Rechtspraak en rechterlijke macht Hoe (on)afhankelijk is de rechterlijke macht?

Rechtspraak en rechterlijke macht Gezag van rechtspraak en vertrouwen in rechterlijke macht is o.a. afhankelijk van onafhankelijkheid en onpartijdigheid Rechters worden ‘voor het leven’ benoemd Rechters kunnen zich verschonen Rechters kunnen worden gewraakt Een rechterlijke uitspraak kan in hoger beroep opnieuw worden getoetst 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Over het algemeen in Nederland groot vertrouwen in rechterlijke macht Er bestaat wel een straftoemetingskloof Lager opgeleiden mensen hebben minder vertrouwen in de rechtspraak dan hoger opgeleide mensen Universiteit van Aruba – College rechtssociologie 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling

Rechtspraak en rechterlijke macht Welke (niet-juridische) factoren zijn van invloed op de rechtspraak? De (culturele) samenstelling van de rechterlijke macht Persoonskenmerken van de rechter De kenmerken van de zaak (de juridisch relevante feiten) Taakopvattingen in de rechtspraak De context van de rechterlijke besluitvorming 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Samenstelling van de rechterlijke macht: klasse-justitie? ‘Eigen kweek’ (raio) vs. ‘buitenstaanders’ Verschil tussen continentale en angelsaksische toegang Samenstelling naar SES Ondervertegenwoordiging van de sociaal-economisch lagere klassen (begint al in rechtenstudie) Man/vrouw-verdeling Geleidelijke toename van aantal vrouwen Horizontale segregatie: concentratie naar beroep Verticale segregatie: vergelijking verschillende nivo’s binnen hetzelfde beroep ‘Verdringing’ van lagere milieu’s door vrouwen uit hogere milieu’s 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Geen directe relatie tussen objectieve kenmerken van de samenstelling en de teneur van de rechtspraak Er is geen gemakkelijke afleiding van iemands mens- en maatschappijbeeld uit diens sociale herkomst Er is geen gemakkelijke afleiding van de uitspraken uit mens- en maatschappij-opvattingen van rechters Belangrijkste tussenschakel: de collectieve (beroeps)cultuur van het gedistantieerde midden Er is een typische beroepsattitude onder rechters: de ideale rechter behoort ‘middenin de wereld te staan, maar niet van de wereld te zijn’ 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht De persoonskenmerken van de rechter Is rechtspraak in principe ‘onvoorspelbaar’ door persoonlijke eigenaardigheden van de verschilende rechters? Legal realists (Jerome Frank): sceptisch over de rechtszekerheid als gevolg van interpretatievrijheid voor de rechter en ‘human side’ of justice Dubbele subjectiviteit bij de feitenrechter De subjectiviteit van getuigen De subjectiviteit van de rechter 2009– 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Persoonskenmerken vs. zaakskenmerken Stakingsvonnissen: het belang van zaakskenmerken Rechtspsychologisch onderzoek naar het verband tussen persoonskenmerken en rechterlijke beslissingen Het voorspellingsvermogen in korte gedingen R x F = D Praktijkkennis: het belang van het kunnen onderkennen van de juridisch relevante feiten (zaakskenmerken) Modale typen en standaarduitkomsten Conclusie: zaakskenmerken belangrijker dan persoons- kenmerken 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Rechterlijke besluitvorming in (sociale) context Kort geding De meervoudige strafkamer De cassatierechtspraak 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Rechterlijke besluitvorming in context: het kort geding Cold bench vs. hot bench Kortgeding-rechter als ‘cold bench’ Voor informatievergaring en –waardering afhankelijk van mondelinge behandeling Kortgeding-rechters verschillen qua taakopvatting: Actief vs. lijdelijk Regelinggericht vs. vonnisgericht De taakopvatting in kortgeding is van invloed op de rechterlijke besluitvorming 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Rechterlijke besluitvorming in context: de meer-voudige strafkamer Observatiestudie en doorbreking geheim raadkamer Drie fases in besluitvorming: Bestudering van het (straf)dossier De rechtzitting De beraadslaging in de raadkamer 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Bestudering strafdossier Naast beantwoording van de ‘formele vragen’ dient de bestudering van het strafdossier met name ter beantwoording van de volgende (materiële) vragen: Is er een strafbaar feit gepleegd en zo ja welk? Is de verdachte strafbaar? De rechtzitting: Doorgaans geen confronterend eindonderzoek (relativering accusatoir model) Hoogstens toetsen van het op basis van het dossier gevormde oordeel 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Raadkameroverleg Betreft met name de straftoemeting Beredeneren vs. regressief redeneren of legitimeren Uitgangspunt is de eis van het OM Slechts zelden boven eis van OM Wisselgeld: totaal aantal maanden en verhouding voorwaardelijk en onvoorwaardelijk Gebruik van vonnislijsten van eerder berechte zaken Conclusie: OM als belangrijke structurerende factor voor de rechterlijke besluitvorming in strafzaken het pleidooi van de raadsman legt weinig gewicht in de schaal 9 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht De cassatierechtspraak van de HR Kenmerken Geen vaststelling van feiten Eerder controlerend dan conflictbeslechting Geschakelde besluitvorming Papieren muur: (cassatie-)advocaat stelt cassatie in Het OM adviseert (concludeert) De HR beslist De redengeving of argumentatie is belangrijker dan de beslissing 2009 – 2010 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechterlijke macht en Trias Politica Verschuivende verhoudingen in de trias-politica Van machtenscheiding naar machtsevenwicht

Rechtspraak en rechterlijke macht De veranderde taak van de rechter Juridisering van de samenleving Complexere samenleving, meer regulering, meer zaken voor de rechter Door individualisering raken informele vormen van geschilbeslechting onder druk Vermaatschappelijking Als gevolg van complexiteit toenemend belang van ‘vage’ of ‘open’ normen: ‘redelijkheid en billijkheid’ Van wetstoepassing naar belangenafweging 2006 – 2007 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Juridisering van het politieke proces Toenemend ‘rechterlijk activisme’ wat betreft Toetsen van bestuurlijk optreden (rechtsbescherming) Met name waar overheidsoptreden wordt getoetst aan grond- en mensenrechten Ook (voorzichtige) toetsing van wetgever aan algemene beginselen van behoorlijke wetgeving Vervlechting van recht en politiek: politisering van de rechtspraak? 2006 – 2007 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie

Rechtspraak en rechterlijke macht Trias politica: van machtenscheiding naar machtsevenwicht Democratische rechtsstaat: spanning tussen democratie en rechtsstaat Toetsingsverbod vs. toetsingsgebod Steeds meer toetsing door de rechter of de politiek (bestuur en wetgever) zich aan de ‘spelregels’ (grondrechten en rechtsbeginselen) houdt: ‘rule of law’ 2006 – 2007 Anco R.O. Ringeling Universiteit van Aruba – College rechtssociologie