Welkom op de LAGO-studiedag!

Thuis in verandering Koen Matthijs LAGO studiedag 22 september 2011

Londense rellen: schadelijke mensen Theodore Dalrymple Britse kinderen hebben veel meer kans op een televisie in hun slaapkamer dan op een vader in huis. Een derde van onze kinderen eet nooit aan tafel met een ander lid van het huishouden – het woord gezin zou misplaatst zijn voor de sociale regelingen in de wijken waaruit de meeste relschoppers afkomstig zijn.

Londense rellen: gezinsromantisering Tony Blair Het probleem van deze jongeren is niet louter individueel maar heeft veel te maken met de gezinnen waarin zij opgroeien. Dat is een harde uitspraak en ik besef dat ze ook een veralgemening is. Maar veel van deze jongeren komen uit gezinnen die heel dysfunctioneel zijn en totaal andere principes volgen dan de rest van de samenleving. Op het einde van mijn premierschap kwam ik tot het besluit dat er een specifieke oplossing nodig was. We zouden letterlijk gezin per gezin moeten ingrijpen, in een vroeg stadium, zelfs voor er sprake was van criminaliteit.

Gezin als beleidssymbool Laatste decennium vorige eeuw –Standpunt (2000) minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen: “Ik ben geen minister van het gezin” –Politieke besluitvorming rond Centrum voor bevolking- en gezinsstudie Gezinswetenschappelijke informatie, documentatie en service-verlening Nationale enquête gezinsontwikkeling Na 2000 –Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin –Steunpunt Cultuur, Jeugd en Sport –Twee grote interuniversitaire IWT-projecten (Strategisch basisonderzoek Vlaanderen) –“Gezin en bevolking” is verankerd aan alle Vlaamse universiteiten, zowel qua onderzoek als qua onderwijs

Strategische keuze voor jeugdonderzoek Jongeren van 12 à 18 jaar zijn een sociologisch strategische keuze: ouders geboren in de periode 1960-’70 –Daling van het geboortecijfer –Kleinere gezinnen, andere intra- en intergenerationele verhoudingen –Daling van de huwelijks- en hertrouwintensiteit –Toename van de eerstehuwelijksleeftijd –Toename ongehuwd samenwonen, zowel voor als na het huwelijk –Toename van het aantal en het aandeel buitenechtelijke geboortes –Toename van het opleidingsniveau en van de tewerkstelling buitenshuis van vrouwen Wat opvalt: gecentreerd rond her story Culturele én structurele verschuivingen lijken (?) gericht tegen de “hoeksteen” van de samenleving.

Her story Betty Friedan over the problem that had no name The problem lay buried, unspoken, for many years in the minds of American women. It was a strange stirring, a sense of dissatisfaction, a yearning that women suffered in the middle of the twentieth century in the United States. Each suburban wife struggled with it alone. As she made the beds, shopped the groceries, matched slipcover material, ate peanut butter sandwishes with her children, chauffeured Cub Scouts and Brownies, lay beside her husband at night – she was afraid to ask even of herself the silent question – is this all? Groucho Marx Marriage is a wonderful institution. But who wants to live in an institution?

Een generatie later? Sociogenese van nieuwe thema’s –Ex-partners en bezoekouders, –Stiefkinderen en halfsiblings, –Halfbroers en co-co’s, –Gezagouders, verblijfouders en zorgouders, – LAT -relaties en hola’s (huwelijken op loopafstand), –Spitsuurgezinnen en same-sex-huwelijken, –Voordeurdelers en nieuwe vaders, –Mozaïekgezinnen en valieskinderen, –Kinderfeestjes en grootouderverdriet, –Binnenstaanders en buitenstaanders, –Biologische ouders en stiefouders.

Recente sociologische knipperlichten Toename huwelijksintensiteit hoogopgeleiden, verdere afname huwelijksintensiteit laagopgeleiden. –Pew Research Center: “To be ready for marriage, a spouse needs to be a provider”. Afname echtscheidingsintensiteit hoogopgeleiden, verdere toename echtscheidingsintensiteit laagopgeleiden. Ontstaan van divorce divide? Heeft gevolgen voor partnerschap, ouderschap, “kinderschap”, stratificatie, sociale mobiliteit. Dus ook nood aan een nieuwe sociologie van macht, aanzien en rijkdom, maar ook van gêne, achterstand en samenhorigheid. Voorbeelden van parallel lopende genderkwesties: –in Nederland (2010) heeft de vrouw bij één op vier (gehuwd of ongehuwd) samenwonende paren een hogere opleiding dan de man. In 1996: 12% –in de US nam het aandeel vrouwen dat groter is dan hun echtgenoot de voorbije twee decennia met meer dan 10% toe.

