens aan de werkgever om voldoende voorlichting te geven, zowel bij aanstelling over specifieke risico’s en werkomstandigheden alsook bij het melden van zwangerschap. De basis daarvoor is de Arbowet artikel 8. Daartoe maakt de werkgever een protocol informatievoorziening. Aparte aandacht dient de bedrijfsarts te besteden aan het adviseren tot het aanbieden van een preventief consult bij de bedrijfsarts. Dit wordt dringend aanbevolen zo vroeg mogelijk in de zwangerschap. Wijs de werkgever op de wettelijke regelingen die gaan over zwangerschap en postpartumperiode.

Advies werkgever: A. Arbeidsomstandigheden (bijlage 1) Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Advies werkgever: A. Arbeidsomstandigheden (bijlage 1) Fysieke belasting Onregelmatige werktijden, ploegendienst Mentale belasting: werkdruk en agressie Chemische factoren Biologische agentia Fysische factoren Welke risico's spelen bij uw bedrijf? Dan een nadere invulling van het advies aan de werkgever. Allereerst de inventarisatie een aanpak van risico’s in het werk. In de hier getoonde 6 gebieden bevinden zich de risicofactoren voor zwangeren en werkneemsters in de postpartumperiode. De richtlijn bevat in bijlage 1 een uitgewerkt overzicht van werkgebonden risicofactoren, limieten en de aanpak. Ook worden er suggesties gegeven voor de aanpak van de betreffende risicofactor.

A. Advies Werkgever: Fysieke belasting Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 A. Advies Werkgever: Fysieke belasting Zwaar werk (tillen, lang staan, lang lopen) verhoogt kans op - verhoogde bloeddruk en pre-eclampsie - vroeggeboorte en laag geboorte gewicht

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017

Advies werkgever: (onregelmatige) werktijden Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Advies werkgever: (onregelmatige) werktijden Onregelmatig werk verhoogt kans op vroeggeboorte en laag geboorte gewicht Geen nachtwerk (23.00 - 07.00) vanaf 20e week; bij wens zwangere ook voor 20e week Vermijd lange werktijden en overwerk Regelmatige werktijden, 12 uur hersteltijd Hier een voorbeeld van wat je kunt adviseren bij vrouwen in ploegendienst, in de zwangerschap en postpartum. Vanaf de 20e zwangerschapsweek, en ook eerder als de vrouw dat zelf wenst: geen nachtdiensten meer, dat wil zeggen geen werk tussen 23.00 en 07.00. De werktijden moeten regelmatig zijn en er moet minstens 12 uur tussen zitten voor eten en rusten. Lange werktijden en overwerk moet vermeden worden.

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017

Advies Werkgever Werkdruk/ Stress Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Advies Werkgever Werkdruk/ Stress Stress in het werk verhoogt kans op - pre-eclampsie - vroeggeboorte - laag geboorte gewicht - cognitieve, emotionele en gedragsproblemen Is er sprake van hoge werkdruk, weinig regelmogelijkheden en weinig sociale ondersteuning? Stress beperken/vermijden, meer ondersteuning Hier een voorbeeld van wat je kunt adviseren bij vrouwen die werkdruk en agressie ervaren, in de zwangerschap en postpartum.

A. Advies werkgever: Chemische stoffen Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 A. Advies werkgever: Chemische stoffen Blootstelling aan stoffen die mutagene, carcinogene en voor de voortplanting giftige werking hebben - rond conceptie - tijdens zwangerschap - tijdens periode van borstvoeding kunnen leiden tot miskraam, aangeboren afwijkingen of doodgeboorte (bvb oplosmiddelen)

A. Advies werkgever: Overige factoren Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 A. Advies werkgever: Overige factoren Ioniserende straling Dosislimiet van 1 mSv, begeleiding stralingshygiënist Lawaai Geen geluid > 80 DBA, geen piekgeluid >200 Pa Trillingen Geen blootstelling > 25 m/s2 (8 uur per dag) Biologische agentia Diverse Infectieziekten Zie bijlage 3 en 4

