Universiteit Groningen Kunst en cultuur… voor kinderen? Reflecties vanuit de ontwikkelings- en de onderwijspsychologie Paul van Geert Universiteit Groningen

1 Wat is cultuur en kunst?.. Vanuit het perspectief van ontwikkeling en onderwijs

Cultuur Cultuur: aangeleerde en overgedragen patronen van menselijke activiteit en de materiële en symbolische structuren die deze activiteiten mogelijk maken en betekenis geven

Cultuureducatie Vanuit deze definitie: ook reken- en taalonderwijs (etc.) is cultuureducatie In elk vak een stukje cultuureducatie Bv. spelling Waar komen bepaalde regels vandaan? Waarom dat behandelen? Motiverend, inzicht- en perspectiefbiedend Spellingregels als (ooit) creatieve oplossingen voor een bepaald soort probleem Cultuureducatie in de bredere zin

Dimensies van cultuur Breed - smal Elitair – populair Menselijke handelingspatronen – kunst Elitair – populair Opera – rapmuziek Conserverend – vernieuwend Erfgoed – creatief proces Lage kwaliteit – hoge kwaliteit Schlagermuziek – Stromae Product – proces Verdeelt mensen – brengt mensen samen Vertaling naar het basisonderwijs: kinderen in concrete voorbeelden laten kennismaken met de verschillende dimensies/combinaties

Wat is kunst? Onder kunst wordt in het algemeen verstaan: het product van creatieve menselijke uitingen onder meer schilderen, tekenen, fotografie, grafiek, beeldhouwen, moderne media, theater, muziek en zang, dans, film, bouwkunde of architectuur, industrieel en ambachtelijk ontwerp, literatuur en poëzie. Kernvraag is niet zozeer “wat is kunst” maar “wanneer is kunst” Kunst is wat in het verleden en tegenwoordig aan kunst werd en wordt gemaakt

Wat is kunst voor kinderen? Kinderen maken – ondergaan – onderzoeken – leren over - .... creatieve uitingen die vallen onder de noemer van schilderen, tekenen, fotografie, grafiek, beeldhouwen, moderne media, theater, muziek en zang, dans, film, bouwkunde of architectuur, industrieel en ambachtelijk ontwerp, literatuur en poëzie

Cultuur- en kunsteducatie... Waar is het voor?.... 2 Cultuur- en kunsteducatie... Waar is het voor?....

Onderbouwing van de onderwijsinhoud Via de directe waarde Intrinsieke waarde van inhoud of vak Via de indirecte waarde Invloed op andere aspecten, vaardigheden…. Vooral van belang als een vak of inhoud moet worden verdedigd….

Directe educatieve waarde Kunst is een intrinsiek onderdeel van de menselijke cultuur, en dus van het menszijn Educatie tot volwaardig menszijn betekent dus ook kunsteducatie Waarvan de basis moet worden gelegd in de jaren dat kinderen fundamentele vaardigheden leren Kunsteducatie leidt dus tot fundamentele vaardigheden en kennis... Welke?

Indirecte educatieve waarde Heeft kunsteducatie een invloed op de persoonlijkheidsontwikkeling, de cognitieve ontwikkeling, de sociale ontwikkeling, de ontwikkeling van het brein? Bevordert kunsteducatie de vaardigheden voor de 21e eeuw? Creativiteit en innovatie / probleemoplossen / communicatie / mediagebruik en -inzicht… Bevordert kunsteducatie talent en excellentie?

Voorbeeld: Kunst en persoonlijkheid Relatie tussen leesattitude (literatuur), zelfreflectie en identiteitsontwikkeling Een dynamische interactie Sexe-verschillen: sterker bij meiden Relatie kunst en persoonlijkheid Kunst is gekoppeld aan openheid – extraversie – zelfdiscipline - positieve emotionaliteit -sociabiliteit

Kunst, creativiteit en talent Creativiteit, talent en excellentie: grote woorden, practische invulling? Drie benaderingen onderscheiden …. De dynamica van talent

Creativiteit, Talent en Excellentie CTE in vergelijking met de norm: de allerbesten (Normbenadering) CTE in vergelijking met criteria: voldoen aan hoge eisen (Criteriumbenadering) CTE in vergelijking met jezelf: stimuleren van CTE relatief tot de persoon zelf (Ipsatieve benadering)

Voorbeeld: creativiteit Creativiteit is het ontwikkelen van iets nieuws dat waarde heeft voor de toekomst Vergelijk de normbenadering met de ipsatieve benadering Ontwikkeling en leren zijn creatieve processen Kinderen creëren hun kennis/vaardigheden in interactie met de educatieve context (ontwikkeling als emergent proces) Dit proces is in principe educatief te gebruiken om creativiteit volgens de normatieve en criteriumbenadering te bevorderen Creativiteit staat centraal in kunst … maar ook in wetenschap en techniek

Cultuur- en kunsteducatie... Hoe? 3 Cultuur- en kunsteducatie... Hoe?

