1 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

2 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Hoofdstuk 1: Waarover en hoe denken economen? Economie, een Inleiding

3 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 3 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

4 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

5 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1. Waarover denken economen?  ‘Economics is the study of economies’ (Krugman and Wells, 2004)  ‘Economics is what economists do’ (Viner, in 1941 geciteerd door Boulding)  ‘The science which studies human behavior as a relationship between ends and scarce means which have alternative uses’ (Robbins, 1932)

6 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 6 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1. Waarover denken economen?  ‘Economics is the study of how human beings coordinate their wants and desires, given the decision-making mechanisms, social customs, and political realities of the society’ (Colander, 2006)  ‘Political Economy or Economics is a study of mankind in the ordinary business of life; it examines that part of individual and social action which is most closely connected with the attainment and with the use of the material requisites of wellbeing’ (Marshall, 1890)

7 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 7 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 1. Economische groei: van arm naar welvarend 2. Wat en hoe produceren 1.Centrale begrippen van de economische analyse 2.Productiviteit 3.Specialisatie en ruil 4.Hoe spreken economen?

8 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 8 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1.1. Economische groei: van arm naar welvarend  BBP: jaarlijkse productie van goederen en diensten die gebruikt kunnen worden voor behoeftebevrediging  BBP ook reconstrueerbaar zeer ver terug in de tijd  PPP -dollars: l PPP staat voor ‘Purchasing Power Parity’ l of ‘koopkrachtpariteit’ l aanpassing voor identieke koopkracht  doorheen tijd  doorheen ruimte

9 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 9 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

10 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 10 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1.1. Economische groei: van arm naar welvarend  BBP groeit fenomenaal  Wereldbevolking neemt eveneens fors toe…  …maar toch stuk minder dan BBP  Gevolg: groei van BBP per capita (welvaartsgroei)  ‘dwarsdoorsnede’ (crosssectie): verschillende landen of werelddelen op één punt in de tijd met elkaar vergelijken (vergelijk cijfers binnen één kolom)  tijdsperspectief: een bepaald land volgen door de tijd (vergelijk cijfers binnen één rij)

11 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 11 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

12 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 12 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1.1. Economische groei: van arm naar welvarend  Observaties: l West-Europa:  Industriële Revolutie  Golden Sixties l Western ‘offshoots’: begin 19 e eeuw reeds rijker dan moederlanden l China l Afrika

13 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 13 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 1. Economische groei: van arm naar welvarend 2. Wat en hoe produceren 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

14 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 14 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1.2. Wat en hoe produceren?  Niet alleen veranderingen in hoeveel we produceren  Ook veranderingen in wat en hoe we produceren  Vergelijk verdeling van gezinsbudget in 1853 en in 2010 (gemiddeld)  Verschuiving van consumptie wordt ook weerspiegeld aan productiezijde

15 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 15 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

16 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 16 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

17 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 17 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 1.2. Wat en hoe produceren?  Negentiende eeuw: industrialisering  Periode na Wereldoorlog 2: desindustrialisering l Opkomst van dienstensector als belangrijkste werkgever  Herallocatie van productiefactoren: l Arbeid:  Van het maken van klompen  Tot het verzorgen van bejaarden in rusthuizen, produceren van hard- en software, …

18 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 18 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 1.Consumptie 2.Productie 3.Economische agenten 4.Een eenvoudige economische kringloop 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

19 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 19 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2.1. Consumptie  Behoeftebevrediging  Consumptie impliceert productie  Consument is geen synoniem van gezin  Sparen: l Niet-consumeren l Toename van vermogen l Of… uitgestelde consumptie

20 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 20 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 1. Consumptie 2. Productie 3. Economische agenten 4. Een eenvoudige economische kringloop 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

21 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 21 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2.2. Productie  Productie: alle activiteiten l waardoor goederen en diensten tot stand worden gebracht l en op gepaste tijd en plaats ter beschikking worden gesteld van consumenten

22 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 22 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

23 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 23 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2.2. Productie  Kapitaalgoederen: l Worden niet opgebruikt in productieproces l Klein deel kan wel verloren gaan via depreciatie of afschrijving l Kapitaalgoederen = investeringsgoederen l Netto-investeringen: capaciteitsuitbreiding l Bruto-investeringen: netto-investeringen + vervangingsinvesteringen

24 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 24 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2.2. Productie  Bruto toegevoegde waarde: l Waarde toegevoegd door productiefactoren aan grond- en hulpstoffen l Verminderd met depreciatie bekomen we netto toegevoegde waarde l Toegevoegde waarde wordt uitgekeerd als inkomen aan verschaffers van productiefactoren l Intermediaire goederen: vermijd dubbeltelling!

