Workshop online mindfulness voor kankerpatiënten Onderzoek en praktijk Dr. Marije van der Lee Drs. Else Bisseling Félix Compen MSc. 22-05-2014

Vandaag Introductie: online mindfulness oefening – Felix 20 min Introductie: psycho oncologische klachten- Else- 10 min Praktijk: online interventies door HDI + oefenen met mindful feedback schrijven – 45 min Marije Wetenschap: evidentie mindfulness interventies - Felix Van online praktijk naar evidentie  BeMind – 10 min

Psychologische distress (Montazeri et al. , 1998; Hyodo et al Psychologische distress (Montazeri et al., 1998; Hyodo et al., 1999; Turner et al., 2007; Hopwood & Stephens, 2000; Ostlund et al., 2010) De last die (kanker)patiënten kunnen ervaren op emotioneel, sociaal, praktisch en levensbeschouwelijk gebied én tengevolge van lichamelijke problemen. Onder andere depressieve en angstklachten Helen Dowling Instituut

Angst en stemmingsklachten Mate van gerapporteerde distress is zeer groot = 35-45% Prevalentie depressieve stoornissen bij kanker (8-24%) eveneens hoog Afhankelijk van type kanker en fase van behandeling en meetinstrument Geassocieerd met hogere mortaliteit, langere opnamen en verminderde kwaliteit van leven Helen Dowling Instituut

Angst en stemmingsklachten 316 cohorten (211 studies) Structurele diagnostiek 49 (49 studies) Zelfrapportageschalen 267 (154 studies) depressieve stoornis Acute fase 14% < 1 jr behandeling 9% ≥ 1 jr behandeling 8% depressie Acute fase 27% < 1 jr behandeling 21% ≥ 1 jr behandeling 15% Helen Dowling Instituut

Mindfulness (Kabat-Zinn, 1990; Teasdale, Segal & Williams, 1995) Aandacht geven aan wat we van moment tot moment doen en ervaren, bewust en zonder oordelen Helen Dowling Instituut

Meta-analyse: mindfulness bij kanker (Piet e.a., 2012) 22 onafhankelijke studies (n=1403) 13 niet-gerandomiseerde studies (n=448) 9 gerandomiseerde studies (n=995) Hedge’s g Angst .60 Depressie .42 Mindfulness .44 Hedge’s g Angst .37 Depressie .44 Mindfulness .39 Helen Dowling Instituut

Evidentie RCT standaard F2F behandelingen Henderson et al. , 2012; Hoffman et al. , 2012; Carlson et al., 2013; Wurtzen et.al., 2013 Significante veranderingen welzijn en kwaliteit van leven, coping stijl, ook na 3 maanden FU Significante verbetering stemmingsklachten en stress-symptomen en sociale steun Middelmatig tot groot effect op angst en depressie, ook na 12 maanden FU Helen Dowling Instituut

Estimated marginal means (intent to treat) for (A) Profile of Mood States Total Mood Disturbance; (B) Calgary Symptoms of Stress Inventory; (C) Ln diurnal cortisol slopes; and (D) Ln bedtime cortisol. Estimated marginal means (intent to treat) for (A) Profile of Mood States Total Mood Disturbance; (B) Calgary Symptoms of Stress Inventory; (C) Ln diurnal cortisol slopes; and (D) Ln bedtime cortisol. MBSR, mindfulness-based stress reduction; SET, supportive-expressive therapy. Carlson L E et al. JCO 2013;31:3119-3126 ©2013 by American Society of Clinical Oncology

Online mindfulness in de praktijk Ontwikkeling van de interventie door Marije van der Lee

Zo ziet het werkblad eruit, dit word inhoudelijk exact gelijk aan het werkboek dat clienten in de face to face conditie krijgen. Deze voorbeeld client is in week 2, je kunt hier alle opdrachten lezen. Je ziet de instructie die de client heeft gekregen en zijn of haar ervaringen met de oefening. Je kunt direct op de oefening reageren, of alle feedback verzamelen en 1 mail componeren die je via de postbus verstuurd.

Online therapie: schrijftips Korte zinnen (max 15 woorden) Varieer in zinslengte Schrijf in actieve vorm Vermijd vakjargon en moeilijke woorden Sluit taalgebruik aan bij het taalgebruik van je cliënt

Online inquiry voorbeeld Beste Job, De zitmeditatie vond je moeilijk de eerste keer, eng en prettig tegelijk om zo dichtbij jezelf te komen schrijf je. Dapper (dit is een oordeel, in dit geval bedoelt als compliment, maar kun je over discussiëren of je dat zo kunt schrijven) dat je dit toch aandurft, je niet tegen laat houden door de angst en het vreemde gevoel in het begin en jezelf zo steeds beter leert kennen.

