Agressie, een modern verschijnsel? Praten in vertrouwen 13 october 2008 WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

Hulp en Professionalisering Inhoud & onderwerpen Verandering? Agressie Individualisering Culturen De mens Hulp en Professionalisering Conclusies 2

Een belangrijk modern probleem? Ik waarschouw nog een keer! O ja? Kom maar op!

Toch niet zo modern © 2006 JP van de Sande RuG

Wat is agressie? Letterlijk: toenaderen (in plaats van vluchten) © 2006 JP van de Sande RuG Letterlijk: toenaderen (in plaats van vluchten) Alle dieren kennen een Fight/Flight mechanisme Onbewuste en omkeerbare beslissing ogv schatting Twee soorten Agressie: Binnen Soort (affectief) en Tussen Soorten (prooi) Affectief Systeem kent vele remmen en controlemechanismen instinctief: Niet te ver gaan, Dominantie, Schattigheid Cultureel: normen, formele aspecten, wetten en practische bezwaren (cf Elias) Prooi systeem veel minder. (cf ontmenselijking)

Agressie als ‘normaal’ verschijnsel, een historisch overzicht MARTELING DUELS DOODSTRAF VUURWAPENGEBRUIK VUURWAPENBEZIT VERKRACHTING VROUWEN SLAAN KOLONIALISME VECHTERIJ KINDEREN SLAAN VERZET TEGEN OVERHEID 1700 1800 1900 2000

Figuratiesociologie: Norbert Elias Elias, Norbert. (1939). Uber den Prozess der Zivilisation, Frankfurt, Suhrkamp. Twee onderwerpen: Tafelmanieren en Agressie Maatschappij is hiërarchisch gelaagd Hogeren willen zich van lageren onderscheiden (=snobisme) Hogere klassen hebben sterkere impulscontrole (=gentilhuomo. Castiglione, 1528) Lagere trachten dit ook te bereiken (social climbing), en de hogeren gaan zich daardoor nog verder civiliseren (Dik Trom effect) Zo schrijdt beschaving voort

Intergroeps conflict versterkt A. © 2006 JP van de Sande RuG VRIEND VIJAND MENS ROBOT VERZETSSTRIJDER TERRORIST HELD GEK of ROEKELOZE goed slecht dapper laf sterk zwak MAAR GEVAARLIJK taai koppig WIJ ZIJ

De mens reist langs twee sporen © 2006 JP van de Sande RuG NATUUR Niets dierlijks is ons vreemd ‘Instincten’ Gedragsmechanismen Samenleving: Gemeinschaft Behoefte aan erbij horen Groepsdoelen Plicht; Eer; Traditie Conservatief; Stabiliteit Religie; Magie STRONG TIES Specifieke reacties op crisis IMPROVISATIE Fight-Flight Arousal Cohesie CULTUUR Ratio beïnvloedt gedrag Normen & Waarden Kosten-Baten analyse Samenleving: Gesellschaft Behoefte aan vrijheid Individualistische doelen Vrijheid; Geld; Vernieuwing Progressief; Schijnverandering Ideologie; Techniek WEAK TIES Specifieke reacties op crisis PLANNING Prioriteiten stellen Professionaliteit Organisatie

Hulp en Professionalisering Verandering? Agressie Individualisering Culturen De mens Hulp en Professionalisering Conclusies 10