Het wendbare kind? Wat leert internationaal onderzoek? Verrassend besluit van studie Kinderen en echtscheiding (Ed Spruijt, 2010) Paul Amato concludeerde in 2001 dat de negatieve effecten voor kinderen van echtscheiding in de jaren ‘90 in de VS, tegen zijn verwachting, niet kleiner, maar juist groter waren geworden. Uit Nederlands onderzoek valt hetzelfde te concluderen. In de stoom van de vrouwenemancipatie stelde Iteke Weeda in 1983: “het huwelijk is er voor de man, de echtscheiding voor de vrouw”. Nu, 25 jaar later, moet worden gesteld: “De echtscheiding is er voor de ouders, het huwelijk voor de kinderen ”. Strijd tussen biologische en stiefouders: wie heeft welke rechten en plichten? Wie kan wat op de politieke agenda plaatsen? Stiefouders willen iets wat ze eigenlijk van anderen niet willen afnemen…

Lago: quid Vlaamse scholieren? Jongeren zijn een “interessante” groep; in hun positie komt een maatschappelijk krachtenveld samen. Wat betekenen verschuivingen inzake waarden, normen en gedragingen voor partnerschap, ouderschap, huwelijk, (echt)scheiding, gezinsvorming en gendernormen voor hen? Telkens terugkerende discussie: –Afbraak van “the social fabric”? –Of overgangsfase? Zoektocht van de postmoderne samenleving naar flexibele oplossingen voor en door flexibele gezinnen. Nieuwe symboliek: van “het gezin als hoeksteen” naar…

Sluitsteen of stapsteen ? Functie van sluitsteen: middelste steen van een gewelf, die het krachtenveld opvangt. Positie van jongeren: synthese van verleden en toekomst –Hellende sluitsteen of sturende stapsteen? –Een sociale-pijnprisma of een kleurrijke flexibele toekomst?

Introductie LAGO Sofie Vanassche (FaPOS, K.U.Leuven) LAGO studiedag 22 september 2011

Wat is het LAGO- project? Samenwerking met masterstudenten sociologie Oorsprong in 2007: 2 masterproeven => idee! Eerste ronde gestart in 2008 Jaarlijkse bevraging ± 2000 middelbare scholieren binnen schoolcontext Reeds drie bevragingsrondes voltooid Doelstelling: dataset met info over jongeren Schriftelijke bevraging over gezinsachtergrond, gezinsrelaties, en verschillende welzijnsdimensies –Vaste kern die ieder jaar bevraagd wordt –Variabel gedeelte dat ieder jaar verschilt In geval van ouderlijke scheiding: informatie over huishouden moeder én vader  unieke informatie over complexe gezinsvormen

LAGO steekproef Tweetrapssteekproef: Klassen (van leerlingen) binnen scholen Scholen geclusterd binnen strata van onderwijsnet, provincie en gemeente Binnen scholen: per graad en per onderwijsvorm (ASO, KSO, TSO en BSO) twee klassen Meer info: methodologische documenten en onderzoeksrapporten op website (

Steekproef: onderwijsnet en provincie VlaanderenLAGO Scholen (N=960) Leerlingen (N= ) Scholen (N=35) Leerlingen (N=5.778) Onderwijsnet Gemeenschapsonderwijs Gesubsidieerd vrij onderwijs Gesubsidieerd officieel onderwijs7899 Provincie (en BHG) Antwerpen Vlaams-Brabant Brussels Hoofdstedelijk Gewest4300 West-Vlaanderen Oost-Vlaanderen Limburg14 20

Steekproef: graad, onderwijsvorm en geslacht Vlaanderen (N= )LAGO (N=5.690) GraadOnderwijsvormJongensMeisjesTotaalJongensMeisjesTotaal Eerste1ste leerjaar A en 2de leerjaar ste leerjaar B en beroepsvoorbereidend leerjaar Totaal eerste graad TweedeASO TSO KSO BSO Totaal tweede graad Derde & vierdeASO TSO KSO BSO Totaal derde & vierde graad Totaal

Steekproef: gezin en diversiteit Vlaamse leerlingen (N= )Bevraagde leerlingen (N=5.778) Met gescheiden ouders26% 24% (Exclusief lln met overleden ouder) Met laagopgeleide moeder 25% zonder diploma hoger secundair onderwijs 8% enkel diploma lager onderwijs 35% enkel diploma secundair onderwijs Met andere thuistaal dan het Nederlands 10% 8% zonder Brussels Hoofdstedelijk Gewest 16% (Ronde 2) 6% (Ronde 3) Met niet-Belgische nationaliteit 5%8% Herkomst (Informatie niet beschikbaar)(Ronde 2 en 3) niet in België geboren 8% minstens één ouder in ander land geboren 17% minstens één grootouder in ander land geboren 7% respondent, ouders en grootouders in België geboren 68%

