College 4: Klemtoon en ritme Prosodie: Klemtoon en ritme

Opbouw van het college 1. Cyclische SPE-regels: problematisch 1.1 Probleem 1.2 Iambic Reversal 2. Alternatieve representatie: Boomdiagrammen 3. Alternatieve representatie: Grids 3.1 Stress clash 3.2 Bomen en grids 3.3 Probleem: clash 4. Euritmieregels 4.1 Ritmische patronen 4.2 Alternerend ritme 5. Klemtoon & Ritme in OT

Cyclische SPE-regels Cycliciteit CSR: [[1] [2]] NSR: [[2] [1]] [ [ [land] [bouw] ] [machine] ] Klankleer 1: MSR: [ … 1 ] CSR: [[1] [2]] NSR: [[2] [1]]

Bracket Erasure Convention BEC: de stressverhoudingen binnen brackets zijn onveranderbaar

Probleem: cycliciteit Cyclische SPE-regels Probleem: cycliciteit Cycliciteit en BEC de stressverhoudingen binnen brackets zijn onveranderbaar tennis: love - fiftéen

Probleem: cycliciteit Cyclische SPE-regels Probleem: cycliciteit Cycliciteit en BEC de stressverhoudingen binnen brackets zijn onveranderbaar tennis: fífteen - love

Probleem: cycliciteit Cyclische SPE-regels Probleem: cycliciteit Cycliciteit en BEC de stressverhoudingen binnen brackets zijn onveranderbaar guitár 'guítar man'

Probleem: cycliciteit Cyclische SPE-regels Probleem: cycliciteit [fifteen][men] 1 1

Probleem: cycliciteit Cyclische SPE-regels Probleem: cycliciteit [[fifteen][men]] 1 1 2 1

Cyclische SPE-regels Probleem: cycliciteit Iambic Reversal Rule Nevenaccentverschuivingen geen accentkwestie, maar ritmische kwestie: Iambic Reversal Rule [[fifteen][men]] 1 1 2 1

Cyclische SPE-regels Iambic Reversal Iambic Reversal Rule (optionele ritmeregel) Stress clash vgl. Marcèl Báx w s S  s w S [1 stress] [1 stress] conditie: w  

Cyclische SPE-regels Iambic Reversal Probleem: ritmeregel kan alleen 'lineaire clashes' verantwoorden Er is geen stress clash, en toch nevenaccentverschuiving [[Mississippi][Delta]] 1 1 2 1 s w s w S w

Relatieve prominentie Boomdiagrammen Relatieve prominentie Liberman & Prince (1977): Stress is relatieve prominentie; d.w.z. een element is sterk ten opzichte van een ander element dat zwakker is

Relatieve prominentie Boomdiagrammen Delta s w Relatieve prominentie Relatieve sterkteverhouding op: syllabeniveau

Relatieve prominentie Boomdiagrammen Mississippi Delta s w s w s w Relatieve prominentie Relatieve sterkteverhouding op: syllabeniveau

Relatieve prominentie Boomdiagrammen Mississippi Delta s w s w s w w s Relatieve prominentie Relatieve sterkteverhouding op: syllabeniveau voetniveau

Relatieve prominentie Boomdiagrammen Mississippi Delta s w s w s w w s s w Relatieve prominentie Relatieve sterkteverhouding op: syllabeniveau voetniveau prosodisch woord fonologische frase

Relatieve prominentie Boomdiagrammen Relatieve prominentie Op syllabeniveau is er geen clash in Mississippi Delta Toch kan Iambic Reversal plaatsvinden: clash op voetniveau Dus non-lineair, het gaat de diepte in.

Grids Accent & ritme Mis sis sip pi Del ta s w s w s w w s s w

Grids Accent & ritme x x x x x x Mis sis sip pi Del ta s w s w s w w s s w a. x voor elke 

Grids Accent & ritme x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta s w s w s w w s s w b. x voor elke sterkste  van elk lexicaal item (fonol. woord) a. x voor elke 

Grids Accent & ritme x x x x x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta s w s w s w w s s w c. x voor elke s, zodat sterkste s van constituent hogere kolom heeft dan de sterkste s van de zwakke zusterconstituent. b. x voor elke sterkste  van elk lexicaal item (fonol. woord) a. x voor elke 

Grids Accent & ritme x x x x x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta s w s w s w w s s w ritme accent

Grids stress / accent: relatieve prominentie (klemtoon); reflecteert de groepering van syllabes in grotere prosodische eenheden (voet, woord, fonologische frase, …) Accent & ritme

