Antwoorden op voedsel- energie- en klimaatcrisis Februari 2011 Guus Geurts Beleidsgericht milieukundige, publicist en fotograaf Swadeshi – Bureau voor Andersglobalisering Betrokken bij: XminY, Platform Aarde Boer Consument, Vóór de Verandering

Inhoud Huidige stand van zaken – milieu / sociaal Huidige stand van zaken – milieu / sociaal Waarom werkt de vrije markt theorie niet in de landbouw? Waarom werkt de vrije markt theorie niet in de landbouw? Europees Landbouwbeleid (GLB) - historie Europees Landbouwbeleid (GLB) - historie Neoliberaal beleid algemeen, in de EU en in ontwikkelingslanden Neoliberaal beleid algemeen, in de EU en in ontwikkelingslanden Analyse: gevolgen voor markten en hulpbronnen Analyse: gevolgen voor markten en hulpbronnen Alternatieven Alternatieven Strategie: belemmeringen en kansen Strategie: belemmeringen en kansen

Stand van zaken – milieu / sociaal Ondervoeding en obesitas, M.D.G.´s verder weg dan ooit Ondervoeding en obesitas, M.D.G.´s verder weg dan ooit Klimaatverandering: Klimaatverandering: Landbouwproductie daalt (te hoge temperatuur, droogtes, overstromingen, oprakend gletsjerwater, verzilting kust) Landbouwproductie daalt (te hoge temperatuur, droogtes, overstromingen, oprakend gletsjerwater, verzilting kust) Valse klimaatoplossingen: CDM, REDD +, plantages Valse klimaatoplossingen: CDM, REDD +, plantages in plaats van reductie in ontwikkelde landen Groeiende vraag naar voedsel en biomassa Groeiende vraag naar voedsel en biomassa FAO: 50 tot 70% in 2050 FAO: 50 tot 70% in 2050 Peak oil Peak oil Dominante westerse onwikkelingsmodel: arbeid vervangen door olie Dominante westerse onwikkelingsmodel: arbeid vervangen door olie Fosfaat- en waterschaarste; conflicten om meren en rivieren? Fosfaat- en waterschaarste; conflicten om meren en rivieren?

Waarom werkt de vrije markt niet in de landbouw? Overheidstaak: voorziening basisbehoeften Overheidstaak: voorziening basisbehoeften Aanbodsinelasticiteit (weer, groeitijd, investeringen) Aanbodsinelasticiteit (weer, groeitijd, investeringen) Vraaginelasticiteit Vraaginelasticiteit Niet alle kosten geïnternaliseerd in de prijs Niet alle kosten geïnternaliseerd in de prijs Ongelijke normen tussen landen Ongelijke normen tussen landen Grote concentratie bedrijven, zandloper-model Grote concentratie bedrijven, zandloper-model  Boeren en consumenten weinig invloed op prijs

Europees landbouwbeleid – historie EU GLB: Doelstellingen (verdrag van Rome 1957) EU GLB: Doelstellingen (verdrag van Rome 1957) Verhogen van de productiviteit Verhogen van de productiviteit Stabilisatie van landbouwmarkten Stabilisatie van landbouwmarkten Redelijk inkomen voor de boeren Redelijk inkomen voor de boeren Voedselzekerheid voor alle Europese burgers Voedselzekerheid voor alle Europese burgers Een eerlijke prijs voor de consument Een eerlijke prijs voor de consument Via: Via: Gegarandeerde prijzen grondgebonden landbouwproducten Gegarandeerde prijzen grondgebonden landbouwproducten Importheffingen Importheffingen Maar ook dumping met exportsubsidies Maar ook dumping met exportsubsidies Importquota suiker en bananen ACP-landen Importquota suiker en bananen ACP-landen GATT-proof, zolang geen handelsverstorende subsidies GATT-proof, zolang geen handelsverstorende subsidies

Neoliberaal beleid – Algemeen - GLB Deregulering, privatisering en liberalisering in Noord en Zuid Deregulering, privatisering en liberalisering in Noord en Zuid Toenemende invloed multinationals op internationale overheid Toenemende invloed multinationals op internationale overheid Van bindende overheidswetgeving (Rio 1992) naar Public Private Partnerships (Johannesburg 2002) Van bindende overheidswetgeving (Rio 1992) naar Public Private Partnerships (Johannesburg 2002) Alleen WTO-verdragen kunnen met sancties worden afgedwongen, mensrechten geschonden Alleen WTO-verdragen kunnen met sancties worden afgedwongen, mensrechten geschonden EU 2020-strategie; Trade, Growth en World Affairs EU 2020-strategie; Trade, Growth en World Affairs doelen: markttoegang, grondstoffen, investeringen, IPR’s EU GLB: van kostendekkende prijzen naar lage prijzen + inkomenssubsidies, geen zelfvoorziening eiwitten en oliën, na 2013 nog vrijere markt + groene diensten? EU GLB: van kostendekkende prijzen naar lage prijzen + inkomenssubsidies, geen zelfvoorziening eiwitten en oliën, na 2013 nog vrijere markt + groene diensten? Biobrandstoffenrichtlijn Biobrandstoffenrichtlijn Strenge hygiëne-eisen stoten duurzame boeren van lokale markt in nieuwe EU-lidstaten Strenge hygiëne-eisen stoten duurzame boeren van lokale markt in nieuwe EU-lidstaten