Basis waarderings- en gedrags-patronen Voortplanting (Hofmaken, Paring, Stalking, Porno, SEXINDUSTRIE) Kinderzorg (Temperatuur, Voedsel, Veiligheid, WOONERF, KINDERINDUSTRIE) Erbij horen (Kudde, School, Zwerm, Familie, Stam, Groep, COMMUNITY) Status (Dominantiehierarchie, RESPECT, RECLAME, STATUSINDUSTRIE) Agressie (Dreigen, Vecht/vlucht, Jagen, Doden, ZINLOOS GEWELD, VECHTINDUSTRIE) Communicatie (Signaalsystemen, Taal, Media, EMAIL, CHAT, GSM) Verkennen (Omgeving, Sociale netwerk, Wacht houden, INTERNET, TV, NIEUWSINDUSTRIE) Fourageren (Zoeken, Eten, Delen, Herkauwen, Cantine, CONSUMEREN, McDONALDS) Voorraad maken (Eikeltjes, Hamsteren, Postzegels, RIJK WORDEN, FINANCIELE IND.) Territorium maken (Gebied, Gebouw, Persoonlijke ruimte, Eigen plek, WOONINDUSTRIE) Bouwen (Hol, Nest, Val, Dam, Kantoor, Stadion, SCHOENENDOZEN, BOUWINDUSTRIE) Ruilen (Quid pro quo, oog om oog, geschenken, ruilhandel, HANDEL) Lichaamsverzorging (Gladstrijken, Wassen, Vlooien, COSMETICA & MODE INDUSTRIE) Afwachten (Pauzeren,Wachten, Uitrusten, Zonnen, LEKKER LUIEREN, GEMAKSINDUSTRIE) Migratie (Trek, Nomadisme, Auto's, UITGAAN, MIGRATIE, VACANTIEINDUSTRIE ) Spel (Sociaal, Vecht/vlucht, Prooi, Paintball, Status, Pokeren, Poppen, COMPUTERSPELLETJES, SPEELINDUSTRIE C O N T R L E M H A I S GETRANSFORMEERD DOOR CULTUUR EN DUS DOOR TECHNIEK

Escalatiemodel van gedrag (Chaos model) K A C I STERKTE STIMULUS

REVERSAL THEORIE(Apter, 2002) © 2006 JP van de Sande RuG Mens en dier functioneren niet altijd op dezelfde manier: STATES i.p.v. TRAITS States zijn Bi-stabiel (het een of het ander) en variëren langs verschillende dimensies Bijv. TELISCH----PARATELISCH (van telos: doel) Soms zijn we doelgericht, serieus Soms zijn we op zoek naar nieuw doel, speels Afwisseling tussen toestanden kan snel of langzaam zijn en wordt bepaald door: Satiatie : je wil wat anders Situatie : de omgeving roept bepaald gedrag op Frustratie : het lukt niet of het wordt gevaarlijk Imitatie : anderen zijn besmettelijk

Reversal Theory (Apter, 2002) © 2006 JP van de Sande RuG SPEELS CONFORM HEERSEN EGO SERIEUS REBEL SYMPA ALTER DOELEN REGELS TRANSACTIE RELATIE

Is dit veranderbaar? © 2006 JP van de Sande RuG Ja: Afwisseling tussen toestanden wordt bepaald door: Satiatie : je wil wat anders Situatie : de omgeving roept bepaald gedrag op Frustratie : het lukt niet of het wordt gevaarlijk Imitatie : anderen zijn besmettelijk Maar ook: Nee Agressie is logische reactie op frustratie Veel mensen hebben slechts geringe affectbeheersing Modelling zorgt voor idee dat gedrag ‘normaal’ is

Hulp en Professionalisering Verandering? Agressie Individualisering Culturen De mens Hulp en Professionalisering Conclusies 16

Goed Bezig

Wie is goed bezig? de cathechismus Antwoord: de professional is goed bezig Hoe is dat zo gekomen? Professioneel: van Professio (Lat) openlijke verklaring, officiële aangifte, aangegeven beroep Dus: Professioneel duidt niet zozeer op kwaliteit, maar op inbedding in systeem en verantwoordingsplicht (borging) Maar: Uit Roget’s thesaurus: expert, connoisseur, master, prima donna, first fiddle, cordon bleu, specialist Dus: in Angelsaksische cultuur haast synoniem met goed WORDEN KWALITEIT EN BORGING IDENTIEK?

