Workshop Duurzaam Curriculum ‘Op weg naar een duurzame Zernike Campus’ Hanze Hogeschool Groningen 18 november 2010 Olivier Bello & Pieternel Boer

Programma Denkraam duurzame ontwikkeling: een integrale benadering Integratie duurzame ontwikkeling in het onderwijs Duurzame ontwikkeling als transitie: het belang van de context

Duurzame ontwikkeling “Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen.”

Duurzame ontwikkeling “Genoeg, voor iedereen, voor altijd.” “Hoe je zou leven als je het eeuwige leven zou hebben.”

People Triple P Planet Profit

People Bearable Equitable Planet Profit Viable albaar)

De rol van het onderwijs Stelling “Het onderwijs anno 2010: wij onderwijzen vandaag de ‘young professionals’ van morgen met de kennis van gisteren”

Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Adviesbureau Overheid Bedrijf De essentiële rol van het onderwijs voor duurzame ontwikkeling Docent Student Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Student Adviesbureau Overheid Bedrijf NGO Bank Waarom is het onderwijs belangrijk voor duurzame ontwikkeling? Grote reikwijdte. Docent heeft relatief grote invloed, heeft effect op de samenleving. Student als leiders van de toekomst. Daarom docent als centrale target als change agent Maar wat betekent dit praktisch voor onderwijs en docent? 9

Integratie van duurzame ontwikkeling in het onderwijs Drie benaderingen: 1. Afstudeerprofiel voor DO 2. Verbredingsthema’s van DO 3. Systematische inbedding: het AISHE instrument

1. Afstudeerprofiel Maatschappelijke rol van de opleiding Wat zijn competenties voor duurzame ontwikkeling? Opbouw in het curriculum

Het hoger onderwijs erkent in toenemende mate haar essentiële rol in kennisinnovatie voor duurzame ontwikkeling Werkveld vraagt om veranderende competenties Samenleving vraagt om actieve betrokkenheid bij kennisinnovatie, i.s.m. derden  Curriculumherziening t.b.v. competenties voor DO  Herpositionering richting werkveld & samenleving Veranderende competenties: omgaan met complexiteit, duurzaamheidsvraagstukken steeds relevanter Kennisinnovatie: ontstaat door samenwerking hoger onderwijs, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties

Herpositionering richting werkveld en samenleving Maatschappij Onderwijs Bedrijfsvoering Onderwijs- instelling Onderzoek Dus herpositionering van de instelling is nodig. Herpositionering op het gebied van duurzame ontwikkeling. Het gaat om de vraag hoe de instelling bij kan dragen aan de samenleving met deze drie poten. Allereerst erkennen dat instelling een rol speelt. Erkennen dat instelling een rol speelt mbt duurzaamheid. Integrale visie

Beroepscompetenties voor DO verder uitgewerkt voor het HBO (VESTIA+D) Een ‘duurzame professional’ … Verantwoordelijkheid .. draagt verantwoordelijkheid voor het eigen werk Emotionele intelligentie ..leeft zich in in waarden en gevoelens van anderen Systeemgerichtheid .. denkt en werkt vanuit een systeemvisie Toekomstgerichtheid .. denkt en werkt vanuit een toekomstperspectief Persoonlijke Inzet .. zet zich persoonlijk in voor duurzame ontwikkeling Actievaardigheid .. treedt besluitvaardig en handelingsbekwaam op Plus D Disciplinaire competenties voor duurzame ontwikkeling (variëren per opleiding) Competenties voor duurzame ontwikkeling Verdere uitwerking: p. 43 Aishe boek Disciplinaire competenties: altijd vertalen naar specifieke opleidingen

Curriculumherziening - Herdefinitie van competenties voor de opleiding Geïntegreerd onderdeel van de opleiding: Logische opbouw in het curriculum Mogelijkheid tot specialiseren Interdisciplinaire basis- of keuzemodule/minor - Creëren van groepsgerichte/omgevingsgerichte leeromgevingen waarin individueel leiderschap getraind wordt: interdisciplinaire praktijkopdrachten, gastcolleges, coaching op leiderschap & DO Als CA ben je een facilitator, dus mensen blijven zelf ‘eigenaar’ van de inbedding.

DO als los onderdeel in het curriculum, dus niet geintegreerd 16

Wel geintegreerd. DO aanwezig in alle modules, in meer of mindere mate en op verschillende manieren. Aanwezigheid van 1 basismodule. Verbinding tussen de modules. Mogelijkheid tot specialiseren. B 17

2. Verbredingsthema's

Verbredingsthema's Interdiscipliniar Intercultureel Transdisciplinair Aspecten van duurzame ontwikkeling Ethiek Tijdshorizon

Brug 21

3. Systematische inbedding: het AISHE instrument AISHE: Assessment Instrument for Sustainability in Higher Education Kwaliteitsinstrument voor de integratie van DO in het onderwijs Afgeleid van EFQM model Audit o.b.v. consensus Bijzonder Kenmerk Duurzame Ontwikkeling (NVAO)

Resultaten van een AISHE audit Inzicht in de huidige situatie Voorstellen voor een gewenste situatie De kern van een beleidsplan DO Kwaliteitsmanagement van de integratie van DO (Plan-Do-Check-Act)

Systematische inbedding m.b.v. AISHE  organisatieverandering Praktisch vertaal in: Visie en beleid / mission statement / bestuurlijke agend Expertise personeel; netwerk, externe dienstverlening en onderzoek Onderwijsdoelen, methoden en inhoud, competentieontwikkeling i.s.m. het werkveld Uitstraling in regio, nationaal, internationaal (onderwijs-onderzoek-bedrijfsvoering) Resultaatmeting onder stakeholders Herpositionering richting duurzaamheid betekent een organisatieverandering. Gevolgen voor onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering

Aan de slag * AISHE audit (visie & beleid, expertise, onderwijsdoelen & methoden, onderwijsinhoud, resultaatmeting) * Quickscans uit de AISHE methode (hulp bij resultaatmeting) * Curriculumanalyse/curriculumscan m.b.v. DHO of zelf met collegae en evt. werkveld * Literatuuranalyse, i.s.m. collegae, netwerk DHO en/of met collegae buiten de instelling, evt. gebruik vakreviews * Lezing voor instituut/opleiding door extern persoon * …… Waar kies je voor?