Grids stress / accent: relatieve prominentie (klemtoon); reflecteert de groepering van syllabes in grotere prosodische eenheden (voet, woord, fonologische frase, …) ritme: (regelmatig) patroon van beklemtoonde en onbeklemtoonde syllabes; fysische stimuli Accent & ritme

Grids stress / accent: relatieve prominentie (klemtoon); reflecteert de groepering van syllabes in grotere prosodische eenheden (voet, woord, fonologische frase, …) ritme: (regelmatig) patroon van beklemtoonde en onbeklemtoonde syllabes; fysische stimuli metrum: volledig regelmatig ritme; (psychologische) perceptie van ritmische stimuli Accent & ritme

Grids Accent & ritme Verschil ritme en metrum:

Grids Accent & ritme Verschil ritme en metrum:

Grids Stress clash Clash in de grid: twee adjacente x-en met op het direct daaronder liggende niveau geen x er tussen x x x x x

Grids Stress clash Clash in de grid: twee adjacente x-en met op het direct daaronder liggende niveau geen x er tussen x x x x x x x x

Grids Stress clash Clash in de grid: twee adjacente x-en met op het direct daaronder liggende niveau geen x er tussen x x--------------x x x x x x x x x

Grids Stress clash Reversal: linker x in clash verschuift naar de eerst mogelijke landingsplaats ter linkerzijde x x x x x x x x x x x

Grids Stress clash x x ------------ x x x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta

Grids Stress clash x x x x x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta

Bomen & grids Waarom grids? Hayes (1984): boom  accent / structuur grid  ritme

Bomen & grids Grids Sommige frases hebben een zelfde boom, maar verschillende grids: Good look ing girl Mon ta na Bank Jan - Wou ter Zwart Roe lien tje B. w s w s w s w s s s w w

Bomen & grids Grids Sommige frases hebben een zelfde boom, maar verschillende grids: x x x x x x x x Good look ing girl Mon ta na Bank w s w s w s w s s s w w

Bomen & grids Grids Sommige frases hebben een zelfde boom, maar verschillende grids: x x x x x x x x x x x x x Good look ing girl Mon ta na Bank w s w s w s w s s s w w

Bomen & grids Grids Sommige frases hebben een zelfde boom, maar verschillende grids: x x --------------- x x x x x x x x x x x x x x x Good look ing girl Mon ta na Bank w s w s w s w s s s w w

Bomen & grids Grids Sommige frases hebben een zelfde boom, maar verschillende grids: x x x x x x x x x x x x x x x x x Good look ing girl Mon ta na Bank w s w s w s w s s s w w

Probleem Problemen met Iambic Reversal ontstaan waar

Probleem Problemen met Iambic Reversal ontstaan waar (a) geen clash is en toch een verschuiving, of

Probleem Problemen met Iambic reversal ontstaan waar (a) geen clash is en toch een verschuiving, of (b) wel een clash, maar toch geen verschuiving

Probleem (a) geen clash, toch verschuiving x x x x x x x a me ri kaan

Probleem (a) geen clash, toch verschuiving x x x x x x x a me ri kaan data: perfectionist, kaleidoscoop, Ticonderoga

Probleem (b) wel clash, geen verschuiving x x -------------------- x x x x x x x x x x o ver spe li ge man

Probleem (b) wel clash, geen verschuiving x * x x x x x x x x x x x o ver spe li ge man data: ingewikkelde som vgl. ingewikkelde baby’s

Euritmieregels Ritmische patronen Oplossing Hayes (1984): clash is niet de juiste trigger van nevenaccentverschuivingen Ritmische patronen

Euritmieregels Ritmische patronen Hayes (1984): clash is niet de juiste trigger van nevenaccentverschuivingen bepaalde ritmische output-structuren zijn hoogwaardig; om die te bereiken kunnen nevenaccenten verschuiven Ritmische patronen

Euritmieregels Alternerend ritme De Euritmieregels: op output gericht (daarmee voorloper OT) Quadrisyllabic Rule (QR) op het scandeerniveau liggen de x-en idealiter vier syllabes van elkaar verwijderd. Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme Quadrisyllabic Rule (QR) op het scandeerniveau liggen de x-en idealiter vier syllabes van elkaar verwijderd Disyllabic Rule (DR) op een niveau lager liggen de x-en idealiter twee syllabes van elkaar verwijderd Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme Quadrisyllabic Rule (QR) op het scandeerniveau liggen de x-en idealiter vier syllabes van elkaar verwijderd Disyllabic Rule (DR) op een niveau lager liggen de x-en idealiter twee syllabes van elkaar verwijderd Phrasal Rule (PR) op het een-na-hoogste niveau liggen de x-en zo ver mogelijk van elkaar af Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x QR en DR: a hun dred thir teen men w s w w s s w s s w Alternerend ritme QR en DR:

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x QR : a hun dred thir teen men w s w w s s w s s w Alternerend ritme QR :

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x DR: a hun dred thir teen men w s w w s s w s s w Alternerend ritme DR:

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x x x x x vijf en twin tig ou der wet se pla ten spe lers Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x x x x x x x vijf en twin tig ou der wet se pla ten spe lers Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x ------------ x x x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x Mis sis sip pi Del ta van twee naar vier Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x x o ver spe li ge man nen Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x * x x x x x x x x x x x x o ver spe li ge man nen Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x x o ver spe li ge man nen geen aanpassing: vijf syllabes is geen verbetering t.o.v. drie syllabes Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x x 's Her to gen bos sche cen trum Alternerend ritme

Euritmieregels Alternerend ritme x x x x x x x x x x x x x 's Her to gen bos sche cen trum Alternerend ritme

vijf syllabes verschil is beter dan twee Euritmieregels x x x x x x x x x x x x x 's Her to gen bos sche cen trum vijf syllabes verschil is beter dan twee Alternerend ritme

Conclusies accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus

Conclusies accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus bomen en grids zijn beide nodig voor de representatie van accent en ritme alternatief: Bracketed Grids zie voor uitvoerige discussie van alle mogelijke representaties: Hogg & McCully – Metrical Phonology, a coursebook, Cambridge 1987

Bracketed Grids (Hayes, 1995) Prosodic Word (PrWd) (x )PrWd Foot () (x ) (x) Syllable () (x) (x) (x) ba ri ton

Conclusies accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus bomen en grids zijn beide nodig voor de representatie van accent en ritme stress clash is niet genoeg om ritmische aanpassingen te verklaren;

Conclusies accent en ritme moeten verschillend gerepresenteerd worden, dus bomen en grids zijn beide nodig voor de representatie van accent en ritme stress clash is niet genoeg om ritmische aanpassingen te verklaren; in taal bestaan (universele?) ritmische ideaalpatronen voor de output, die trigger zijn voor (optionele) ritmische aanpassingen

College 4b: Stress in OT Prosodie: Klemtoon in OT

Opbouw van het college Hoofdklemtoon Data 1. Major Generalisaties 2. Minor Generalisaties Nevenklemtoon Klemtoon in een parametrische theorie Hoofdklemtoon in OT Nevenklemtoon in OT (ritme)

Hoofdklemtoon Veel uitzonderingen Dissertatie Kager (1989): Hoofdklemtoon in het Nederlands valt moeilijk te beregelen (zie klankleer 1) Veel uitzonderingen Dissertatie Kager (1989): Major generalisaties vrijwel uitzonderingsloos Minor generalisaties geven sterke tendensen aan

Major generalisaties 1 Hoofdklemtoon bevindt zich nooit verder dan drie syllabes verwijderd van de rechter woordgrens Deze generalisatie staat bekend als: three-syllable window uitz.: Schéveningen, nóminatief

Three Syllable Window …    # finaal penult antepenult

Major generalisaties 2 Hoofdklemtoon valt op de syllabe vóór een syllabe die een (onderliggende) schwa als kern heeft en waarin deze schwa voorafgegaan wordt door een consonant schwallable-restrictie: vb. kalíber, helikópter, colónne

Major generalisaties 3 Hoofdklemtoon kan niet op de voorvoorlaatste (antepenult) syllabe vallen, indien de voorlaatste syllabe (penult) gesloten is en een volle vocaal bevat of indien de voorlaatste syllabe een diftong bevat vb. agénda, eléktron, appéndix, thesáurus

Minor generalisaties 1 Woorden met finaal superzware (VVC of VCC) syllabes hebben finaal hoofdklemtoon vb. abrikóos, schavúit, ledikánt uitz. Nícolaas, árbeid, ólifant

Minor generalisaties 2 Woorden met finaal een diftong hebben finaal hoofdklemtoon vb. karwéi, lakéi; uitz. Móskou, kénau

Minor generalisaties 3 Woorden met finaal een gesloten syllabe met een korte vocaal hebben antepenult hoofdklemtoon vb. báriton, álmanak uitz. pelotón ingeval van tweesyllabige woorden op de penult (kájak; uitzondering tabák)

Minor generalisaties 4 Woorden met finaal een open syllabe hebben penult hoofdklemtoon vb. pyjáma uitz. Cánada

Klemtoon in een parametrische theorie OT doet geen uitspraken over de aard van fonologische representaties !!!

