ANGST in de palliatieve zorg Florence Guibert Buiron Huisarts Dordrecht

Presentatie Wat is angst (wetenschappelijk?) De verschillende types angst Het herkennen van angst Oorzaken Diagnostiek Behandeling Take home messages

Wat is angst? Normale reactie in de context van een reële dreiging Gaat gepaard met lichamelijke verschijnselen door activatie van het autonoom zenuwstelsel Voorbereiding “fight or flight”reactie Versnelde hartslag en ademhaling Verhoogde spierspanning, speciale gedachten zoals “Ik ga dood” “ Er staat mij iets vreselijks te gebeuren”.

Prevalentie Loopt sterk uiteen: 13% - 79% - herkenning, verschil in meetinstrumenten en meetmomenten Niet meer angststoornissen dan bij gewone bevolking

Verschillende types angst Normale angst: past bij situatie Angstklachten: klachten waarbij normale angst een rol speelt Abnormale angst: na geen of minimale prikkels; past niet bij situatie, niet invoelbaar Paniekaanval: plotseling, heftige symptomen. Past bij verschillende angststoornissen Angststoornissen: verzamelnaam voor verschillende stoornissen met “abnormale” angst; belemmering in sociaal functioneren

Angst in de palliatieve fase Reactieve angst Angststoornis door somatisch aandoening en/of middel (rol neurotransmitters op verschillende hersensgebieden) - symptomen van ziekte en/of medicatie zijn oorzaak van angst. Onderliggend mechanisme nog niet duidelijk Andere soorten angst zoals pre-existente angsten (fobieën, PTSS, paniek...)

Oorzaken Oorzaken van reactieve angst: Ziektegerelateerd Karakterologisch (bijvoorbeeld controle) Existentiële factoren Oorzaken van angststoornissen door somatische aandoening en/of medicatie Pijn, dyspnoe, delier, koorts, metabole dysregulatie (hypercalciëmie), endocriene stoornissen (uitzaaiing in bijnier), hersentumor of uitzaaiing in hersenen Onttrekking van alcohol, roken, benzos, opioïden Medicatie: corticosteroïden, opioïden, benzos, bronchodilatoren, betablokkers, anti-emetica enz.

Oorzaken Andere angststoornissen: Prevalentie hoger bij vrouwelijk geslacht Jongere leeftijd Socio-economische status Uitgelokt door lichamelijke symptomen, behandeling, diagnostiek onderzoek Terminale fase

Herkennen van angst Duidelijk herkenbaar: patient benoemt de symptomen of de symptomen zijn duidelijk herkenbaar zoals tachycardie, snelle hartslag, transpireren, agitatie, slaapprobleem... Minder duidelijk herkenbaar : symptomen die niet reageren op medicatie (o.a. pijn), symptomen die bij de ziekte kunnen horen (o.a. benauwdheid, frequente mictie, warm/koud gevoel...) Meetinstrumenten (Utrecht symptomendagboek / Hospital Anxiety and Depression scale (HADS)->Pallialine

Diagnostiek Anamnese Lichamelijk onderzoek Eventueel lab, CT-scan Eventueel consult psycholoog/psychiater

Behandeling Cave onttrekking bij alcohol/ benzoverslaving Integrale benadering bespreekbaar maken, ruimte geven. Consult psycholoog / psychiater / geestelijk verzorger overwegen Behandeling van uitlokkende factoren Cave onttrekking bij alcohol/ benzoverslaving -> liefst langwerkende benzo’s voorschijven (kans op rebound effect) Medicatie wijzigen of staken

Behandeling Medicamenteus: Benzo’s - aandacht voor kortwerkende medicatie voor de nacht (oxazepam/temazepam) - langwerkende voor algemene dekking (lorazepam/diazepam) - cave metaboliet bijvoorbeeldmidazolam/diazepam - andere routes dan oraal mogelijk, denk aan rectaal/subcutaan (intramusculair vermijden)

Behandeling Medicamenteus: SSRI’s - bij associatie met depressie maar ook als alternatief Citalopram, Sertraline, hierbij de minste interactie; Mirtazapine Andere middelen bijvoorbeeld antipsychoticum: haldol bij angst bij een delier

Take home messages Herkenning van belang Ruimte geven Zo nodig derden inschakelen Behandeling mogelijk