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Richtlijn bijlage 3

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Richtlijn bijlage 4

Advies werkgever: B. Protocol informatievoorziening Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Advies werkgever: B. Protocol informatievoorziening Bij aanstelling Bij melden van zwangerschap Over: Risicofactoren werk Rustruimte, rusttijd Preventief consult Verlofregelingen Borstvoeding Kinderopvang Het protocol informatievoorziening, dat de werkgever moet gaan opstellen en waar je als bedrijfsarts bij kunt adviseren, moet gaan over wat er bij aanstelling van belang is én over wat er bij de melding van zwangerschap aan de orde moet komen. Een rijtje van aandachtspunten: Risicofactoren in het werk Rustruimte en rusttijd Preventief consult (hier komen we straks op terug) Verlofregelingen Borstvoeding Regeling kinderopvang

Individuele begeleiding Preventief consult door BA Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Individuele begeleiding Preventief consult door BA Maken risicoprofiel op basis van individuele belasting (Bijlage 1) individuele belastbaarheid (Bijlage 2) Als derde adviseren we de werkgever om de werknermer in staat te stellen voor een (vrijwillg) preventief consult naar de bedrijfsarts te gaan. het preventieve consult. Kort samengevat bestaat het preventieve consult uit 3 onderdelen: 1. Het inventariseren van belasting en belastbaarheid is de basis voor het opstellen van een risicoprofiel. Hierbij heeft de richtlijn hulpmiddelen gemaakt. Voor de individuele werkbelasting gebruik je bijlage 1: limieten Voor de individuele belastbaarheid gebruik je bijlage 2: risicofactoren

Preventief consult (vervolg) Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Preventief consult (vervolg) Bespreken: Invloed zwangerschap/ tijd na bevalling: op privé 1/8 werktijd extra pauzes 1/4 werktijd voeden/kolven Combinatie werk en kind? Op basis van belasting/belastbaarheid: Plan van aanpak, advies aan wg en wn Tot verlof zonder risico’s aan het werk Dan komt het voorlichtende deel van het consult: Voorlichting: Meestal doe je zwangerschap er niet zomaar even bij. Soms zijn aanpassingen in het werk nodig, maar ook prive betekent vaak dat je in de loop van de zwangerschap het wat rustiger aan moet doen. Invloed (normaal) verloop zwangerschap en postpartumperiode op belastbaarheid in werk en privé Rusttijden, rustruimte Na de bevalling heeft de vrouw er recht op dat een kwart van de werktijd wordt besteed aan voeden en/of kolven. Gunstige effecten/mogelijkheden combineren werk en borstvoeding (bijlage 4) Bespreken: Hoe werk en kind combineren? Is door werkgever voorlichting gegeven over kinderopvang, ouderschapsverlofregelingen, borstvoeding Het plan van aanpak bij verhoogd risicoprofiel kan nog worden gerecapituleerd. 2. Geven van voorlichting 3. Zonodig stimuleren tot het maken van keuzes voor de tijd na de bevalling. Het doel is zolang mogelijk aan het werk blijven zodat de band met het werk zolang mogelijk blijft gehandhaaft, terugkeren na verlof is dan makkelijker. Op de volgende dia’s wordt elk punt verder toegelicht.

Mw Kusters: Preventief consult Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Mw Kusters: Preventief consult Conductrice Nooit ziek 13 weken zwanger, 1e keer Werkgebonden risicofactoren? Uw advies? Een voorbeeld, deze mevrouw is nooit ziek en nu zwanger, wat zijn de werkgebodnen risicifactoren?

Individuele belasting: bijlage 1 Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Individuele belasting: bijlage 1 Fysieke belasting Onregelmatige werktijden, ploegendienst Mentale belasting Chemische factoren Biologische agentia Fysische factoren

Preventief consult Individuele belastbaarheid: algemeen Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Preventief consult Individuele belastbaarheid: algemeen 90%: vermoeidheid, allerlei andere klachten (misselijk, rug- en slaapklachten, vergeetachtig) Dit was een voorbeeld van belasting in het werk. De andere kant is de belastbaarheid. Veel vrouwen hebben allerlei klachten tijdens de zwangerschap, normaal voel je dan een ebetje ziek, maar nu hoort het erbij.