25 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 25 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 1. Consumptie 2. Productie 3. Economische agenten 4. Een eenvoudige economische kringloop 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

26 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 26 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 2.3. Economische agenten  Personen en instellingen die beslissingen nemen betreffende bovenstaande activiteiten als consumptie, productie, maar ook aan- en verkoop van goederen en diensten, sparen, het toestaan of opnemen van leningen, … = beslissingnemers  Gezinnen  Ondernemingen  Overheid l Publieke goederen l Inkomensverdeling  Primaire inkomensverdeling: wedde onderwijzer, …  Transfers: pensioen, kinderbijslag, …

27 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 27 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 1. Consumptie 2. Productie 3. Economische agenten 4. Een eenvoudige economische kringloop 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

28 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 28 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

29 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 29 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

30 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 30 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 3. Productiviteit  Hoe komt het dat we zo welvarend geworden zijn? Werken we dan misschien zoveel meer?  Neen, wel integendeel, zie volgende figuur  Wekelijkse arbeidsduur en arbeidsproductiviteit van 1870 tot 2012

31 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 31 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

32 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 32 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 3. Productiviteit  Ontleding van BBP per hoofd: (1)Productie per uur (productiviteit) (2)Aantal uur per tewerkgestelde (3)Opsplitsing werkenden versus werklozen (4)Opsplitsing actieve bevolking (beroepsbevolking) (5)Opsplitsing bevolking op werkbekwame leeftijd

33 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 33 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 3. Productiviteit  Arbeidsproductiviteit: geproduceerde output per uur gepresteerde arbeid  Productiviteitsstijgingen l Vormen basis van welvaartstoenamen l Belangrijk studiepunt voor economische wetenschap  Cruciale factoren: l Technologische vooruitgang l Ruil en handel, specialisatie en arbeidsverdeling (Adam Smith)

34 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 34 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen?

35 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 35 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4. Specialisatie en ruil  Eenvoudige fictieve economie  Slechts twee individuen, Lisa en Bart  Slechts twee activiteiten, hemden strijken en afspeel- lijsten maken voor hun iPod  Lisa en Bart werken vier uur per dag

36 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 36 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

37 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 37 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 1. Als Lisa strijkt, kan ze geen iPod-afspeellijst maken 2. Als Bart afspeellijsten maakt, kan hij niet strijken 3. Het voordeel van specialisatie en ruil 4. De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving 5.Hoe spreken economen?

38 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 38 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.1. Als Lisa strijkt, kan ze geen iPod-afspeellijst maken  Elk gestreken hemd ‘kost’ Lisa twee afspeellijsten  Elke afspeellijst ‘kost’ Lisa een half gestreken hemd  Dit noemen economen opportuniteitskost van een goed: l alternatieve mogelijkheden (‘opportuniteiten’) die verloren gaan door productiefactoren (in dit geval arbeidstijd) op deze specifieke manier aan te wenden: kiezen is verliezen  Opportuniteitskosten hebben alles te maken met schaarste van beschikbare middelen

39 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 39 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 1.Als Lisa strijkt, kan ze geen iPod-afspeellijst maken 2.Als Bart afspeellijsten maakt, kan hij niet strijken 3.Het voordeel van specialisatie en ruil 4.De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving 5.Hoe spreken economen?

40 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 40 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.2. Als Bart afspeellijsten maakt, kan hij niet strijken  Elk gestreken hemd ‘kost’ Bart een halve afspeellijst  Elke afspeellijst ‘kost’ Bart twee gestreken hemden  Dit noemen economen opportuniteitskost van een goed: l alternatieve mogelijkheden (‘opportuniteiten’) die verloren gaan door productiefactoren (in dit geval arbeidstijd) op deze specifieke manier aan te wenden: kiezen is verliezen  Opportuniteitskosten hebben alles te maken met schaarste van beschikbare middelen

