Geschiedenis van de Europese Integratie Peter Bursens Universiteit Antwerpen

1979 – 1984: trage relance tweede uitbreiding en directe EP verkiezingen Griekenland wordt lid van de EG op 1 januari 1981 hernieuwde contacten na het Kolonelsregime ( ) onderhandelingen van 1976, vooral economische discussies Eerste rechtstreekse verkiezingen voor het EP in juni 1979 afschaffing van aanduiding van de leden door de lidstaten Groot-Brittannië en Frankrijk waren tegenstanders Duitsland, Italië, Benelux en de Commissie waren voorstanders EP blijft wel verstoken van legislatieve en controlerende macht

1979 – 1984: trage relance het Europees Monetair Systeem (EMS) Zoektocht naar monetaire stabiliteit en naar een project voor de Europese Commissie doet voorzitter Jenkins het EMS-idee lanceren. Duitsland wordt een overtuigd voorstander en overhaalt Frankrijk. Duitsland en Frankrijk lanceren het EMS voorstel in European Currency Unit (ECU) Exchange Rate Mechanism (ERM) EMS start in maart half binnen, half buiten de institutionele structuur van de EG belangrijke stap richting uiteindelijke EMU

1979 – 1984: trage relance Thatcher en de Britse EG bijdrage Thatcher wordt premier in 1979: voorstander van economische integratie (interne markt), maar tegenstander van het opgeven van Britse soevereiniteit en vooral verdediger van de Britse (financiële) belangen. Thatcher wil opnieuw onderhandelen over de Britse bijdrage die in realiteit inderdaad onevenwichtig was. Jaren van discussies, voorstellen, verwerpingen, interimakkoorden, (1980 – 1983); Pas na jaren was de positie van Thatcher sterk genoeg en wilden de andere lidstaten van de discussie af. Top van Fontainebleau (1984): 66% van de bijdrage vloeit terug (‘rebate’). Financiële hervormingen: GLB, BTW-bijdrage tot 1,4% Start Dooge-committee: studie over de creatie van een interne markt en van de daarvoor nodige institutionele hervormingen

1979 – 1984: trage relance relance in de economische integratie Ideologische overeenstemming over een neo-liberale aanpak: deregulering op het nationale niveau en zo weinig mogelijk herregulering op het Europese niveau Campagne van Etienne Davignon t.a.v. de bedrijfswereld: ESPRIT programma: onderzoek European Round Table: contacten tussen grote bedrijven Commissie maakt werk van verdere economische integratie ‘Cassis de Dijon’ arrest van het Europees Hof van Justitie

1979 – 1984: trage relance relance in de politieke integratie Talrijke dossiers die spanningen oproepen tussen de EEG en de VS … Gaspijplijn tussen de Soviet-Unie en West-Europa Plaatsing van Amerikaanse raketten in West-Europa Onenigheid over het conflict in het Midden-Oosten … nopen de EG tot meer politieke samenwerking: Genscher-Colombo initiatief: meer samenwerking op het vlak van het buitenlands beleid (‘Draft European Act’ ) ‘Plechtige Verklaring over de Europese Unie’ (Stuttgart ) Europarlementsleden vormen de ‘Crocodile Club’ installatie van een commissie institutionele zaken in het EP EP: ‘Draft Establishing the European Union’

: naar de interne markt derde uitbreiding Onderhandelingen vanaf 1978 (Portugal) en 1979 (Spanje) Hulp van de EG om Portugal klaar te stomen Probleemgebieden: textiel, landbouw, visserij, vrij verkeer van werknemers, aanpassing van de administratieve structuren Toetreding lang tegengehouden door Franse bezorgdheid inzake landbouw Persoonlijke inzet van Soares en Gonzales Top van Fontainebleau (1984): groen licht voor de toetreding Delors (nieuwe voorzitter van de Europese Commissie) ruimt de laatste (landbouw)obstakels op (1985): de financiering van de ‘Geïntegreerde Mediterrane Programma’s’ Portugal en Spanje worden lid op 1 januari 1986 Neveneffect: hernieuwd vertrouwen in het integratieproces

: naar de interne markt het ontwerp van de interne martkt Delors stelt een ambitieus werkplan op voor de Commissie en de EG Voltooiing van de interne markt tegen eind 1992 Nieuwe poging tot ontwikkeling van een EMU Hervorming van het buitenlands beleid Nieuwe besluitvormingsprocedures Zeer grote steun van de business lobbies voor de interne markt Witboek over de voltooiing van de interne markt tegen eind 1992’, door Delors en Cockfield Lijst van 300 maatregelen, met timing, nodig voor de voltooiing Plan raakt aan een breed gamma beleidsdomeinen

: naar de interne markt de top van Milaan en de IGC ( ) Witboek interne markt aanvaard Verslag van het ‘Dooge Committee’ over institutionele hervormingen suggesties voor nieuwe besluitvormingsprocedures uitbreiding van de EG-bevoegdheden Na zware discussies wordt beslist om een IGC te houden IGC van september 1985 tot februari 1986 rel over de deelname van het Europees Parlement aan de IGC dubbele besprekingen verdragswijzigingen in functie van de besluitvorming samenwerking op het gebied van buitenlands beleid en defensie uiteindelijk samengevoegd in de Europese Eenheidsakte

