Psychotraumatologie: weerbaarheid en psychopathologie Prof. dr. Rolf Kleber Ede, 18 september 2007

Karakteristieken van schokkende gebeurtenissen Extreme machteloosheid Diepgaande ontwrichting Extreem onbehagen, confrontatie met dood

Het ‘beginjaar’ 1980 Introductie van het concept PTSS Late gevolgen Vietnam-oorlog in de USA Maatschappelijke achtergronden Gijzelingen in Nederland Opkomst Slachtofferhulp Maar: een veld met een lange geschiedenis

Geschiedenis van psychotrauma I 1850 – 1870 Franse publicaties over kindermisbruik, oorlog en revoluties De eerste treinongevallen (Erichsen) 1880 – 1900 Het concept traumatische neurose (Opperheim) Hysterie: Late effecten van seksueel misbruik (Janet, Breuer & Freud) Oorsprong van de psychoanalyse

History of psychotrauma II 1916 – 1922 World War I and the war in the trenches Shell shock (Charles Myers) W.H.R. Rivers (“Regeneration’) “The flight into illness” Jenseits des Lustprinzips (Freud)

Aandacht voor trauma Huidige populariteit van de term trauma in zowel wetenschap als samenleving Er gebeurt iets heel dramatisch dat iedereen kan overkomen. Traumatische ervaringen laten de grenzen van onze vermogens zien. Traumatische ervaringen tarten het streven naar controle. De moderne druk van de massamedia.

Aandacht voor trauma II Trauma en emotie? Inflatie van het begrip trauma? Het vinden van een balans tussen erkenning van ernstige problematiek en ‘slachtoffercultuur’

Is het zo simpel? Het lijkt simpel, maar is het dat ook? Wat is een traumatische ervaring? Wat is een normale reactie erop? Wat is niet normaal? Wanneer is een trauma verwerkt? Kan er eigenlijk wel sprake zijn van traumaverwerking? Wat voor de een verwerking betekent, is dat het ook voor een ander?

“… suffering is not psychopathology” Weliswaar is de gehele traumaliteratuur vergeven is van het concept posttraumatische stress-stoornis (PTSS), maar slechts weinig getroffenen – relatief gezien dan - lijden aan deze stoornis.

1. Is trauma identiek aan PTSS? Spreken over trauma is spreken over PTSS. In de meeste onderzoeken wordt PTSS als vaststaand gegeven beschouwd en niet ter discussie gesteld. Co-morbiditeit van psychopathologie Andere moeilijkheden zoals verminderde schoolprestaties en gezinsproblemen

Het voorkomen van PTSS Na de vuurwerkramp in Enschede (autochtonen): 13,6% (na 18 maanden), 10,2% (vier jaar later) Na de vuurwerkramp in Enschede (allochtonen): 40,8% (na 18 maanden), 41% (vier jaar later) Bij verkrachte personen: ongeveer 54% ooit

Verdriet

2. Is trauma meer dan emotie? “... sharing an emotion cannot change the emotional memory” (Rimé, 1999) Het delen van de emoties leidde niet tot een reductie in de emotionele lading Effecten waren echter significant zichtbaar op: een besef van erkenning, sociale steun en integratie, het weer oppakken van het dagelijkse levenspatroon, het ondernemen van nieuwe activiteiten, cognitieve veranderingen (betekenisgeving) en fysieke gezondheid.

3. Trauma als een louter negatief fenomeen? Hoe onaangenaam en verschrikkelijk geweldsmisdrijven en rampen ook zijn, ze hebben soms ook positieve gevolgen. Veel mensen (>50%) geven na afloop van intense crises dat zij daar op een of andere wijze baat bij hebben gehad. Van de getroffenen van de Katrinaramp (2005, New Orleans): vertrouwde 83% vijf tot zeven maanden na de ramp op de eigen capaciteiten om het leven weer op te bouwen, besefte 84% sterker te zijn dan zij dachten en vond bijna 89% dat ze meer besef van de waarde van het leven hadden verkregen. Concepten: posttraumatische groei en “benefit finding”.

4. Complex trauma Kun je de problemen wel zo gemakkelijk onder de eenduidige noemer van PTSS brengen? Diagnostische ontwikkelingen “Enduring personality changes after catastrophic experience” (ICD-10)

Typology of traumatic experiences Type I trauma Single, intense, unanticipated events Type II trauma Prolonged, repeated, extreme conditions (series of extreme events over time)

5. Het vraagstuk van de determinanten Wie ontwikkelt wel psychopathologie en wie niet? Talrijke factoren blijken op een of andere wijze nadelig of voordelig te zijn voor problematiek dan wel herstel. De voorspellende kracht op zich is niet erg groot (overzichtsstudie van Ozer et al.: de belangrijkste factor verklaarde slechts een deel (12%) van de klachten)

Determinanten Aard van de gebeurtenis Voorafgaande ingrijpende ervaringen Sociale context Steun en erkenning vanuit de omgeving Persoonlijkheidsstijlen Heftige emotionele reacties (schrik, ontzetting, angst) tijdens de gebeurtenis

Behoeften getroffenen Erkenning

Psychologie van traumaverwerking Traumatische ervaringen worden gevolgd door een proces aangeduid als psychologisch verwerking Verwerking is een gevaarlijke term in het wetenschappelijke en vooral dagelijkse taalgebruik Dit proces is vooral bestudeerd vanuit moderne theorieën over cognitie en informatieverwerking

Wat is verwerking? Het idee van centrale assumpties Verwerking als een normaal en gezond proces Het zoeken en het trachten te herstellen van controle `Waarom is mij dat overkomen?’ Het zoeken naar betekenis

Shattered basic assumptions The world is meaningful The world is benevolent The world is predictable I am invulnerable I am in control I am trustworthy

Tot slot I Niet alleen emotionele ontregeling, maar ook: Sociale ontregeling (de band tussen individu en omgeving tenietgedaan) Cognitieve ontregeling (o.a. betekenisgeving) Biologische ontregeling

Tot slot II De grote diversiteit in reacties Trauma is gekoppeld aan functionele emoties (angsten, boosheid, zelfverwijten etc.) Opmars van (sociaal-)cognitieve benaderingen Op de hoede zijn voor “pathologisering” van op zich normale reacties, maar tegelijk reacties ook niet bagatelliseren