Neoliberaal beleid - ontwikkelingslanden Opleggen westers ontwikkelingsbeleid (olie, kapitaal en concurrentie op de wereldmarkt) in plaats van zelfvoorziening en samenwerking Opleggen westers ontwikkelingsbeleid (olie, kapitaal en concurrentie op de wereldmarkt) in plaats van zelfvoorziening en samenwerking Schuldenlasten, grote invloed Wereldbank en IMF op beleid in ontwikkelingslanden -> comparatieve kostentheorie maatgevend: Structurele Aanpassingsprogramma’s Schuldenlasten, grote invloed Wereldbank en IMF op beleid in ontwikkelingslanden -> comparatieve kostentheorie maatgevend: Structurele Aanpassingsprogramma’s Afbouw strategische voorraden en marketingboards Afbouw strategische voorraden en marketingboards Bezuiniging op investeringen in landbouw Bezuiniging op investeringen in landbouw Afbouw importbescherming eigen voedselproductie Afbouw importbescherming eigen voedselproductie Grote oriëntatie op export van luxe producten naar het Westen en China Grote oriëntatie op export van luxe producten naar het Westen en China Afschaffing grondstoffenovereenkomsten, EPA’s, bilaterale en regionale vrijhandelsverdragen i.p.v. exportquota’s voor hoge prijs Afschaffing grondstoffenovereenkomsten, EPA’s, bilaterale en regionale vrijhandelsverdragen i.p.v. exportquota’s voor hoge prijs

Analyse – gevolgen markten Productie onder de kostprijs in landbouw in Noord en Zuid door verstoring van lokale en nationale markten. Productie onder de kostprijs in landbouw in Noord en Zuid door verstoring van lokale en nationale markten. Kaalslag onder kleine boeren en familiebedrijven Kaalslag onder kleine boeren en familiebedrijven Indonesië, Filippijnen, Kenia netto-voedselimporteur +exporteur tropische producten Indonesië, Filippijnen, Kenia netto-voedselimporteur +exporteur tropische producten Multinationals en grootgrondbezitters profiteren, de consument niet Multinationals en grootgrondbezitters profiteren, de consument niet Afrika verliest concurrentie op gebied van industrie en landbouw Afrika verliest concurrentie op gebied van industrie en landbouw Verlies aan importbelasting ontwikkelingslanden; gat in de overheidsbegroting Verlies aan importbelasting ontwikkelingslanden; gat in de overheidsbegroting Consumenten in stad lijken te profiteren van lagere voedselprijzen - maar: gestopte boeren vertrekken naar de stad, concurrentie met aanwezige arbeiders Consumenten in stad lijken te profiteren van lagere voedselprijzen - maar: gestopte boeren vertrekken naar de stad, concurrentie met aanwezige arbeiders Migratie naar het Westen: mensenhandel, concurrentie met arbeiders, rechts-extremistische sentimenten Migratie naar het Westen: mensenhandel, concurrentie met arbeiders, rechts-extremistische sentimenten Bij hoge voedselprijzen: voedselrellen Bij hoge voedselprijzen: voedselrellen Europa niet zelfvoorzienend voor plantaardig eiwit en olie Europa niet zelfvoorzienend voor plantaardig eiwit en olie

Analyse – gevolgen klimaat en hulpbronnen Op vrije wereldmarkt: Koopkracht westerse autorijders en vleeseters wint van voedselzekerheid in ontwikkelingslanden Op vrije wereldmarkt: Koopkracht westerse autorijders en vleeseters wint van voedselzekerheid in ontwikkelingslanden Door grote gerichtheid op export via monoculturen; nadelige effecten voor bestaanszekerheid inheemse volkeren en kleine boeren en voortbestaan dieren en planten. Door grote gerichtheid op export via monoculturen; nadelige effecten voor bestaanszekerheid inheemse volkeren en kleine boeren en voortbestaan dieren en planten. Westers exportgerichte landbouwmodel: hoog verbruik energie 10x (olie vervangt arbeid, transport, N-kunstmest, verpakking) Westers exportgerichte landbouwmodel: hoog verbruik energie 10x (olie vervangt arbeid, transport, N-kunstmest, verpakking) Bijdrage aan klimaatverandering door landbouw 44-57%; natuurvernietiging (18%), onduurzame landbouwmethoden (15%), verwerking, verpakking en transport (20%), afbraak organische stof (4%) (GRAIN) Bijdrage aan klimaatverandering door landbouw 44-57%; natuurvernietiging (18%), onduurzame landbouwmethoden (15%), verwerking, verpakking en transport (20%), afbraak organische stof (4%) (GRAIN) Kringlopen verstoord en bodemdegradatie Kringlopen verstoord en bodemdegradatie Oprakende natuurlijke hulpbronnen: olie, water, fosfaat, zink, koper, molybdeen Oprakende natuurlijke hulpbronnen: olie, water, fosfaat, zink, koper, molybdeen