: naar de interne markt de Europese Eenheidsakte Ondertekening in twee stappen (Italië, Denemarken, Griekenland) Weinig discussie en vooruitgang inzake buitenlands beleid en defensie Zware discussies over de verdragswijzigingen: het invoeren van gekwalificeerde meerderheid inzake een deel van de harmonisatiemaatregelen Europees Parlement: introductie van de samenwerkingsprocedure (interne markt) en de ‘assent procedure’ (verdragen) weinig vooruitgang inzake de EMU Ratificatie door de lidstaten in Europese Eenheidsakte van kracht sinds 1 juli 1987 Gemengde beoordeling: (kleine) stap vooruit in de integratie

: naar de interne markt voltooiing van de interne markt Trage goedkeuring van de 300 maatregelen Grote effecten voor het bedrijfsleven: fusies, samenwerking, … Cecchini rapport: ‘The cost of non-Europe’ Onenigheid over het financieel pakket ‘Delors I’ doen de ‘Top van Kopenhagen’ mislukken (1987) liberalisering versus cohesiefondsen budgettaire discipline en hervorming van het landbouwbeleid Pas overeenstemming op een extra Top (Brussel, 1988) Verdubbeling van de structuurfondsen Hervorming van het landbouwbeleid Nieuwe begrotingsregels De weg lag nu open om de deadline van ‘Europa 1992’ te halen

1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unie veranderende omstandigheden ‘annus mirabilis 1989’: val van de Berlijnse muur ‘Rapport Delors’ goedgekeurd op de ‘Top van Madrid’ (1989) Naar een EMU in drie stappen, te beginnen in 1990 IGC om de nodige verdragswijzigingen door te voeren de Duitse eenmaking (1990) … verkiezingen in Oost-Duitsland (maart 1990) Duitse monetaire Unie (juli 1990) volledige eenmaking (oktober 1990) … betekent een nieuwe boost voor het integratieproces Delors pleit voor Politieke integratie Kohl pleit voor gelijktijdige Duitse en Europese eenmaking ‘Top van Straatsburg’ (1989): beslissing over nieuwe IGC

1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unie aanloop naar twee parallelle IGC’s ‘Top van Dublin’ (1990): besluit om een dubbele IGC op te starten Economische en Monetaire Unie (EMU): fase II en III Europese Politieke Unie (EPU): de Kohl-Mitterand brief ‘Top van Rome’ (oktober 1990): akkoord om fase II van de EMU te starten op 1 januari 1994 Thatcher wordt opgevolgd door Major (1990) ‘Top van Rome’ (december 1990): start van de twee IGC’s

1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unie de EMU en EPU IGC’s Onderhandelingen van december 1990 tot december 1991 parallelle EMU en EPU onderhandelingen, vooral op vraag van Duitsland Duitsland: pro EMU met onafhankelijke ECB en pro EPU Frankrijk: pro EMU en pro EPU, pro meer macht voor de Raad Groot-Brittannië: anti EMU, anti supranationaliteit Italië: pro supranationaliteit, pro EMU, pro EPU, geen twee snelheden vorming van allerhande coalities belangrijke inbreng van de Europese Commissie (Delors) m.b.t. EMU, maar veel minder m.b.t. EPU en de pijlerstructuur het Europees Parlement speelde geen rol

1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unie de EMU en EPU IGC’s Het ontwerpverdrag van het Luxemburgse voorzitterschap: De pijlerstructuur EMU-afspraken (fasen, convergentiecriteria, opt-outs) Afsluitende onderhandelingen onder de Nederlandse voorzitter andere prioriteiten (Joegoslavië, Gatt Uruguay Round) nieuw ontwerp-verdrag zonder pijlerstrcutuur verworpen EMU met twee snelheden voorstel verworpen Het uiteindelijke ‘Verdrag van Maastricht’ Rel over het Europees sociaal beleid: ontstaan van het Sociaal Protocol Fase III van de EMU ten laatste in 1999 Twee nieuwe intergouvernementele pijlers: GBVB en JBZ Medebeslissingsprocedure, meer EU bevoegdheden, meer QMV

1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unie de ratificatie van Maastricht (1992) Referenda in drie lidstaten: Deens referendum verwerpt het Verdrag zeer nipt (50.7% tegen) Iers referendum aanvaardt het Verdrag zeer ruim (69% vóór) Frans referendum aanvaardt het Verdrag zeer nipt (51% vóór) Antwoorden op het Deense ‘Nej’ en het nipte Franse ‘Oui’ Commissie en Europese Raad leggen nadruk op subsidiariteitsprincipe en op meer transparantie in de besluitvorming ‘Top van Lissabon’ (1992) bevestigt het ratificatieproces ‘Top van Edinburgh’ (1992): opt-outs voor Denemarken inzake fase III van de EMU en defensie-aspecten van het GBVB Laatste ratificaties: Nieuw Deens referendum aanvaardt het Verdrag (56.7% vóór) Late ratificatie in GB (ERM) en Duitsland (juridische vragen)