41 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 41 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.3. Het voordeel van specialisatie en ruil  Relatieve kostprijzen voor Lisa en Bart:  Als Lisa en Bart alles zelf doen, dan zijn  Gestreken hemden relatief duur voor Lisa, maar relatief goedkoop voor Bart  Afspeellijsten relatief duur voor Bart, en relatief goedkoop voor Lisa

42 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 42 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.3. Het voordeel van specialisatie en ruil  Verschil in opportuniteitskosten l Schept potentieel voor specialisatie en ruil  Veronderstel volgende situatie: l Lisa maakt enkel afspeellijsten l Bart strijkt enkel hemden  Vervolgens betaalt l Lisa een prijs aan Bart voor het strijken van hemden, l en Bart een prijs aan Lisa voor het maken van afspeellijsten  Maar welke prijs?

43 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 43 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 1.Als Lisa strijkt, kan ze geen iPod-afspeellijst maken 2.Als Bart afspeellijsten maakt, kan hij niet strijken 3.Het voordeel van specialisatie en ruil 4.De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving 5.Hoe spreken economen?

44 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 44 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.3. Het voordeel van specialisatie en ruil  Maar welke prijs? (Vb. voor het strijken) l De prijs…  …die Lisa bereid is te betalen (nl. elke prijs minder dan twee afspeellijsten)  …die Bart minimaal wil ontvangen voor het strijken van hemden (nl. elke prijs hoger dan een halve afspeellijst, Bart moet onder autarkie twee hemden opofferen voor een afspeellijst) l Een relatieve prijs van 1 voldoet aan bovenstaande condities  Bij autarkie: consumptiemogelijkhedenverzameling = productiemogelijkhedenverzameling  Bij ruil: consumptiemogelijkhedenverzameling ruimer dan productiemogelijkhedenverzameling, dus nieuwe punten (bijvoorbeeld Q) worden bereikbaar

45 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 45 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

46 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 46 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.3. Het voordeel van specialisatie en ruil  Specialisatie verruimt de consumptiemogelijkheden van alle partijen en leidt potentieel tot welvaarts-winsten voor beide partijen l win-winsituatie l Economische term: Pareto-verbetering

47 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 47 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 1.Als Lisa strijkt, kan ze geen iPod-afspeellijst maken 2.Als Bart afspeellijsten maakt, kan hij niet strijken 3.Het voordeel van specialisatie en ruil 4.De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving 5.Hoe spreken economen?

48 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 48 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.4. De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving  Productie(of consumptie)mogelijkheden voor Lisa en Bart samen (de samenleving)  Ze drukt uit wat maximaal mogelijk is gegeven l beschikbare productiemiddelen l arbeidsproductiviteit  Productiemogelijkhedencurve omvat eveneens de situatie met volledige specialisatie (punt S)

49 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 49 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

50 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 50 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.4. De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving  Kan veralgemeend worden voor realistische economie met heel veel individuen en duizenden goederen (of diensten)  Productiviteit van productiefactoren l arbeid, l kapitaalgoederen, l land, zal dan een continuüm bestrijken, waardoor de ‘knik’ bij punt S in voorgaande figuur plaatsmaakt voor een geleidelijke verandering van helling

51 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 51 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

52 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 52 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.4. De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving  Opportuniteitskost voor het vervaardigen van extra raketten veel groter naarmate er al veel militair materieel geproduceerd wordt  Bij beweging van A naar X, en dan van Y naar Z, worden eerst die productiefactoren geheralloceerd van landbouw naar militaire industrie die het minst productief waren in landbouwproductie  Naarmate er echter meer militair materiaal wordt vervaardigd, moeten steeds betere productiemiddelen worden onttrokken aan voedselproductie

53 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 53 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 4.4. De productiemogelijkhedencurve voor de samenleving  Punten boven productiemogelijkhedencurve: l Niet haalbaar! (gegeven onze beschikbare middelen en arbeidsproductiviteit)  Punten onder productiemogelijkhedencurve: l Inefficiënt! (gegeven onze beschikbare middelen en arbeidsproductiviteit)  Hoofdvragen van economische wetenschap: l Hoe kan grens van productiemogelijkhedenverzameling bereikt worden? l In welke omstandigheden wordt ze niet bereikt?