Centraal ontwikkelingsmechanisme Uitgaande van bestaande capaciteiten / vaardigheden / kennis van kinderen Een voldoende motiverende, concrete ondersteuningscontext bieden Ondersteuning: Sociale/materiële/beide Motivatie: Intrinsiek/extrinsiek/beide Waarin kinderen handelingen kunnen verrichten die de bestaande cvk overstijgen Waaronder reflectieve abstractie Waardoor verandering/ontwikkeling van de cvk bij kinderen optreedt

Wat kunnen BO-kinderen (niet)? In een educatieve context met adequate ondersteuning kunnen basisschoolkinderen Abstract redeneren en reflecteren, vooral in concrete toepassingen Bv over de betekenis van kunst Creativiteit laten zien in verklaringen, ontwerpen, verbeelden, …. Komen tot nieuwe oplossingen, ver-beelding en expressie

Leerkacht: Welk pedagogisch handelen? Gebruik van talentontlokkende materialen Open en uitdagende vraag- en opdrachtstijl Directe aansluiting bij het handelen van kinderen Gebaseerd op grondige beheersing van fundamentele en generieke begrippen, vaardigheden etc. op BO niveau

Leerkacht: Welk pedagogisch handelen? Generieke handelingskaders en –modellen bieden die uitvoerbaar zijn op BO niveau De wetenschappelijke cyclus De ontwerpcyclus Technisch Kunst De ondernemingscyclus Overeenkomsten benadrukken in onderwijs Creativiteit als onderdeel van alle handelingscycli

4 Mogelijke thema’s voor kunsteducatie vanuit een ontwikkelingsperspectief

Kunst en verbeelding Verbeelding is ver-beeld-ing Het creëren van beelden (vormen…) Die een veelheid van dingen tot expressie brengen (gedachten, gevoelens, verhalen, …) Kunst als veelheid van “talen”, verschillende manieren om dingen te zeggen…

Kunst en kinderen Parallelen tussen kenmerken van moderne kunst en het functioneren van jonge kinderen Spontane expressie Weinig inhibitie exploratie… Veel minder aansluiting met postmoderne kunst: Is vaak sterk conceptueel en op meerdere niveaus van reflectie gericht

Kunst en wetenschap Sterke parallelen op niveau van ontwikkeling bij basisschoolkinderen Rol van creativiteit in beide Rol van reflectie in beide Rol van abstractie in beide Rol van de expressie in beide Bij jongere kinderen nauwelijks van elkaar te onderscheiden

Kunst en ondernemen De “creatieve industrie” als economisch speerpunt Ondernemen-educatie wordt bij kinderen spontaan gericht op creativiteit op vormgeving

Kunst als ervaring Kunst biedt een raamwerk voor het ervaren van de wereld Meerdere perspectieven Een ander perspectief dan wetenschap (maar aanvullend) Perspectieven die het mogelijk maken andere tijden en culturen te ervaren via hun kunstproducten De esthetische ervaring begint bij de “gelukkige absorptie in de activiteit”

Kunst en ontwikkeling van het brein Fundamentele kenmerken van brein-anatomie 85 miljard neuronen, elk verbonden met max 10.000 andere neuronen Georganiseerd in dynamische netwerken die zintuigen, emoties, verbeelding en denken koppelen Het brein: een maker van complexe patronen Educatie heeft een grote invloed op de eigenschappen van het brein, ondanks het biologische raamwerk (constraints) Bv het verschijnsel van culturele recyclage van brein-gebieden Kunst als raamwerk voor complexe, meerlagige en dynamische patronen

Kunst en ontwikkeling van het brein Niet alle functies ontwikkelen op hetzelfde moment Biologisch bepaald: bv late rijping prefrontale cortex Cultureel bepaald: culturele recyclage van breingebieden bij de verwerving van taal, lezen, schrijven, wiskunde, kunst, wetenschap... Nieuwe groeispurt in het brein voorafgaand aan de adolescentie Prefrontale cortex ontwikkelt als laatste Gedragssturing en inhibitie Snellere ontwikkeling van emoties en beloningsgebieden in de hersenen Kunst als cultureel domein dat bij uitstek past bij de ontwikkeling van het brein in de kinderleeftijd Stelling Een sterke focus op “fundamentele” vaardigheden als rekenen en taal is op korte termijn effectief voor het ontwikkelen van toetsbare kennis, ….maar op langere termijn ineffectief voor het ontwikkelen van creatieve, flexibele, probleemoplossende en communicatieve vaardigheden… …Lange termijn effectiviteit van kunsteducatie