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie de Europese Economische Ruimte (EER) Onderhandelingen over de Europese Economische Ruimte (EER) Oostenrijk, Finland, IJsland, Liechtenstein, Noorwegen, Zweden, Zwitserland overname van het interne markt acquis (visserij, Alpentransport) deelname aan interne markt besluitvorming en het juridisch toezicht EEA gaat van start in 1992 EEA wordt wachtkamer voor EU-lidmaatschap Economische stagnatie in EEA-landen Vrees voor uitsluiting EMU en besluitvorming Neutraliteit niet langer van belang Aanvragen voor lidmaatschap van de Europese Unie Oostenrijk, Finland, Noorwegen, Zweden, Zwitserland

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie vierde uitbreiding Vrij vlotte onderhandelingen vanaf februari 1993 rijke landen ontwikkelde administratieve structuren enthousiaste politieke elites het acquis communautaire was reeds aanwezig (EEA) discussiepunten: milieu, landbouw, energie, visserij, cohesie, … Tijdconstraints: 1996 IGC en EP 1994 verkiezingen akkoorden over milieu, landbouw, cohesie Ioannina-compromis over de blokkerende minderheid en het aantal MEP’s Ondertekening van de toetredingsakkoorden in maart 1994

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie ratificatie en gevolgen van de uitbreiding Ratificatie van de toetredingsakkoorden (1994) Oostenrijks referendum aanvaardt toetreding (66.4% vóór) Fins referendum aanvaardt toetreding (56.9% vóór) Zweeds referendum aanvaardt toetreding (52% vóór) Noors referendum verwerpt toetreding (52.5% tegen) Toetreding van Oostenrijk, Zweden en Finland op 1 januari 1995 Gevolgen van de toetreding van de drie nieuwe landen: netto-betalers aan het EU-budget aandacht voor andere politieke cultuur: transparantie, participatie, openheid aandacht voor andere beleidsdomeinen: milieu, sociale voorzieningen, ontwikkelingssamenwerking, buitenlands beleid Zweden sceptisch (EMU), Oostenrijk en Finland enthousiast (defensie)

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie voorbereidingen van de nieuwe IGC Nieuwe IGC was vastgelegd in het Verdrag van Maastricht: de EU moest hervormd worden in functie van toekomstige uitbreidingen de ‘reflectiegroep’ o.l.v. Carlos Westendorp start werkzaamheden in juni 1995 (Messina) vertegenwoordigers van de lidstaten, het EP en de Commissie voorbereidende rapporten van de instellingen gesprekken overschaduwd door Bosnië en EMU convergentiecriteria tegenstellingen tussen federale en niet-federale opties rapport van de ‘reflectiegroep’ op de ‘Top van Madrid’ (1995) conclusies reflecteren tegenstellingen Prioriteiten voor de echte onderhandelingen: de relevantie van de EU voor zijn burgers, het democratisch deficit en het buitenlands beleid

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie de IGC-onderhandelingen Het debat over de flexibiliteit komt op de agenda redenen: het aanhoudende Britse dwarsliggen, de EMU-vooruitzichten en de toekomstige grote uitbreiding de Lamers/Schäuble paper: pro flexibiliteit variabele geometrie, Europe à la carte? onderhandelingen door werkgroepen, ministers, Europese Raad Frans-Duitse as werkzaam, maar zwakker dan voorheen GB speelt pas echt mee nadat Labour aan de macht is gekomen (1997) Actief Spanje (Aznar), passief Italië (EMU-zorgen) Iers voorzitterschap: ontwerpverdrag (1997) Nederlands voorzitterschap: Verdrag van Amsterdam (1997)

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie het Verdrag van Amsterdam Flexibiliteit: enkel als laatste mogelijkheid acquis communautaire mag niet in gevaar komen Blokkering door landen die niet willen meedoen Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) oprichting van een ‘Analysis and Planning Unit’ secretaris-generaal van de Raad wordt ook de ‘Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid’ introductie van de constructieve onthouding Incorporatie van de ‘Petersbergtaken’ in het Verdrag Mogelijkheid open tot integratie van de WEU in de EU

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie het Verdrag van Amsterdam besluitvorming kleine uitbreiding van het gebruik van gekwalificeerde meerderheid Geen overeenkomst over de herweging van de stemmen in de Raad en de samenstelling van de Europese Commissie Europees Parlement: meer gebruik van de medebeslissingsprocedure vrij verkeer van personen incorporatie van Schengen in het Verdrag, met opt-outs voor Groot-Brittannïe en Ierland migratie en asiel naar de eerste pijler, met uitstel en beperkingen toekomstige oprichting van de ‘Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Rechtvaardigheid Incorporatie van het Sociaal Protocol in het Verdrag Werkgelegenheid: introductie van de richtsnoeren

1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unie het Verdrag van Amsterdam Evaluatie: negatief Protocol over de drie ‘left-overs’: nieuwe IGC vóór uitbreiding Samenstelling van de Europese Commissie Gebruik van gekwalificeerde meerderheid Herweging van de stemmen in de Raad Ratificatie: geen problemen In werking getreden op 1 mei 1999