Preventief consult Individuele belastbaarheid, bijlage 2 Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Preventief consult Individuele belastbaarheid, bijlage 2 A. Belaste algemene anamnese B. Belaste obstetrische anamnese C. Abnormaal verloop zwangerschap D. Abnormaal verloop postpartumperiode Hier een nadere invulling van het inventariseren van de individuele belastbaarheid volgens de richtlijn Gebruik hiervoor bijlage 2 van de richtlijn: persoonsgebonden risicofactoren Het gaat om: Belaste obstetrische anamnese Risicofactoren uit de voorgeschiedenis die kunnen leiden tot klachten/ verzuim Klachten/verschijnselen die kunnen leiden tot abnormaal verloop van belastbaarheid abnormaal verloop van zwangerschap abnormaal verloop van postpartumperiode In bijlage 2 staan naast de risicofactoren ook de bijbehorende aanbevelingen.

Individuele belastbaarheid: voorbeelden Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Individuele belastbaarheid: voorbeelden Groeivertraging in de anamnese Zwangerschapshypertensie Erge vermoeidheid Depressieve klachten Bekkenklachten Baby te klein/ ziek Adviezen werk + werktijden, overleg/ verwijzing curatieve sector Bijlage 2B geeft daarnaast ook specifieke aanbevelingen die de bedrijfsarts kan geven bij Groeivertraging in de anamnese Zwangerschapshypertensie Erge vermoeidheid Depressieve klachten Bekkenklachten Premature en dysmature bevalling of zieke baby De bedrijfsarts geeft dan adviezen m.b.t. werk en werktijden en overlegt en/of verwijst naar de curatieve sector.

Belaste obstetrische anamnese Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Belaste obstetrische anamnese Enkele voorbeelden uit bijlage 2

Meerlingzwangerschap Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Meerlingzwangerschap

Abnormaal verloop postpartum Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Abnormaal verloop postpartum

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Vroeggeboorte

Resultaat preventief consult? Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Resultaat preventief consult? Geen betutteling en medicalisering! Wel goede voorbereiding Daling verzuim: halveert bij voorlichting! én alert op vergoeding UWV Geen risico’s in het werk minder afwijkingen bij moeder en kind geen claims minder ziektenkosten Het is zeker niet de bedoeling om te betuttelen en te medicaliseren. De gaat om voorkomen van (gezondheids)problemen en indien nodig de zwangere werknemer even aan het denken te zetten zodat ze op tijd de keuzes maakt die nodig zijn in de toekomst. Gevolgen zijn Daling van het verzuim: uit onderzoek van TNO (NEA, 2007) blijkt dat het verzuim halveert als zwangeren voorlichting krijgen! Bovendien blijf je alert op de vergoeding door het UWV Geen risico’s in het werk en minder afwijkingen bij moeder en kind minder verzuim geen claims minder ziektenkosten Er is overigens evidence over de effecten van gestructureerde voorlichting: - Gestructureerde voorlichting, inschatting van individuele belastbaarheid en belasting in werk zal risico op schadelijke gevolgen voor zwangerschap en baby verminderen (Niveau 2, B Wergeland 1998, B Croteau 2006) - Advies WHO: tot 6 maanden volledig borstvoeding. Voorlichting over borstvoeding en werk stimuleert het geven van borstvoeding (Niveau 2, B Ortiz 2004, B Valdes 2000)

