Groot Zwolle 17 juni 2010 Eigenaardigheden van de menselijke soort

Soms raak je in de war TINBERGEN: Supernormale eieren

SOMS ZELFS KNAP IN DE WAR Salaam aleikum

Maar met een goede marketingstrategie bereik je soms wel iets EEN STEVIG IMAGE!!

Waarom in de war

Waarom in de war II Bevolking is enorm snel toegenomen Techniek is enorm snel geëvolueerd Dat gaf ons een enorme toename in macht over de natuur Daardoor is onze kennis enorm toegenomen Daardoor is het aantal vragen enorm toegenomen Dus is de specialisatie enorm toegenomen En de organisatie moest dus heel sterk toenemen Wat weer maakte dat onze afhankelijkheid enorm toenam En dat alles in twee eeuwen –200 jaar= 1/1000e van mensengeschiedenis

Waarom in de war III Dingen raken vaak in de war door misverstand Als we zouden weten wat misverstanden en crises veroorzaakt, waren we spekkoper De Sociale psychologie geeft hier een suggestie: Competitie is de sleutel Dingen of uitkomsten hebben geen objectieve waarde De waarde is altijd in relatie tot wat de anderen krijgen Sociale vergelijking is dus de enige cue voor waarde Mannen worden erg competitief als ze met minder knikkers dreigen te eindigen dan hun concurrent Vrouwen zijn ook erg competitief, maar niet over knikkers, doch over sociale relaties

Mens is niet veranderd, maar de techniek sterk! De techniek en de organisatie daarvan zijn enorm toegenomen en hebben revolutie ondergaan. Dit maakt ons extreem afhankelijk van de infrastructuur. Soorten techniek: –Energie techniek: stroom, benzine, kernreactoren –Regel techniek : computers, software –Distributie techniek : Verkeer, luchtvaart, logistiek –Fysische & Chemische techniek: Apparaatjes en stofjes –Medische techniek: Hygiene, geneesmiddelen, diagnostiek –Communicatie techniek: Media, telefoon, internet –Economische techniek: marketing, modellenbouw, accountancy – Sociale techniek: Training, therapie, opinieonderzoek, organisatie, HRM

Geen wonder dat we in de war zijn

Het mensbeeld De mens is: –Een denkend dier(Socrates) –Een denkend riet(Pascal) –Een politiek dier(Aristoteles) –Een moreel dier (Dharma-volgend) (Hindoeïsme) –Een werkend dier(Franklin) –Een spelend dier(Huizinga) –Een verdringend dier(Freud) –Een zich verhurend dier (Marx) –Een machine(La Mettrie) –Een overlevingsmachine (Darwin) –Een overlevingsmachine voor genen (Dawkins)

© 2006 JP van de Sande RuG Moderne aanvullingen De moderne mens is ook: Een kindblijvend dier (grootbrengen door kleinhouden) Een stinkend rijk dier (nog nooit hadden zovelen zoveel) Een internettend dier (alle mogelijke feitjes makkelijk te vinden, geen verbanden, sterk gepopulariseerd, gedreven door hypes) Een gamend dier (tekort aan spanning en verrassing in veilige omgeving tijdelijk bevredigd) Een GSM-end dier (men is nergens meer alleen, keuze voor overlegpartner is vrij, uitstel behoefte onnodig, noodzaak tot korte, simpele statements)

© 2006 JP van de Sande RuG Hoe werkt de ‘natuur’ eigenlijk? Ze geeft ons een basis en daar moet elk individu zelf wat van maken. Die basis bestaat uit mogelijkheden, niet uit feiten. Bouwt ze kant en klare gedragingen in? –Dat gebeurt zelden, meestal is het een soort basispatroon, dat door spelen, oefenen en modelling verder ontwikkeld moet worden. Wat wordt dan wel ingebouwd? –Ingebouwd wordt een beleving van genot als het lukt en van pijn, verdriet o.i.d. als het niet lukt (de ‘drives’ uit het behaviourisme). (proximate verklaring) –Bovendien een goed geheugen voor ervaringen, zodat men bij succes het steeds weer probeert en het vermijdt na mislukking (proximate verklaring) –Het voordeel hiervan is dat het veel flexibeler is dan het inbouwen van gedrag Is dat niet gewoon een herleving van het hedonisme (epicurisme), of van de reïnforcement theorie? –Ja, maar dan in een evolutionaire context en veel wijder van scope Hoe werkte dat dan in de evolutionaire practijk? (ultimate verklaring) –Dieren die niet van eten/paren/kinderen/ruilen houden (of van een van de andere basisconcerns ), hebben minder nageslacht, dus wij allen stammen af van voorouders die ervan hielden en dat dan enkele miljoenen jaren lang