Landgrab Land grab in 2008 – miljoen hectare opgekocht door investeerders (bedrijven en landen) met name in Afrika Land grab in 2008 – miljoen hectare opgekocht door investeerders (bedrijven en landen) met name in Afrika Bij huidige stijgende olie- en voedselprijzen zal dit toenemen Bij huidige stijgende olie- en voedselprijzen zal dit toenemen Doel: voedsel Azië en Midden-Oosten, biobrandstoffen, andere exportgewassen, speculatie Doel: voedsel Azië en Midden-Oosten, biobrandstoffen, andere exportgewassen, speculatie Retoriek van investeringen in de landbouw nodig om voedselcrisis op te lossen – marginaal land Retoriek van investeringen in de landbouw nodig om voedselcrisis op te lossen – marginaal land Slachtoffers: kleine boeren en herders zonder officiële landrechten – versus nationale overheden die deals aangaan, race to the bottom om investeerders aan te trekken Slachtoffers: kleine boeren en herders zonder officiële landrechten – versus nationale overheden die deals aangaan, race to the bottom om investeerders aan te trekken Gedwongen verhuizing, geen consultatie bevolking, voedselzekerheidsproblemen, biodiversiteitsverlies Gedwongen verhuizing, geen consultatie bevolking, voedselzekerheidsproblemen, biodiversiteitsverlies ´Oplossingen´: gedragsregels door Wereldbank – FAO ´Oplossingen´: gedragsregels door Wereldbank – FAO Ondersteunen van lokale bevolking, sociale bewegingen en maatschappelijk organisaties bij bescherming rechten Ondersteunen van lokale bevolking, sociale bewegingen en maatschappelijk organisaties bij bescherming rechten Internationaal samenwerken tegen land grab, voor voedselzekerheid Internationaal samenwerken tegen land grab, voor voedselzekerheid

Alternatieven (1) Bindende internationale milieu- en sociale verdragen? Bindende internationale milieu- en sociale verdragen? vervangen door Public Private Partnerships vanaf 2002 vervangen door Public Private Partnerships vanaf 2002 Belasten milieu-uitputting –en vervuiling? Belasten milieu-uitputting –en vervuiling? Komt internationaal nog niet van de grond Komt internationaal nog niet van de grond Maatschappelijk verantwoord ondernemen, duurzame import? Maatschappelijk verantwoord ondernemen, duurzame import? Vrijwillige afspraken door multinationals met enkele maatschappelijke organisatie RTRS, RSPO, IDH Vrijwillige afspraken door multinationals met enkele maatschappelijke organisatie RTRS, RSPO, IDH Geen consultatie plaatselijke milieugroepen, inheemse volkeren en kleine boeren Geen consultatie plaatselijke milieugroepen, inheemse volkeren en kleine boeren Geen aandacht voor mondiale voetafdruk, kringlopen, zeer beperkt aandacht voor voedselzekerheid, werkgelegenheid Geen aandacht voor mondiale voetafdruk, kringlopen, zeer beperkt aandacht voor voedselzekerheid, werkgelegenheid Verdringingseffecten ook bij ´duurzame´ import Verdringingseffecten ook bij ´duurzame´ import Haalt de prioriteit van maatschappelijke organisaties af van effectieve oplossingen, green washing Haalt de prioriteit van maatschappelijke organisaties af van effectieve oplossingen, green washing