Steekproef: gezin en diversiteit % Burgerlijke staat ouders Getrouwd en wonen samen Wonen samen en niet getrouwd Vroeger getrouwd en nu uit elkaar Vroeger samengewoond en nu uit elkaar Getrouwd maar wonen niet (meer) samen Nooit samengewoond Minstens één ouder overleden Religie Katholiek Protestant Islam Geen geloof Andere

Meetinstrument Gestandaardiseerde, schriftelijke vragenlijst 3 modules: –A: voor iedereen –B: voor jongeren met gescheiden ouders vragen ontdubbeld voor twee ouderlijke huishoudens –C: voor jongeren met niet-gescheiden ouders Zoveel mogelijk gevalideerde schalen Zoveel mogelijk naar analogie SiV en OZ Ed Spruijt in Nederland –Vergelijkende analyses Vragenlijsten en codeboeken te raadplegen op website

Wat wordt er gemeten? Basiskenmerken : –Geslacht, leeftijd –Opleidingsniveau kind en ouders, werksituatie ouders –Lengte en gewicht Gezinssituatie: –Ouders en grootouders nog in leven? –Burgerlijke staat ouders en grootouders –Aantal broers en zussen (incl. leeftijd, type en woonplaats) Culturele identiteit: –Geboorteland jongere, ouders en grootouders –Geloof, gelovigheid en praktisering –Thuistalen –Samenstelling vriendenkring Psychisch welbevinden: –Depressieve gevoelens & angstgevoelens –Algemene levenstevredenheid –Zelfdodingsgedachten –Selfdetermination

Wat wordt er gemeten? Fysieke gezondheid Materieel welzijn: –Gezinsbezittingen en -activiteiten: vakantie, computer, internet –Persoonlijke bezittingen: o.a. GSM, fiets, gameconsole, … –Zakgeld –Bijverdiensten –Huisvesting –Woonomgeving –Tevredenheid met verschillende dimensies –Financiële situatie ouders Schoolprestaties: –Afgelegde studieparcours –Behaalde percentages (globaal, wis, ndl, PAV) –Leergierigheid, schoolmoeheid, studie-aversie –Toekomstperspectief –Relatieve positionering in klas –Academisch zelfconcept

Wat wordt er gemeten? Relationele kenmerken: –Ouder-kindrelatie en stiefouder-stiefkindrelatie –Ouderlijk conflict –Conflict tussen ouders en nieuwe partners –(Stief)ouderschapsstijl –Ouderlijke en stiefouderlijke supervisie –Relatie met broer/zus dichtst in leeftijd –Overbescherming kind door ouder –Gezinsklimaat –Contact en kwaliteit relatie met grootouders Ideale gezinsgrootte Taakverdeling in ouderlijk huis en toekomstig gezin Kranten die thuis worden gelezen Persoonlijkheid: the big five Delinquent gedrag & agressie

Wat wordt er gemeten? Gebruik van alcohol en drugs adolescent en ouders Attitudes tav huwelijk, scheiding, samenwonen Huwelijk/samenwoonintenties Gepercipieerde scheidingskans Perceptie ideale partner Familialisme, familie-eer Seksualiteit Genderrolattitudes

Wat wordt er gemeten? Scheidingskinderen: –Leeftijd bij scheiding –Huidige partnersituatie moeder en vader –Nieuwe partner moeder/vader kinderen uit vorige relatie? –Verblijfsregeling op basis van kalender –Wijzigingen in verblijfsregeling –Inspraak kind bij totstandkoming verblijfsregeling –Tevredenheid met verblijfsregeling –Verplaatsing ene ouder naar andere: (transport)wijze + duur –Contact met beide ouders en tussen ouders –Conflict tussen ouders voor de scheiding –Beleving co-ouderschap/gedeelde verblijfsregeling –Perceptie (vecht)scheiding –Gevoel gevangen te zitten tussen ouders –Verandering van school door scheiding?

Vandaag: zes deelthema’s Nieuw samengestelde gezinnen Co‐ouderschap en de verblijfsregeling na scheiding Interculturaliteit en diversiteit Schoolloopbanen Fysiek en psychisch (on)welbevinden Probleemgedrag

Aandeel jongeren in nieuw samengestelde gezinnen

De verblijfsregeling na scheiding

Migratiegeneratie naar herkomst

Schoolloopbanen Zesdejaarsleerlingen ronde 1 en 2 (N=560)

(On)welbevinden Zich niet goed voelenGeen goede relatie met en tussen ouders

Twee probleemgedragingen Middelengebruik: 23% van de jongeren is problematisch gebruiker Delinquent gedrag: 23% van de jongeren is veelpleger (≥5)

Vervolg van de dag