© 2006 JP van de Sande RuG De mens reist langs twee sporen NATUUR Voortplanting Kinderzorg Erbij horen Verkennen Status Agressie Communicatie Eten/Drinken Voorraad maken Territorium maken Jagen Bouwen Ruilen Lichaamsverzorging Uitrusten Migratie Spel CULTUUR RELATIES EN OPVOEDING MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv. Organisatietypen of Stad vs platteland) IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES REGERING, POLITIEK SYSTEEM, RECHTSPRAAK REGELS, NORMEN, GEWOONTES, FOLKLORE WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE OORLOGVOERING, VESTINGBOUW TAAL, POËZIE, ROMANS ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS TECHNIEK, GENEESMIDDELEN, APPARATEN, WAPENS KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN HANDEL, BANKWEZEN KLEDING, COSMETICA, BADEN VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN MENSEN, VACANTIE SPELLETJES,SCHAKEN, GAMING, SPORT

© 2006 JP van de Sande RuG De samenleving kent ook twee sporen NATUUR Niets dierlijks is ons vreemd Instincten en emoties Hedonisme Langzame ontwikkeling Natuurlijke verbanden Samenleving: Gemeinschaft Behoefte aan erbij horen Groepsdoelen Plicht; Eer; Traditie Conservatief; Stabiliteit Religie; Magie Strong ties Specifieke reacties op crisis Sociale steun zoeken/geven Toename cohesie KT:Strijd zoeken met vijand LT:Acceptatie van lot CULTUUR Ratio beïnvloedt gedrag Normen & Waarden Kosten-Baten analyse Snelle planning Georganiseerde verbanden Samenleving: Gesellschaft Behoefte aan vrijheid Individualistische doelen Vrijheid; Geld; Vernieuwing Progressief; (schijn) verandering Ideologie; Techniek Weak ties Specifieke reacties op crisis Steun professional zoeken Toename isolement KT:Zoeken rationele oplossing LT:Verzet tegen lot

War of all against all Hobbes waarschuwde hiervoor, maar dan voor de oorlog van individu tegen individu Leviathan (de staat) heeft dat opgelost Toen kwam de oorlog van de staat tegen de staat Politiek en economisch Militair Leviathans VN en EU hebben dit redelijk opgelost Toen kwam de oorlog van organisatie tegen organisatie Ministerie tegen ministerie Politieke partij tegen Politieke partij Belangengroep tegen Belangengroep Onderneming tegen Onderneming Productie tegen Verkoop Opleiding tegen Opleiding Ziektekostenverzekeraar tegen Ziektekostenverzekeraar Toch wordt concurrentie nog steeds aangemoedigd, onder luide toejuichingen van een immer groeiend legioen van advocaten Aanmoedigen tot oorlog van allen tegen allen! Nogal dom dus

Voorbeelden van crisis De ondergang van het Romeinse rijk: 476 en 1453 De Nederlandse opstand: De Franse revolutie: 1789 De Grote depressie: De Danzig crisis: 1939 De laatste economische crisis: 2008

Zijn crises cyclisch? Uit analyse van politieke crises gedurende 400 jaar zou dat blijken Frequentie ruwweg om de 30 jaar Dat is ongeveer 1 generatie Economische crises lijken ook cyclisch –Bank crises………..1929……………… –Bubbles & crashes1637, 1720, ………………….2008 –Monetaire crises………………….…..1992……….. –Depressies…………… ………….. Kondratieff : 45 jaar Juglar:10 jaar Toch weinig empirische steun: Definitieprobleem

Wat is een crisis? Crisis is niet dat er veel kapot gaat, mensenlevens verloren gaan, wetten en normen in het gedrang dreigen te komen, mensen vluchten, et cetera. Dat is gewoon: WERK Crisis is dat het besturende systeem het niet meer aan kan, overzicht verliest en de moed opgeeft. Crisis heeft dus met bestuur te maken, niet met gebeurtenissen Achteraf is er altijd wel te bedenken hoe er gereageerd had moeten worden Dan moet het vooraf ook lukken!

Gevolgen van crisis Omdat onze maatschappij in hoge mate georganiseerd is, is ze zeer gevoelig voor crisis –Alles hangt met alles samen –Er zijn nog maar enkele grootschalig bruikbare energiebronnen (electriciteit, gas, olieproducten, een beetje hout) –Er zitten nog maar weinig overbodigheden in, dus ook weinig speelruimte. [die zit in: redundantie, voorraden, veel personeel, lage productiviteit] –We zijn in vergaande mate gespecialiseerd –Hierdoor zijn de moderne mensen minder flexibel wat het overleven betreft. (Een leven zonder GSM, TV, plastic, auto’s, Albert Heyn, etc. is ondenkbaar) –Weinigen zijn nog op de hoogte van “natuurtechniek” –Er is dus een nieuwe kaste van crisismanagers ontstaan –Terwijl Leiderschap datgene is, wat nodig gevonden wordt

De alpha Als het over macht gaat zijn we snel verblind: Door grootte Door mooie kleuren Door indrukwekkende displays Door angstaanjagendheid Door opvallendheid

De onderdanen De leider trekt alle aandacht, in de pers, in het dagelijks leven en zelfs in de wetenschap Toch zouden we liever naar de volgelingen moeten kijken, want: MACHT WORDT GEGEVEN Macht berust op coalities Veel mensen hebben een talent voor ondergeschiktheid Minder mensen hebben talent voor leidinggeven Veel mensen vinden verantwoording griezelig Mensen identificeren zich makkelijk met een machtige (charismatisch leiderschap)

