De Gebiedende Wijk? Een zoektocht naar haar governmentality 10 november 2010 Dr . Jan-Kees Helderman, opleiding bestuurskunde

Inhoud van mijn bijdrage De woningcorporatie institutioneel geduid Vier ondermijnende krachten Resumé Van sociale bescherming naar sociale investering? Een open vraag

Governmentality als analytisch concept. Government als “code of conduct’ Gecalculeerd sturing geven aan …….. Governmentality: sturing als collectieve mentaliteit Een verzameling regimes en praktijken; De kennis die wij vanuit al die betrokken regimes verzamelen; De programma’s en strategieën die wij daaruit constitueren. Waarop - of wat - willen wij sturen? Hoe willen wij hierop sturen? Wie zijn wij wanneer wij (ons laten) sturen? Waarom sturen wij of laten wij ons besturen? In historisch specieke verschijningsvormen De ‘governmentalization’ van de verzorgingsstaat

Governmentality en de verzorgingsstaat Complex van institutionele regimes, arrangementen en praktijken die ons tegen uiteenlopende sociale risico’s beschermen. Werk, wonen, zorg, onderwijs, pensioen, etc. Individuele risico’s worden sociale risico’s: Omdat wij ze moreel onacceptabel vinden Omdat ze negatieve externe effecten veroorzaken Omdat ze buiten de controle sfeer van het individu liggen. Instituties en collectieve actie Om ons tegen deze risico’s te beschermen zijn er instituties nodig die onze individuele keuzen reguleren en structureren. Maar die instituties zijn zelf ook dilemma’s van collectieve actie.

Woningcorporaties: van beweging tot bestel Eerste coöperatieve bouwvereniging in 1852 Doel: aantonen dat bouwen van goede en betaalbare woningen op basis van gezonde economische exploitatie wel degelijk mogelijk is. Woningwet van 1901: Pragmatische keuze van rechtspersonen: naamloze vennootschap; stichting; vereniging; coöperatieve vereniging. Principiële aanvullende voorwaarde: toegelaten instelling uitsluitend in het belang van volkshuisvesting Centraal ontwerpdilemma: Hoe kunnen belanghebbenden en kapitaalverschaffers aan de corporatie worden gebonden, zonder dat een te grote directe invloed op bestuur en beleid kunnen claimen. Dit dilemma is nog altijd actueel. Privaat eigendom over maatschappelijk bestemd vermogen Te grote afstand tussen corporatie en bewoners? Geen onuitputtelijke bron Legitimiteit staat ter discussie

Vier besturingsarrangementen Collectieve handelingscapaciteiten maatschappelijke actoren - + Staat / Etatistisch Command & Control Markt / pluralisme Competitie / Contract Gemeenschap / communitarian Solidariteit / zelf-coördinatie Maatschappelijk middenveld + Publieke statustoedeling Onderhandelde overeenstemming Betrokkenheid en/of verantwoordelijkheid van de overheid -

Vier ondermijnende krachten Collectieve handelingscapaciteiten van maatschappelijke actoren - + Staat maatschappelijk middenveld ? Maatschappelijke ondernemingen + Betrokkenheid en/of verantwoordelijkheid van de overheid verstatelijking vermarkting vervreemding - Gemeenschap Markt

Globaliserende markten Vrijwillige verbanden Sociaal-politieke actoren Level playing fields Vermarkting civil society: Woonautoriteit Gemeenschap Sociale beweging Vrijwillige verbanden EU / Staat Verstatelijking waarden Sociale groepen Vermaatschappelijking Woning corporaties Vervreemding Erosie Gemeenschap Sociaal-politieke actoren Staat Markt wetgeving kapitaal

* Doorhalen wat niet van toepassing is. Resumé De woningcorporatie (en het bestel van woningcorporaties) was / is* een institutionele oplossing voor sociale risico’s die samenhangen met het wonen. Sociale risico’s veranderen in de tijd Omdat wij ze wensen te privatiseren Omdat ze niet meer relevant zijn Nieuwe risico’s nemen de plaats in van oude risico’s Sociale problemen (cumulatie van risico’s) zijn onbegrensd houden zich niet aan sectorale afbakeningen en regelgeving Verzekeren en investeren zijn twee zijden van de zelfde medaille. * Doorhalen wat niet van toepassing is.

Van een sociale beschermingsstaat …. Stelsel van verzorgingsarrangementen waarin sociaal-economische uitval overwegend ex-post financieel wordt gecompenseerd door inkomensoverdrachten. Uitkeringsvisie & sociale verzekeringen Passief en curatief Beperkte inkomenssolidariteit en beperkte risicosolidariteit Boedelscheiding tussen beleid en uitvoering (WRR, 2004) Institutionele fragmentatie & sectorale verkokering

Naar een sociale investeringsstaat Stelsel van verzorgingsarrangementen waarin een grotere nadruk ligt op maatschappelijke dienstverlening ter preventie van sociaal-economische uitval. Activering & preventie Maatschappelijke dienstverlening Focus op de leefomgeving van mensen (buurt, school, werk); Stimuleren van transsectorale samenwerking; Herijken van taken en verantwoordelijkheden van overheden en maatschappelijke dienstverleners Vertrouwen in de buurt!

Van sectorale verkokering naar een integrale wijkaanpak. Onduidelijke verwachtingen Sectorale kokers en keurslijfen Wie draagt wat bij aan de wijkaanpak? Gebrek aan duidelijke en duurzame probleemeigenaren Te weinig draagvlak binnen organisaties Gebrek aan mandaat en doorzettingsmacht Verschillende schaalniveaus Onvoldoende herkenbaarheid: identificatie Kennen plannenmakers de wijk wel echt goed? Wie vertegenwoordigen de bewoners? Gebrek aan continuïteit De projecten carrousel Tijdelijkheid in financiering en commitment

Governmentality en de wijkaanpak Het identificeren van haar problematiek Ondeelbare problematiek in een verkokerd bestel Het prioriteren van de ‘hoe’ vraag In plaats van een a-priori voorgestructureerde verdeling van macht Hoe wij sturen typeert het regime ……..en de arena De wijkaanpak als verzameling regimes en praktijken Onderzoeken van haar verschijningsvormen Het onderzoeken van toegepaste technieken en instrumenten Het onderzoeken van haar programmatische schema Het onderzoeken van haar identiteiten en haar identificerend effect Het achterhalen van haar utopisch element Sociale stijging / krachtwijk / prachtwijk Het onderzoeken van daarachter schuilende waarden Het vermijden van een radicale positie

Een open vraag …. Kan een verlichte samenleving een ondermijnend moreel scepticisme vermijden, zonder daarmee terug te vallen in een autoritair stelsel?