54 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 54 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen? 1.Het opbouwen van een economische theorie 2.Formalisering van de economische wetenschap 3.Empirische toetsing 4.Positieve en normatieve uitspraken

55 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 55 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5.1. Het opbouwen van een economische theorie  Hypothesen (veronderstellingen)  Deductie van toetsbare uitspraken (conclusies)  Empirische toetsing (vergelijk met de realiteit)  Deductie l Door middel van redeneren l Moet aan strakke regels voldoen om logisch juist te zijn  wiskunde  formalisering van de economische wetenschap  let wel: een logisch coherente conclusie strookt niet noodzakelijk met realiteit (empirische toetsing)

56 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 56 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen? 1.Het opbouwen van een economische theorie 2.Formalisering van de economische wetenschap 3.Empirische toetsing 4.Positieve en normatieve uitspraken

57 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 57 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5.2. Formalisering van de economische wetenschap  Stroomveranderlijken versus voorraadveranderlijken  Afhankelijke (te verklaren) versus onafhankelijke (verklarende) variabelen l Gerelateerd met behulp van functies l Naast variabelen zijn er parameters l Voorbeeld

58 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 58 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

59 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 59 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen? 1.Het opbouwen van een economische theorie 2.Formalisering van de economische wetenschap 3.Empirische toetsing 4.Positieve en normatieve uitspraken

60 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 60 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5.3. Empirische toetsing  Empirische gedeelte bestaat erin theoretische conclusies te toetsen aan werkelijkheid  Econometrie: l Statistische technieken om economisch theoretische uitspraken te toetsen l Bekende techniek: (lineaire) regressie  Correlatie: richting en sterkte van (lineair) verband tussen verklarende en te verklaren variabelen? (hoe sterker correlatie, hoe meer de observaties op één lijn liggen)  Lineaire regressie schat (fictieve) rechte die zo goed mogelijk bij geobserveerde data aansluit  Onderzoek vervolgens betekenis van resulterende parameters (intercept en helling van die rechte)

61 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 61 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN

62 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 62 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5.3. Empirische toetsing  Resulterende parameters worden tenslotte vergeleken met verwachte parameters uit hypothese  Let wel: l Empirische toetsing kan een theorie of hypothese enkel falsifiëren l Correlatie ≠ Causaliteit  Correlatie tussen twee variabelen A en B kan op drie zaken wijzen: A veroorzaakt B; B veroorzaakt A; derde variabele C veroorzaakt zowel A als B

63 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 63 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5.3. Empirische toetsing  Correlatie ≠ Causaliteit l Correlatie tussen twee variabelen A en B kan op drie zaken wijzen:  A veroorzaakt B;  B veroorzaakt A;  derde variabele C veroorzaakt zowel A als B l Om A oorzaak van B te kunnen noemen:  moet A uiteraard gecorreleerd zijn met B;  moet A B voorafgaan (wat uitsluit dat het eigenlijk B is dat A veroorzaakt);  en moeten andere mogelijke oorzaken voor de correlatie tussen A en B uitgesloten worden. Dit wil zeggen dat er geen variabele C mag zijn die zowel A als B veroorzaakt

64 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 64 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5.3. Empirische toetsing  Net de laatste voorwaarde is in praktijk moeilijk te vervullen l Experimentele studies  Geschikt? Technisch mogelijk? Ethiek? l Observationele studies (met instrumentele variabelen)  Cross-sectie data  Tijdreeksen  Paneldata (een cross-sectie volgen doorheen de tijd) l Quasi-experimenten, natuurlijke experimenten

65 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 65 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN Waarover en hoe denken economen? - Inhoudstafel 1.Waarover denken economen? 2.Centrale begrippen van de economische analyse 3.Productiviteit 4.Specialisatie en ruil 5.Hoe spreken economen? 1.Het opbouwen van een economische theorie 2.Formalisering van de economische wetenschap 3.Empirische toetsing 4.Positieve en normatieve uitspraken

66 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE SPREKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 66 ECONOMIE, EEN INLEIDING – WAAROVER EN HOE DENKEN ECONOMEN? © S. COSAERT, A. DECOSTER & T. PROOST UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN 5.4. Positieve en normatieve uitspraken  Positieve uitspraken: ‘Wat is’ l Antwoord op een positieve vraag is juist of fout l Helpen samenhang tussen economische grootheden en gedragingen van economische agenten begrijpelijk te maken  Normatieve uitspraken: ‘Wat moet’ l Antwoord op een normatieve vraag is niet juist of fout l Hoe kan een bepaalde doelstelling het best gerealiseerd worden