Online inquiry voorbeeld Beste Sander, Bij de lichaamsverkenning in week 2 beschreef je te ontdekken dat het niet altijd lukt om door te blijven ademen, goed om te weten dat dit gebeurt. Selfdisclosure: Ik merk het zelf ook vaak op bij inspanning dat je dan automatisch je adem in gaat houden. En het andere automatisme: andere spieren mee aanspannen. Ook dat kan een automatisme zijn dat er in het dagelijks leven ook is, let maar eens op je spieren wanneer je bepaalde dingen doet. Zelf ontdekte ik bijvoorbeeld dat ik bij het fietsen, vooral als ik gehaast was, in mijn handvaten kneep. In week 3 gaan we bewegen met aandacht, ook daar kan je opvallen dat wanneer je gevraagd wordt een oefening met je benen te doen, dat bijvoorbeeld je schouders automatisch mee gaan doen.

Praktijk: oefenen met casus Lees je casus en neem de tijd om deze op je in te laten werken en te reflecteren op hoe je zou kunnen reageren. Schrijf een reactie Nabespreking in 3 tallen Nabespreking plenair

Praktijk: online vs. face-to-face verschillen Inhoudelijk niet Voor cliënt: individueel ipv groep Voor therapeut: meer inzage in beleving individuele cliënt, geen steun uit de groep Online een therapeutische relatie opbouwen Je hebt meer tijd te reflecteren Je zult je tijd goed af moeten schermen Het duurt langer iemand te leren kennen

Online inquiry Je hebt niet de mogelijkheid door te vragen op een ervaring zonder in te vullen Je kunt kiezen waar je op ingaat Belonen werkt goed Voorbeeld:

Vragen om feedback: Nou Sander, volgens mij ben je al heel goed op weg, ik hoop dat mijn reactie je nog wat verder kan helpen, en zo niet dan hoor ik het ook heel graag, want ik probeer mijn reactie natuurlijk zo goed mogelijk aan te sluiten, maar ik kan er ook wel eens naast zitten en dat weet ik alleen wanneer je dat ook weer laat weten. Dus mochten er dingen onduidelijk zijn of anderszins de plank misslaan: laat het me alsjeblieft weten. Ik wens je veel succes met de oefeningen van week 3 en je krijgt volgende week maandag weer een reactie van mij. Hartelijke groeten, Marije

Mijnhdi statistieken

Eerste ervaringen Patiënten waarderen de mogelijkheid vanuit huis en in eigen tijd therapie te volgen en vinden het ook heel persoonlijk Ook voor therapeuten blijkt het online werken persoonlijker dan gedacht Er vallen meer mensen uit, meestal tussen sessie 1-3 Uit de eerste klinische evaluaties van mindermoe lijkt het effect van mensen die de therapie tot het eind toe volgen groter dan het gemiddelde effect in groepen, echter dit is geen intention to treat analyse: drop outs vullen toch vaak de evaluatie niet in.

Evidentie online mindfulness behandelingen ≠ Zernicke et.al., 2014 1e RCT: feasibility online MBCT and F2F vs TAU Toepasbaar Significante verbetering van stemming Vermindering stress Toename mindfulness vaardigheden Helen Dowling Instituut

Randomized Controlled Trial Landelijke onderzoek naar de werkzaamheid van groeps MBCT en online MBCT vergeleken met standaardzorg Voor kankerpatienten die veel distress ervaren, in het bijzonder depressieve en angstklachten Helen Dowling Instituut

Angst voor terugkeer van kanker Psychologische gezondheid Angst en depressie Angst voor terugkeer van kanker Psychologische gezondheid Kwaliteit van leven Mindfulness vaardigheden Kosteneffectiviteit Voorspellende factoren: Sociaal demografische factoren Persoonlijkheidsfactoren Mediërende factoren: Therapeutische relatie Groepscohesie Helen Dowling Instituut

Deelnemers Diagnose kanker (alle tumoren, alle stadia) Angst of somberheidsklachten (HADS ≥ 11) Computer met internet en Nederlandse taal machtig Geen mindfulness training in verleden Niet suïcidaal Niet psychotisch Indien psychofarmaca dan stabiele dosis in de afgelopen 3 maanden Helen Dowling Instituut

NB: gebruikelijk zorg mag na 3 maanden een van de MBCT interventies volgen screening www.bemind.info N=245 Helen Dowling Instituut

Félix Compen: felix.compen@radboudumc.nl Else Bisseling : else.bisseling@radboudumc.nl ebisseling@hdi.nl Helen Dowling Instituut