Preventief consult: Ondersteuning door allerlei organisaties Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Preventief consult: Ondersteuning door allerlei organisaties - Werkgevers & Werknemers Stichting van de Arbeid baseert arbocatalogus zwangerschap mede op NVAB-RL - KNOV, NVOG, NVVG, UWV, NHG UWV herziet standaard AO bij zwangerschap en bevalling mede op basis van NVAB-RL Diverse multidisciplinaire aktiviteiten Uit commentaren die gevraagd zijn over dit voorstel blijkt dat alle organsiaties de richtlijn kunnen ondersteunen. De STAR (sticting van de arbeid, een organsatie van werkgevers en werknermers baseert de arbocatalogus mbt zwangerschap op de richtlijn. Het UWV herziet de standaard AO bij zwangerschap en bevalling mede op basis van NVAB-RL Er vinden diverse multidisciplinaire aktiviteiten plaats zodat de samenwerking tussen diverse beroepsgroepen beter verloopt.

Begeleiding bij verzuim Wat? Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Begeleiding bij verzuim Wat? Spreekuur Zwangerschap: na 1 week verzuim Postpartum: 2 weken na verlof Risicoprofiel? Nieuwe verschijnselen/ klachten? Aanpassen risicoprofiel Plan van aanpak Dan stap 3 van de richtlijn. Indien een zwangere verzuimt: Nodig werkneemster uit voor spreekuur: tijdens zwangerschap: na 1 week verzuim. postpartum: indien de vrouwe 2 weken na verlof nog niet terug is. Ga na of een risicoprofiel is opgesteld Nieuwe verschijnselen/klachten aanleiding voor verzuim? Pas risicoprofiel aan: werkgebonden risicofactor(en) persoonsgebonden risicofactor(en) Maak plan van aanpak met maatregelen in werk/werktijden, verwijzing curatieve sector

Begeleiding bij verzuim Hoe? Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Begeleiding bij verzuim Hoe? Geen medische redenen? Andere factoren angst gebrek sociale steun privé belasting Vervolgafspraak over 3 weken Hoe begeleid je dan bij verzuim? Als er geen duidelijke reden is voor verzuim: Ga andere factoren na en met name: angst gebrek sociale steun in werk of privé belasting privé Maak vervolgafspraak over 3 weken.

Evaluatie Bij verzuim en verhoogd risicoprofiel Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Evaluatie Bij verzuim en verhoogd risicoprofiel 3 weken na 1e afspraak Aanpassingen adequaat? Verloop klachten Ongunstig beloop: bijstellen risicoprofiel Begeleiding (para)medicus Om de 3 tot 6 weken Stap 4 van de richtlijn is de evaluatie. Zowel tijdens zwangerschap als postpartum: 3 weken na de eerste afspraak evalueer je: Zijn de aanpassingen/maatregelen gerealiseerd en adequaat? Hoe is het verloop van de klachten? Bij ongunstig beloop: risicoprofiel bijstellen Is er begeleiding door (para)medicus en hoe gaat dat? Evaluatie dient te gebeuren om de 3 tot 6 weken totdat er herstel is of aanvang van het zwangerschapsverlof

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Invoeren van zwangerschapsbeleid Is niet makkelijk! Kost tijd! Anticiperend beleid Minder risico’s zwangere en baby Minder verzuim Invoeren van nieuw beleid is niet makkelijk! Het kost tijd en overtuigingskracht, maar levert wel tevreden klanten

www. nvab-online.nl Richtlijnen en leiddraden Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 www. nvab-online.nl Richtlijnen en leiddraden Samenvatting Richtlijn Achtergronddocument Hulpmiddelen: oa PowerPoint-presentatie Brief werkgever en werknemer Checklist dossier Casuïstiek en opdrachten (vb ICT) Deze hulpmiddelen staan op de website van de NVAB, voor iedeeen te downloaden

Richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk 4/7/2017 Zwangerenbeleid + Preventief consult Gezonde zwangeren in een gezond bedrijf! Dit was in een notendop de NVAB richtlijn zwangerschap, postpartumperiode en werk. Een werkgever die goed zorgt voor de zwangeren, zorgt ook voor een gezond bedrijf. Met een variatie op een bekend gezegde: Gezonde zwangeren in een gezond bedrijf!