Charismatisch leiderschap. Freud’s visie (1921) Basisidee –Mens heeft ingeboren sociale mechanismen –Deze komen helder tot uiting in de “oerhorde” –Moderne groepen vertonen nog vele kenmerken van oerhorde Uitgangseisen –Leider heeft of verwerft bijzondere competenties in woord en daad en fascinatie met idee –Leider heeft Narcistische persoonlijkheid –Leider heeft voor alle onderschikten persoonlijke belangstelling –Leider is minder geïnteresseerd in omgang met hogeren of gelijken Ontwikkeling –Op grond van zijn competenties en ideeën verwerft leider crediet –Leider heeft door Narcisme grote behoefte aan zelfbevestiging –Crediet wordt door leider gezien als steun voor narcistische keuze –Volgers merken dat hun steun de leider sterker maakt –Volgers beginnen zich door libidineuze mechanismen te identificeren met leider –Deze identificatie bevestigt narcistische keuze verder Gevolgen: –Door identificatie wordt wens leider als eigen wens gevoeld –Leider wordt steeds sterker –Elke volger heeft idee van persoonlijke band met leider

Enkele narcisten

MANAGERIALISM (Pollit, 1993; McLaughlin et al., 2001; Mawby & Worthington, 2002) Organisaties lijken meer op elkaar dan ze verschillen Dus vakkennis is secundair. Alles kan ingehuurd worden Efficiency en groei zijn de toverwoorden Nadruk op korte termijn -output en -resultaten Ontwikkeling prestatie-indicatoren en ranglijsten Nadruk op de voordelen van concurrentie Centralisatie-tendens: Afkeer van zelf-sturende teams De burger wordt als klant gezien, de werknemer als tool (HRM) Er wordt alleen vooruit gekeken (Henry Ford: history is bunk) Marketingdenken: het gaat om subjectieve beleving Combinatie van centrale beleidsvorming met lokale uniforme dienstverstrekking Loyaliteit aan groep is meer een kwestie van sentiment dan noodzaak

SLECHTS ENKELE CONCLUSIES 1.Onze wereld lijkt behoorlijk in de war 2.Vele oorzaken: snelle groei, veel techniek, competitie 3.Mens reist langs twee sporen: natuur en cultuur 4.Natuur levert drijfkracht, cultuur de sturing 5.Samenleving is sterk veranderd. 6.Nostalgie naar ‘Erbij horen’ is nogal irreëel 7.Als sturing misgaat hebben we crisis: erop of eronder 8.Voor oplossing is eenduidige richting nodig: Leiderschap 9.Er zijn verschillende soorten leiderschap 10.De manager is een van de minder geslaagde varianten

En tenslotte Als niets helpt, kunt U altijd nog iets nemen

HELAAS IS DE TIJD WAT KORT maar MEER INFORMATIE VINDT U OP

© 2006 JP van de Sande RuG Twee manieren van denken

Wat ons van dieren onderscheidt Gedachte was steeds dat ratio typisch menselijk is en daardoor primair Eerste is deels waar, maar: dieren kunnen denken Tweede is niet waar, nog steeds zijn emoties zeer belangrijk en moeilijk in te tomen. Ook werd gezegd: Ik ben een mens, niets dierlijks is me vreemd Dat lijkt me treffend juist. Toch is er een verschil Het verschil heet: Hersenvolume 500cc australopithecus 1000cc Homo habilis 1400cc Homo sapiens Hirstii

Drie Hersen is een raar ding Ingewikkeld is de hersenbouw Ontstaan als alle levende structuren: Een zich steeds verder differentiërend klompje protoplasma. Sommige soorten cellen worden langer Schijnbaar wetend waar ze naar toe moeten. Ze worden gestuurd door hun buurlieden En ze sturen hun buren. Dat doen ze door eiwitten te maken: Aan de buitenkant vang je andere eiwitten Dan wanneer je binnenin zit Hoe gedifferentieerder, hoe meer binnen en buiten En dus hoe meer andere soorten daarbinnen In de groei doen de hersenen de evolutie over Dat zei Haeckel tenminste Vandaar drie fasen van hersengroei En drie soorten hers Eerst was er eén hers, toen twee hersen En nu hebben we al drie hersenen! Dat maakt het soms knap ingewikkeld! The Reptilian brain focuses on the four “ F ’ s: ” feeding, fighting, fleeing, and reproduction McLean, P.D., (1989) The triune brain in evolution, New York, Plenum

Eigenaardigheden van de menselijke soort Hans van de Sande wil laten zien hoe onze natuurlijke aanleg onze wenswereld stuurt en hoe de cultuur, in de persoon van ideologen, dominees, marketeers en andere deskundigen, dat ook tracht te doen. Inzicht in de achtergronden hiervan leidt ons naar de vraag 'wat wil de mens?' en naar de vraag of dat ooit nog eens zal veranderen. Leiderschap en 'erbij horen' zullen hierbij extra aandacht krijgen.