Conferentie van het Steunpunt SSL 24-25 februari 2011 Zittenblijven Conferentie van het Steunpunt SSL 24-25 februari 2011

Zittenblijven in het eerste leerjaar: Zinvol of niet? Mieke Goos, Jan Van Damme, Patrick Onghena & Katja Petry Hoe gaan andere onderwijssystemen met zwakke leerlingen om? Alternatieven voor zittenblijven Barbara Belfi, Heidi Knipprath, Bieke De Fraine & Mieke Goos Hoe een alternatieve aanpak voor zittenblijven implementeren? Anneloes Vandenbroucke & Goedroen Juchtmans

Goos, M. , Van Damme, J. , Onghena, P. , & Petry, K. (2011) Goos, M., Van Damme, J., Onghena, P., & Petry, K. (2011). First-grade retention: Effects on children's academic and psychosocial growth throughout primary education (SSL-rapport nr. SSL/OD1/2011.33). Leuven: Steunpunt ‘Studie- en Schoolloopbanen‘ (SSL). Juchtmans, G., Belfi, B., De Fraine, B., Goos, M., Knipprath, H., Vandenbroucke, A., & Verbeeck, B. (2011). Samen tot aan de meet. Alternatieven voor zittenblijven. Antwerpen: Garant.

Mieke Goos, Jan Van Damme, Patrick Onghena & Katja Petry Zittenblijven in het eerste leerjaar: Zinvol of niet? Mieke Goos, Jan Van Damme, Patrick Onghena & Katja Petry

1. Inleiding Probleemstelling Voor heel wat Vlaamse kinderen verloopt de overgang van K3 naar L1 niet zonder slag of stoot. K3 L1 L2 % zittenblijvers 4% 7%

1. Inleiding Onderzoeksvraag Is zittenblijven in L1 een effectieve onderwijspraktijk of niet? Meer specifiek: Wat zijn de effecten op de groei in vaardigheden wiskunde en technisch lezen de groei in psychosociale vaardigheden van deze leerlingen doorheen de lagere school?

2. Methode Subjecten: representatieve steekproef van het Vlaamse SiBO-project 3624 leerlingen L1, waarvan er 298 blijven zitten in L1 222 klassen 121 scholen gevolgd tot eind lagere school Large-scale longitudinal research project

2. Methode Instrumenten Wiskundevaardigheden: toetsen wiskunde jaarlijks afgenomen op het einde van het schooljaar (L1 tot L6) ontwikkeld voor het SiBO-project door Paul Dudal items over de verschillende leerdomeinen in wiskunde

2. Methode Instrumenten (vervolg) Vaardigheden in technisch lezen: Drie-Minuten-Toets jaarlijks afgenomen op het einde van het schooljaar (L1 tot L3) 3 woordkaarten met woorden van toenemende moeilijkheidsgraad

2. Methode Instrumenten (vervolg) Psychosociale vaardigheden: Leerkrachtvragenlijst jaarlijks ingevuld door de leerkracht items op een 6-punten-schaal 7 subschalen Sociale vaardigheden Populariteit in de klas Agressief gedrag Hyperactief-afleidbaar gedrag Asociaal gedrag Dynamisch-affectieve attitudes en vaardigheden Zelfstandigheid in de klas Schools welbevinden Zelfvertrouwen

2. Methode Instrumenten (vervolg) Controlevariabelen toetsen intelligentiemeting leerkrachtvragenlijst over de leerling oudervragenlijst leerkrachtvragenlijst over de klaspraktijk directievragenlijst 68 leerlingkenmerken 59 klaskenmerken pre zittenblijven in L1 42 schoolkenmerken

2. Methode HOE zittenblijvers en normaalvorderende leerlingen vergelijken? Methode 1: voer een experiment uit Wat? Laat ouders op het einde van het schooljaar een dobbelsteen gooien: 4, 5 of 6 is overgaan naar het volgende leerjaar, 1, 2 of 3 betekent zittenblijven (‘random assignment’). Vergelijk dan de groepsgemiddelden. Vergelijkbare groepen Ethisch onmogelijk! + -

2. Methode HOE zittenblijvers en normaalvorderende leerlingen vergelijken? (vervolg) Methode 2: gebruik longitudinale, observationele data Wat? Volg de loopbanen van leerlingen: sommige leerlingen blijven zitten en anderen niet. Vergelijk dan de groepsgemiddelden. Makkelijk, ethisch mogelijk Niet-vergelijkbare groepen → Om eerlijk te vergelijken moet je vergelijkbare leerlingen selecteren uit beide groepen! Wij hanteren deze strategie + -

2. Methode Analyses: 6-staps-procedure identificatie van ‘true’ confounders leerling-, klas- en schoolkenmerken pre zittenblijven die samenhangen met zowel de treatment (i.e., blijven zitten in L1) als de outcome (i.e., groei in vaardigheden wiskunde en technisch lezen resp. psychosociale vaardigheden) prestaties: 55 leerlingkenmerken en 3 klaskenmerken psychosociaal functioneren: 52 leerlingkenmerken STAP 1

2. Methode Analyses: 6-staps-procedure (vervolg) schatting van de propensity score (PS) van elke leerling op basis van deze confounders PS = kans om te blijven zitten in L1 gegeven deze geobserveerde covariaten 3-niveau logistisch regressiemodel (leerlingen – klassen – scholen) STAP 2

2. Methode Frequentie PS logit

2. Methode Analyses: 6-staps-procedure (vervolg) selectie van leerlingen voor groeicurveanalyses obv 2 criteria ‘regelmatige’ schoolloopbaan L1-L2-L3-L4-L5-L6 L1-L1bis-L2-L3-L4-L5-L6 niet van school veranderen tijdens het lager onderwijs STAP 3