Klemtoon in een parametrische theorie Parameters Opties FOOT FORM Left-Strong/Right-Strong FOOT TYPE QS/QI (Quantity-(in)sensitive) FOOT SIZE Bounded/Unbounded DIRECTION Left-to-Right; Right-to-Left EXTRAMETRICALITY Yes/No EDGE (of EXTRAM.) Left/Right WORD FORM Left-Strong/Right-Strong

Klemtoon in een parametrische theorie Parameters Opties Nederlands FOOT FORM Left-Strong/Right-Strong FOOT TYPE QS/QI (Quantity-(in)sensitive) FOOT SIZE Bounded/Unbounded DIRECTION Left-to-Right; Right-to-Left EXTRAMETRICALITY Yes/No (extram. CVC-syllabes) EDGE (of EXTRAM.) Left/Right WORD FORM Left-Strong/Right-Strong

Klemtoon Constraints in OT Constraints op de vorm van voeten: FTBIN (Foot Binarity)  = ,  RHT = T (Rhythm Type = Trochaic) () = (s w) WSP (Weight to Stress Principle) *(LH), *(HH)

L en H Uitgangspunt in de meeste klemtoonanalyses van het Nederlands: Open syllabes zijn L Er is een verschil in fonotactisch gedrag en prosodisch gedrag Gesloten syllabes zijn H (in sommige analyses: VCC# of VVC# en ook ViVj# (finale diftong) zijn SH)

Klemtoon Constraints in OT Constraints op de positie van de klemtoon: Nonfin (Nonfinality Syllable) *s]PrWd EDGEMOST Align (PrWd, R, s, R) Faithfulness/Correspondence Constraint: Parse-

Ranking in OT ongedomineerd: Rangschikking: Lx = Pr (ieder lexicaal item heeft een prosodische vorm) RHT = T (rhythm type = trochaic) Rangschikking: FTBIN >> Nonfins >> WSP >> Edgemost >> Parse-

LL-woorden w# (chí) na *! * china (chí na) chi (ná) ☞ FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- (chí na) w# (chí) na *! * chi (ná) ☞

LLL-woorden ww#! * py(jáma) w# *! pyjama (pýja)ma (pýja)(ma) FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- (pýja)ma ww#! * py(jáma) w# (pýja)(ma) *! (pyja)(má) ☞

LHL-woorden w# **! (ágen)da *! ww# * agenda a(gén)da a(génda) FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- a(gén)da w# **! (ágen)da *! ww# * a(génda) (ágen)(da) (agen)(dá) ☞

LH-woorden *! w# ro(bót) * robot (ró)(bot) (róbot) ☞ FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- (ró)(bot) *! w# ro(bót) * (róbot) ☞

LLH-woorden ww # (bari)(tón) *! w# * bariton (bári)(ton) ba(ríton) FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- (bári)(ton) ww # (bari)(tón) *! ba(ríton) w# * ☞

Probleem So far so good, maar: Woorden als ledikant (dubbelgesloten syllabe) Oplossing aanpassing onderliggende structuur is lelijk, maar wel vaak gedaan: catalexis: creatie van een fantoomsyllabe (Giegerich 1985, Van der Hulst & Van Lit 1987, Langeweg 1988, Kiparsky 1992, Harris 1994, Kager 1995, Van Oostendorp 1995)

LLSH-woorden echter: ledikánt catalexis: kant = kan $ tø ledikant FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- (lédi)(kan.tø) ww!w# (ledi)(kán.tø) w# le(díkan)tø *! ww# ** le(díkan.tø) * ☞ fantoomsyllabe bewerkstelligt het omgekeerde van nonfinality

Groter Probleem Woorden als karwei (finale diftong) De hier voorgestelde OT-analyse geeft de verkeerde kandidaat als optimaal aan

karwei w# kar(wéi) *! * karwei (kár)(wei) (kárwei) ☞ FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- (kár)(wei) w# kar(wéi) *! * (kárwei) ☞