Alternatieven (2) Internationaal: Internationaal: Schuldenkwijtschelding, grondstoffenovereenkomsten, fair trade Schuldenkwijtschelding, grondstoffenovereenkomsten, fair trade Meer regionale zelfvoorziening voedsel, energie, hout, textiel via drastische hervorming vrijhandelsverdragen Meer regionale zelfvoorziening voedsel, energie, hout, textiel via drastische hervorming vrijhandelsverdragen EU/Nationaal: EU/Nationaal: Hervorming Europees Landbouwbeleid Hervorming Europees Landbouwbeleid Importheffingen verhogen en productiebeheersing Importheffingen verhogen en productiebeheersing Kostendekkende prijzen in plaats gesubsidieerde export Kostendekkende prijzen in plaats gesubsidieerde export Betalen voor groene dienstverlening natuur, landschap, duurzame voedsel- en energievoorziening Betalen voor groene dienstverlening natuur, landschap, duurzame voedsel- en energievoorziening Eerlijkere hogere prijzen voor luxe producten als vlees Eerlijkere hogere prijzen voor luxe producten als vlees Verschuiven (EU)belasting op arbeid naar belasting op milieu Verschuiven (EU)belasting op arbeid naar belasting op milieu Stoppen met subsidiëring fossiele brandstoffen, zoals binnen infrastructurele projecten, belastingvoordelen grootverbruikers Stoppen met subsidiëring fossiele brandstoffen, zoals binnen infrastructurele projecten, belastingvoordelen grootverbruikers Minder geld naar leger, oorlogen om hulpbronnen Minder geld naar leger, oorlogen om hulpbronnen Meer overheidsgeld naar energiebesparing, duurzame energie, openbaar vervoer, compensatie lagere inkomensgroepen Meer overheidsgeld naar energiebesparing, duurzame energie, openbaar vervoer, compensatie lagere inkomensgroepen

Strategie: Belemmeringen Neoliberale visie blijft overeind – geen links alternatief: Neoliberale visie blijft overeind – geen links alternatief: Economische groei en BBP belangrijker dan voorziening van basisbehoeften nu en in toekomst Economische groei en BBP belangrijker dan voorziening van basisbehoeften nu en in toekomst Lokale zelfvoorziening is ‘negatief ’ voor de economie Lokale zelfvoorziening is ‘negatief ’ voor de economie Beperken consumptie rijkste landen blijft taboe, afschuiven problemen naar de armsten onder retoriek win-win Beperken consumptie rijkste landen blijft taboe, afschuiven problemen naar de armsten onder retoriek win-win technologie-optimisme: b.v. koolstofopslag, kernenergie, genetische manipulatie technologie-optimisme: b.v. koolstofopslag, kernenergie, genetische manipulatie Ontwikkeling via de wereldmarkt - Anti-protectionisme Ontwikkeling via de wereldmarkt - Anti-protectionisme Grote invloed multinationals op beleid - geen tegenmacht: Grote invloed multinationals op beleid - geen tegenmacht: Revolving doors, PPP’s, wetenschap geprivatiseerd Revolving doors, PPP’s, wetenschap geprivatiseerd Vakbonden te weinig oog voor milieu, basisvoorzieningen Vakbonden te weinig oog voor milieu, basisvoorzieningen Subsidies aan kritisch maatschappelijke organisaties beperkt Subsidies aan kritisch maatschappelijke organisaties beperkt Media: van hype naar hype i.p.v. onderzoeksjournalistiek Media: van hype naar hype i.p.v. onderzoeksjournalistiek

Strategie - Kansen Inspirerende voorbeelden in de praktijk Inspirerende voorbeelden in de praktijk Transition Towns, woonwerkgemeenschappen Transition Towns, woonwerkgemeenschappen Streekproducten, Oregional, Willem & Drees Streekproducten, Oregional, Willem & Drees Inheemse bevolkingsgroepen uit het Zuiden Inheemse bevolkingsgroepen uit het Zuiden Ancient futures, learning from Ladakh – Helena Norberg Hodge Ancient futures, learning from Ladakh – Helena Norberg Hodge Samenwerkingsverbanden – mogelijke partners drastisch ander beleid: Samenwerkingsverbanden – mogelijke partners drastisch ander beleid: Milieu-, ontwikkelings- en consumentenorganisaties, Platform Duurzame Solidaire Economie Milieu-, ontwikkelings- en consumentenorganisaties, Platform Duurzame Solidaire Economie Vakbonden Vakbonden boeren: Via Campesina, Nederlandse Melkveehouders Vakbond, Nederlandse Akkerbouw Vakbond, Platform ABC boeren: Via Campesina, Nederlandse Melkveehouders Vakbond, Nederlandse Akkerbouw Vakbond, Platform ABC MKB: b.v. Gulpener Bier, HempFlax MKB: b.v. Gulpener Bier, HempFlax Potentieel: 45 % + 22% bevolking (onderzoek Planbureau voor Leefomgeving) Potentieel: 45 % + 22% bevolking (onderzoek Planbureau voor Leefomgeving) Hoe verder na vandaag? Hoe verder na vandaag? Beslissingen en discussie over GLB Beslissingen en discussie over GLB Parlementair onderzoek vrijhandelsverdragen - mensenrechten Parlementair onderzoek vrijhandelsverdragen - mensenrechten

Bedankt voor uw aandacht! 11 maart – 20 mei: Lezingencyclus in Amsterdam Think Global, Eat/Act Local maart boek: Wereldvoedsel - Pleidooi voor een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening Uitgeverij de Republiek Meer informatie: – donateurs gewenst!