2. Methode Analyses: 6-staps-procedure (vervolg) PS deciel stratificatie STAP 4 10 (even grote) groepen of strata van vergelijkbare leerlingen x x

2. Methode Analyses: 6-staps-procedure (vervolg) test van de kwaliteit van de PS stratificatie binnen elk stratum zijn er geen significante verschillen tss zittenblijvers en normaalvorderenden in PS tenminste 95% van alle geobserveerde leerling-, klas- en schoolkenmerken → per stratum zijn beide groepen equivalent (binnen steekproeffluctuaties) in termen van risicofactoren voorafgaand aan zittenblijven in L1 STAP 5

2. Methode ≠ = ≠

2. Methode Analyses: 6-staps-procedure (vervolg) schatting van gemiddelde effecten van zittenblijven in L1 3-niveau curvilineaire groeicurvemodellen (metingen – leerlingen – scholen) met PS strata als covariaten STAP 6

2. Methode 2 vergelijkingsstrategieën Leerjaarvergelijkingen = vergelijking van zittenblijvers met hun jongere leerjaargenoten (vroegere klasgenoten 1 schooljaar vroeger) Leeftijdsvergelijkingen = vergelijking van zittenblijvers met hun leeftijdsgenoten (vroegere klasgenoten) die in een hoger leerjaar zitten

2. Methode A 2003-2004 (7 jaar) 2004-2005 (8 jaar) 2005-2006 (9 jaar) B 3e leerjaar C 2e leerjaar D E 1e leerjaar Zittenblijven F H G Overgaan Cohorte 1 Cohorte 2 (niet in SiBO-dataset)

2. Methode LEERJAARVERGELIJKING A 2003-2004 (7 jaar) 2004-2005 2005-2006 (9 jaar) B 3e leerjaar C 2e leerjaar D E 1e leerjaar Zittenblijven F H G Overgaan Cohorte 1 Cohorte 2 (niet in SiBO-dataset) LEERJAARVERGELIJKING

2. Methode LEEFTIJDSVERGELIJKING A 2003-2004 (7 jaar) 2004-2005 2005-2006 (9 jaar) B 3e leerjaar C 2e leerjaar D E 1e leerjaar Zittenblijven F H G Overgaan Cohorte 1 Cohorte 2 (niet in SiBO-dataset) LEEFTIJDSVERGELIJKING

2. Methode 2 vergelijkingsstrategieën (vervolg) Waarom? ~ 2 verschillende vragen Hoe ontwikkelen zittenblijvers zich, ten koste van één extra jaar onderwijs, in vergelijking met leerjaargenoten? LEERJAARVERGELIJKING Hoe zou de ontwikkeling van zittenblijvers eruit hebben gezien, waren ze toch overgegaan naar het tweede leerjaar? LEEFTIJDSVERGELIJKING Waarom? elke benadering heeft zijn beperkingen

3. Resultaten Leerjaarvergelijkingen Tijdens het bisjaar (KT) presteren zittenblijvers beter in wiskunde en technisch lezen en functioneren zittenblijvers vergelijkbaar op psychosociaal gebied als hun jongere leerjaargenoten die een vergelijkbare kans hebben om te blijven zitten en toch overgaan MAAR … doorheen de lagere school (LT) groeien zittenblijvers trager in wiskunde en technisch lezen (hun achterstand neemt toe met de tijd) en functioneren zittenblijvers - tenminste voor een gedeelte van hun loopbaan in de lagere school - zwakker op psychosociaal vlak ! Eén uitzondering: populariteit in de klas

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leerjaargenoten ! Uitzondering !

3. Resultaten Leeftijdsvergelijkingen In het algemeen, tijdens het bisjaar (KT) EN doorheen de lagere school (LT) hadden zittenblijvers beter gepresteerd in wiskunde en technisch lezen en gelijkaardig of zelfs beter gefunctioneerd op psychosociaal vlak, waren ze toch overgegaan naar het tweede leerjaar

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

3. Resultaten L1 zittenblijvers Leeftijdsgenoten

4. Discussie In het algemeen blijkt dat zittenblijven in L1 mogelijk minder gunstige effecten heeft dan doorgaans wordt gedacht… doorheen de lagere school groeien L1zittenblijvers trager ivm leerjaargenoten met een gelijkaardige kans om te blijven zitten, waardoor ze op het einde van de lagere school minder goed presteren, minder zelfvertrouwen hebben etc. terwijl ze beter gepresteerd zouden hebben en op psychosociaal vlak gelijkaardig of zelfs beter gefunctioneerd zouden hebben, waren ze toch overgegaan naar het tweede leerjaar

4. Discussie Meer onderzoek blijft nodig … Representativiteit? (normaalvorderenden = selectieve vergelijkingsgroep) Andere outcomes? verdere schoolloopbaan leerlingpercepties prestaties en psychosociaal functioneren Moderatoren? Bv. extra ondersteuning op of buiten school Andere leeftijden? Bv. K3

4. Discussie Gevolgen voor het onderwijsbeleid Zittenblijven in L1 kost de overheid jaarlijks heel wat geld, terwijl het mogelijk minder positieve effecten heeft dan doorgaans wordt gedacht → Misschien moeten we zittenblijven in L1 als onderwijspraktijk in vraag durven stellen en op zoek gaan naar alternatieven…

Bedankt voor uw aandacht! Suggesties? Bedenkingen? mieke.goos@ped.kuleuven.be www.steunpuntloopbanen.be