Wat is een amateur? © 2006 JP van de Sande RuG Letterlijk: een liefhebber (nog ernstiger: dilettant) VOORDELEN: Iemand die van zijn werk houdt, die er emotioneel bij betrokken is Die zich met de inhoud van het werk identificeert Die zijn opbrengst vooral uit het werk zelf haalt (intrinsieke motivatie) NADELEN: Die zich er mee identificeert

Wat is een professional? © 2006 JP van de Sande RuG Letterlijk: een beroepsuitoefenaar met borging VOORDELEN: Iemand die afstand heeft tot zijn werk, die er emotioneel niet bij betrokken is Die zich met zijn positie identificeert Die zijn opbrengst vooral uit de resultaten haalt (extrinsieke motivatie) NADELEN:

Enkele voorbeelden van Professioneel © 2006 JP van de Sande RuG

PRATEN IN VERTROUWEN WERKT MET VRIJWILLIGERS, dus amateurs? © 2006 JP van de Sande RuG WERKT MET VRIJWILLIGERS, dus amateurs? Haalwerk of brengwerk? Voor brengwerk is vertrouwen nodig Hoe ontstaat vertrouwen? Reputatie Gelijkheid (bij ‘WIJ’ horen) Voorspelbaarheid Maar: er is meer In jaren 70 veel onderzoek naar hulp door omstanders In jaren 90 uitgebreid naar interventie bij familiegeweld (Hoefnagels & Zwikkers, 2001)

artikel © 2006 JP van de Sande RuG

5 stappen bij hulpverlening © 2006 JP van de Sande RuG Het voorval moet opgemerkt worden Het moet opgevat worden als een noodgeval Persoonlijke opvattingen over wat nood is Reacties van anderen Men moet zich persoonlijk aangesproken voelen Eigenschappen opmerker Eigenschappen slachtoffer Eigenschappen relatie O-S Eigenschappen situatie (aantal en soort getuigen) Men moet idee hebben over hoe hulp geboden moet worden Bijv Direct of indirect Men moet allerlei beslissingen nemen om te helpen Bij slachtoffer kunnen komen Bijv telefoon hebben en nr kennen

Amateurs of professionals? Wildawsky: Anticipatie versus Veerkracht Riskless society: Anticipatie op alles? Nee, te duur en te ingewikkeld Juist bij onvoorspelbare voorvallen dient er een evenwicht te zijn tussen Preparatie en Improvisatie Professionalisering zorgt voor tweedeling: helpers en slachtoffers Momenteel ligt nadruk te zeer op professionele preparatie Daardoor neemt de hoeveelheid procedures enorm toe Dat leidt tot wantrouwen jegens en afwijzing van hulp publiek MAAR: bij rampen vindt 90% van reddingen plaats binnen 1 uur Bij maatschappelijke misstanden is dat niet anders

Hulp en Professionalisering Verandering? Agressie Individualisering Culturen De mens Hulp en Professionalisering Conclusies

conclusies De mensen lijken meer op elkaar dan ze verschillen © 2006 JP van de Sande RuG De mensen lijken meer op elkaar dan ze verschillen Veel van ons gedrag en onze voorkeuren heeft een basis in de aanleg, die we delen met de dieren Verschillende culturen hebben verschillende normsystemen Ons Nederlands normsysteem is sterk op affectbeheersing gericht Gedrag van mensen kan plotseling omslaan Professionalisering heeft in een ingewikkelde maatschappij voordelen Professionalisering brengt allerlei onverwachte gevolgen met zich mee: regelsystemen, managerialisme, verantwoordingsplicht, inflexibiliteit Daarom zijn amateurs en vrijwilligers van grote waarde Om mensen te bereiken is vertrouwen nodig Dat zit ingewikkelder in elkaar dan het lijkt

Je kunt de mensen niets leren. Maar je kunt ze wel helpen slotconclusie © 2006 JP van de Sande RuG Je kunt de mensen niets leren. Maar je kunt ze wel helpen het zelf te ontdekken Gallileo Gallilei (ca 1620)