Leerlingenbegeleiding en het algemeen welbevinden van leerlingen Vrije-CLB-koepel Kansenbevordering Jos Cré

VCLB-Kansenbevordering Visietekst e.a. documenten: Zie www.vclb-koepel.be =>professionelen => KANSEN

Het algemeen welbevinden van leerlingen Basisbehoeften Motivatie om te leren

Competenties Kennis/inzicht en vaardigheden Socio-emotionele aspecten

Behoeftenpiramide van Maslow (een psychologische kijk)

Leerlingenbegeleiding Onrechtstreeks via de school Rechtstreeks naar leerlingen of ouders

Het belang van socio-emotionele ondersteuning bij (kansarme) leerlingen Belang van SEM- aspecten wordt vaak onderbelicht (ped/psy) Daarnaast zijn ook de ‘vakinhouden’ van belang (didactiek) Wisselwerking ontwikkeling van schoolse vaardigheden en van SEM

De feiten: ongelijke doorstroming van kansarme leerlingen in het onderwijs Oververtegenwoordiging van kansarmen in BSO en BuO Ondervertegenwoordiging in HO

Factoren van ongelijke doorstroming Ongelijke kansen buiten het onderwijs Ongelijke behandeling op school Cfr. ‘Gelijke onderwijskansen en kansenbevordering als antwoord op sociale ongelijkheid’ in ‘GOKken op de toekomst. Het Gelijke Onderwijskansenbeleid in Vlaanderen’ (Wolters-Plantyn)

Geen eenzijdige of beschuldigende visie Niet: “de fout van de kansarme” Niet: “de fout van de school” ‘Niet kunnen’ i.p.v. ‘niet willen’ Zowel achterstandsverwerving thuis als achterstelling op school

Ongelijke kansen van thuis uit (SEM aspecten) Sociaal kapitaal Rolmodellen in de familie en kennissen Steunfiguren, sociaal netwerk Cultureel kapitaal Houding tegenover de school/leren Zelfbeeld en aspiratieniveau

Sociaal-cultureel kapitaal: naast deficits ook pluspunten Vechtlust Loyauteit Assertiviteit Integriteit Warmte Moed …

Ongelijke behandeling binnen de school: SEM aspecten Kansarmen voelen zich niet aanvaard op school De school spreekt kansarmen niet aan Minder ondersteuning Onderschatting Communicatie met ouders

Het belang van de SEM factor Een positieve relatie is een voorwaarde om tot leren te kunnen komen Motivatie is de motor van elk leerproces Motivatie kan compenseren bij deficits (waar een wil is, is een weg!)

Aspecten van SEM Het gevoel van ‘veiligheid’ (zich aanvaard voelen; welbevinden) Een positieve relatie met de ‘aanleerder’ Het gevoel dat anderen (je ouders, de leerkracht, de CLB-er…) in jou geloven Het geloof in zichzelf (competentiegevoel ook via succeservaringen) Betrokkenheid: intrinsieke motivatie (interesse) Extrinsieke motivatie: de wil om ‘er te geraken’ (aspiratieniveau)

Toepassing op kansarme leerlingen

Vgl. GOK-thema’s SEM ontwikkeling Omgaan met diversiteit (ICO) Leerlingen- en ouderparticipatie Preventie en remediëing (motivatie) Taalvaardigheidsonderwijs (zinvolle taken) Doorstroming en oriëntering (zelfconceptverheldering)

Socio-emotionele ondersteuning (leerlingenbegeleiding) Expliciete SEM ondersteuning door schoolinterne en schoolexterne leerlingenbegeleiding (CLB) Impliciete SEM ondersteuning door leerkrachten/school

A. Expliciete SEM ondersteuning (leerlingenbegeleiding) Leerlingenbegeleiding/ondersteuning door schoolinterne leerlingenbegeleider of door CLB Via gesprekken met leerlingen Kennismakingsgesprekken (onthaal) Schoolloopbaanbegeleiding (SLB) Begeleidingsgesprekken Begeleiding bij problemen (op vraag van de leerling of van de leerkracht) Individueel of in groep Focussen op kansarmen zonder te stigmatiseren

Aandachtspunten bij de expliciete SEM ondersteuning Respect hebben en tonen Veiligheid creëren (vertrouwensrelatie) Luisteren Geloof in de kansarme leerling Emancipatorisch: de leerling stuurt zichzelf Inzicht in de realiteit bevorderen

