Euthanasie: Schuivende panelen? Probleemstelling: dreigende normalisering? Achtergronden Ontwikkelingen Beschouwing Conclusie?

Medische beslissingen rond het levenseinde Euthanasie: opzettelijk levensbeëindigend handelen door een ander dan de betrokkene op diens uitdrukkelijke verzoek Hulp bij zelfdoding: opzettelijk voorschrijven of verstrekken van middelen waarmee de betrokkene zelf het leven kan beëindigen Levensbeëindigend handelen zonder uitdrukkelijk verzoek van de patiënt (13)

Medische beslissingen rond het levenseinde Intensivering van pijn- of symptoombestrijding met bespoediging van het levenseinde als mogelijk gevolg Niet-instellen of staken van een potentieel levensverlengende behandeling

Cijfers euthanasie / H bij Z 2010 Totaal aantal verzoeken: 6,7% Niet uitgevoerd: 3,7% Euthanasie: 2,8% Hulp bij zelfdoding: 0,1% Trend: lichte stijging PM: stijging zet flink door

Pin- of symptoombestrijding met levensbekortend (neven)effect Als percentage van sterfgevallen: 36% Huisartsen 42% Specialisten ouderengeneeskunde 32% Specialisten NAO 26% Trend: forse stijging PM: Palliatieve sedatie

Afzien van levensverlengende behandeling Als percentage van sterfgevallen: 18% Huisartsen 22% Specialisten ouderengeneeskunde 27% Specialisten NAO 47% Trend:stabiel

Palliatieve sedatie Als percentage van sterfgevallen: 11% Huisartsen 43% Specialisten ouderengeneeskunde 16% Specialisten NAO 41% Trend: forse stijging

Levensbeëindiging door patiënt zelf (nieuw in 2010) Als percentage van sterfgevallen: 1,7 % Staken eten en drinken 0,4% Zelfgespaarde middelen 0,2% Overige 0,9% PM: gewelddadig karaker overige middelen

Hoofdaandoening (totaal) Kanker 79 % (31) Hart- en vaatziekten 4% (22) Anders /onbekend 17% (47) PM: Neurodegeneratieve aandoeningen (ALS; MS) - COPD

Leeftijd E en H bij Z (totaal) 0-64 jaar: 35 (19) 64-79 jaar: 41(31) 80 + jaar: 24 (51) Trend: stabiel

Termijn levensverkorting Minder dan een week: 41% Een tot vier weken: 38% Meer dan vier weken: 21 % Trend: langer

Specialisme (niet-)uitvoerder E en H bij Z Niet uitgevoerd Huisarts: 88 / 95 % Specialist ouderengeneeskunde: 3 / 0 % Specialist NAO: 9 / 5 Huisarts: 71 % Specialist ouderengeneeskunde: 15 % Specialist NAO: 13 %

Redenen niet-uitvoering: huisarts, ouderenarts, specialist NAO Patiënt overleed tevoren 46% 18% 61% Niet conform eisen volgens arts: 33% 52% 31% - geen weloverwogen verzoek 12% 37% 13% - lijden was niet ondraaglijk 24% 23% 27% - lijden was niet uitzichtloos 6% 7% 9% - geen vrijwillig verzoek 1% 0% 0% Patiënt trok verzoek in 15% 13% 4% Persoonlijke principiële bezwaren: 4% 14% 0%

Belangrijkste uitvoeringsreden Verzoek of wens van de patiënt 85% Er was geen uitzicht op verbetering 82% Geen zinvolle behandeling mogelijk 73% (Ernstige) symptomen (excl. pijn) 63% Verlies van waardigheid 61% Verwacht lijden van de patiënt 50% (Ernstige) pijn 49% Verdere behandeling was te belastend 15% Verzoek of wens van de familie 14%

Euthanasie tot dusverre Uitzonderlijk karakter ‘Nee, tenzij’-principe Zeer specifieke groepen patiënten Beperkte aantallen Beperkte frequentie per arts

Criteria strafuitsluiting Het verzoek is vrijwillig en weloverwogen De patiënt lijdt ondraaglijk en uitzichtloos De patiënt is voorgelicht over zijn situatie en vooruitzichten Arts en patiënt hebben de overtuiging dat er geen redelijke andere oplossing is De arts heeft tenminste één andere onafhankelijke arts geraadpleegd De arts voert de levensbeëindiging zorgvuldig uit

Medische grondslag en laatste redmiddel Associatie met levensbedreigende aandoeningen of terminale patiënten Aids-patiënten eerste ‘atypische gevallen’ Arrest-Chabot > Niet per se somatiek ‘Pil van Drion’: pleidooi levensmoeheid; klaar met leven Arrest in zaak Brongersma

Schuivende Panelen I Vergrijzing en ontwikkeling ouderenzorg ‘Uit Vrije Wil’: demedicaliseringsdruk KNMG: ‘verzameling typische ouderdomsklachten’ als medische grondslag ‘Precedent’: macula degeneratie

Schuivende Panelen II Beginnende dementie Meer gevorderde dementie ‘Actueel’ lijden is toekomstvrees Geldigheid euthanasieverklaring bij onmogelijkheid actuele communicatie

Schuivende Panelen III Psychische stoornis maakt iemand niet per se wilsonbekwaam voor euthanasie Maatschappelijke druk wegens vele ‘inhumane’zelfmoorden Discussie in vakpers Invloed ‘gepubliceerde precedenten’op behandelmotivatie nieuwe patiënten?

Schuivende Panelen IV Stichting Levenseindekliniek Impliciete druk op arts (ook KNMG) Buiten reguliere arts-patiënt-relatie Frequentie en ‘drempel’ ‘Euthanasietoerisme’?

Schuivende Panelen V Alternatieve zelfdodingsmogelijkheden Pillen Versterven Heliummethode Druk op arts

Beschouwing Wet biedt veel ruimte voor interpretatie Impact maatschappelijke ontwikkeling op Hoge Raad qua ‘medische grondslag’ Artsen intern verdeeld Impliciete sociale druk door naasten en maatschappij?

Normalisering van euthanasie? Van ‘Nee, tenzij’naar ‘Ja, mits’? 5-10% sterfgevallen? Routine in reguliere artsenpraktijk Euthanasie als norm? Beslissingen levenseinde als nevenproduct medische vooruitgang