Oplossing Introductie PK-PROM (Prince & Smolensky 1993, p.39) Element x is een betere peak dan element y als de intrinsieke prominentie van x groter is dan die van y VCC en ViVj zijn superzwaar PK-PROM-SH Constraint komt tussen FTBIN en Nonfinality in (geldt dus alleen voor SUPERzware ’s)

karwei *! kar(wéi) * karwei (kár)(wei) (kárwei) ☞ FTBIN PK-PromSH Nonfs WSP (kár)(wei) *! kar(wéi) * (kárwei) ☞

ledikant *! (ledi)(kánt) * ledikant (lédi)(kant) le(díkant) ☞ FTBIN PK-PromSH Nonfs WSP (lédi)(kant) *! (ledi)(kánt) * le(díkant) ☞

twee adjacente superzware syllabes vijand twee adjacente superzware syllabes vijand FTBIN PK-PromSH Nonfs WSP (vij)(ánd) *! (víj)(and) ☞

Finale Schwallable Introductie *HD-Schwallable Een syllabe waarvan het hoofd geen vocaalplaatskenmerken domineert (schwa dus) moet zich in de zwakke positie van een voet bevinden kritiek: Is dit een universele constraint ???

kaliber *! ka(líber) * kaliber (káli)ber (kali)(bér) ☞ FTBIN Nonfs *Hd-Schwallable WSP (káli)ber *! ka(líber) * (kali)(bér) ☞

Ned. Hoofdklemtoon in OT: ongedomineerd: Lx=Pr; RhT=T FTBIN >> PK-PROMSH >> NONFIN >> *HD-SCHWALLABLE >> WSP >> EDGEMOST >> PARSE- ingewikkeld, maar data ook

Discussie Hoe beoordeel je zo’n analysevoorstel? Zijn de constraints universeel gemotiveerd? Zitten er ad hoc constraints tussen om de puzzel op te lossen? Geven alternatieve rangschikkingen van de constraints alternatieve klemtoonsystemen weer of is het ook mogelijk om d.m.v. re-ranking onmogelijke patronen af te leiden?

Ned. Hoofdklemtoon in OT: voordeel: uitzonderingen kunnen beschreven worden als kleine variaties in de rangschikking van constraints: verschil in kracht van de verschillende invloeden op prominentie vgl. báriton – pelotón parametrische theorie kan niet zo makkelijk met uitzonderingen omgaan

normale patroon LLH-woorden bariton FTBIN Nonfs WSP Edgemost Parse- (bári)(ton) ww # (bari)(tón) *! ba(ríton) w# * ☞

uitzonderlijk patroon LLH-woorden peloton FTBIN WSP Edgemost Nonfs Parse- (pélo)(ton) w!w # (pelo)(tón) *! pe(lóton) w# * ☞ promotie WSP & Edgemost; demotie van Nonfinality

Discussie báriton – pelotón zijn beide af te leiden Nonfinality >> Edgemost >> WSP geeft als optimale output voor LLH: pelóton Komen dergelijke patronen voor LLH-woorden voor, dan is dat goed voor deze analyse Zo niet, dan geeft de mogelijkheid tot re-ranking teveel mogelijkheden en is dat een argument tegen

Tentamenvraag

Voorbeeld Opdracht a. Geef een boomdiagram en een gridrepresentatie voor de ritmische structuur van de frase Zevensnarige Luit. Licht de opbouw van de grid toe. b. Is het volgens jou mogelijk om het nevenaccent in deze frase van sna naar Ze te verplaatsen? Ondersteunt jouw intuïtie de voorspelling volgens Hayes' Quadrisyllabic Rule?

Uitwerking opdracht ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w

Uitwerking opdracht ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w x x x x x x ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w

Uitwerking opdracht ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w x x x x x x x x x ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w

Uitwerking opdracht ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w x x x x x x x x x x x ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w

Uitwerking opdracht ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w x x x x x x x x x ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w

Uitwerking opdracht ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w x x x x x x x x x ze ven sna ri ge luit s w s w w s w s s w

Uitwerking opdracht Het nevenaccent kan (volgens mijn intuitie) naar de eerste syllabe verplaatsen; Dit komt niet overeen met de voorspelling van de Quadrisyllabic Rule, want vijf syllabes verschil is niet beter dan drie Mogelijke verklaringen voor de verschuiving: De verplaatsing wordt veroorzaakt door de Phrasal Rule; Getallen in samenstellingen hebben de neiging klemtoon naar zich toe te trekken, evenals preposities