Basishouding t.a.v. kansarmen Kansarm is niet ‘minderwaardig’ maar ‘minderbedeeld’ (letterlijk) Bewust van belang van thuis meegekregen ‘kapitaal’ (middenklasse-bril: vanzelfsprekendheden) Respect voor eigen cultuur/eigen keuzes Bewust van achterstellingsmechanismen op school en elders Bewust van positieve kenmerken Positieve basishouding Hoge verwachtingen Ook respect voor zichzelf ‘Streng maar rechtvaardig’

Schoolloopbaanbegeleiding Horizonverruiming Zelfconceptverheldering Loopbaancompetentie Faire diagnostiek Emancipatorisch

Belang van expliciete llbegeleiding Versterken van het sociaal kapitaal Steunfiguur leveren (‘die gelooft in mij; begrijpt mij!’) Aanvullend bij ‘impliciete llbegeleiding/een goed school’ (niet dweilen met de kraan open!)

B. Een school die (ook) afgestemd is op kansarme leerlingen Respect en vertrouwen tonen Onderwijs dat kansarmen boeit Werken aan achterstanden Alle talenten ontwikkelen Kansarme leerlingen extra ondersteunen in de klas Hoge verwachtingen t.a.v. kansarmen Samenwerking tussen leerlingen bevorderen Samenwerking met de ouders realiseren Samenwerken met andere organisaties

1. Respect en vertrouwen in de leerling In en buiten de klas Respect voor eigen cultuur, taal en levensovertuiging Inzetten van Interculturele Bemiddelaar, ervaringsdeskundige in de armoede, leerkracht/CLB-er van allochtone herkomst… Leerlingenparticipatie bevorderen ‘orde en tucht’ (wederzijds respect)

2. Boeiend onderwijs Zelfontdekkend onderwijs: ervaringen aanbieden waaruit men kan leren Aansluiten bij de eigen leefwereld Betekenisvolle, boeiende taken

Een krachtige leeromgeving 3 voorwaarden om taalvaardiger te worden: Actief leren via betekenisvolle taken binnen een positieve, veilige leeromgeving Met de nodige ondersteuning

3. Werken aan achterstanden Geen ‘onterechte vanzelfsprekendheden’ Bv. taalvaardigheid Bv. sociale vaardigheden Bv. zelfstandigheid …

4. Alle talenten ontwikkelen Niet eenzijdig ‘cognitief’ De ‘krachten’ ontdekken, waarderen en aanwenden. Gebruik maken van de aanwezige competenties (cfr. ‘meervoudige intelligenties’) Cfr. competentiegericht evalueren

5. Extra ondersteuning in de klas Vermijden van het ‘Mattheus-effect’ Ondersteuning door leerkracht of co-teacher Ondersteuning door medeleerling Differentiëring

6. Hoge verwachtingen Vermijden van het ‘Pygmaleon- effect’ (self-fulfilling prophecy) Vermijden van onderschatting (eigen beliefs onder controle houden)

7. Samenwerking tussen leerlingen Coöperatief onderwijs Leerlingenparticipatie Klas- en schoolklimaat (groepsvorming) Interactie bevorderen

8. Samenwerken met de kansarme ouders Respect hebben en tonen Expeditiemodel (samen op weg) Ouderparticipatie: ouders actief betrekken Empowerment (bv. moedergroep; alfabetisering; NT2 - ‘ouders in interactie’) Vertrouwen ouders-school bevordert vertrouwen leerling-school

9. Samenwerken met andere organisaties Organisaties die het vertrouwen hebben van kansarme leerlingen of ouders Vertrouwensband school-organisatie bevordert vertrouwen leerling (ouders)-school

Wie helpt de school? Pedagogische begeleiding CLB Nascholing Andere organisaties Lerarenopleiding

Bijdrage van CLB Rechtstreekse leerlingenbegeleiding Rechtstreekse contacten met ouders Faire diagnostiek en evaluatie Consultatieve leerlingenbegeleiding (leerkrachten begeleiden in het omgaan met een leerling) Schoolinterne leerlingbegeleiders coachen Schoolondersteuning

Tot slot: belang van ‘welbevinden’ en SEM – ook bij ons! Geloof in eigen kunnen als ‘begeleider’ Geloof in de mogelijkheden bij leerlingen die opgroeien in kansarme omstandigheden Geloof in de toekomst (naar meer gelijke onderwijskansen!)