maan Er staat een heldere volle maan hoog aan de hemel. Op een tafel voor je liggen de volgende 14 objecten. 1. hagelkorrel 8. honkbal 2. erwt 9. schoteltje 3. dubbeltje 10. dessertbord 4. kwartje 11. soepbord 5. stuiver 12. frisbee 6. gulden 13. basketbal 7. golfbal 14. strandbal Stel je nu voor dat je een van deze objecten in je hand neemt. Het object moet, als je het met uitgestrekte arm omhoog houdt, net groot genoeg zijn om de maan te bedekken. Welk object kies je? Eig. Wereld = eig. Organisme distaal proximaal

maan distale stimulus object in externe omgeving (hemellichaam) proximale stimulus lichtstralen die op netvlies vallen sensatie onbewerkte ervaring van toestanden binnen of buiten lichaam (witte vlek) percept resultaat van waarnemingsproces dat sensatie interpreteert en bewerkt percept = ‘maan’ omvang = gulden of honkbal ... fenomenaal patroon herkenning/beleving ‘maan’ (incl. cyclus, maanlicht, weerwolven, etc.) Eig. Wereld = eig. Organisme distaal proximaal

benaderingen van menselijke waarneming 1850 psychofysica 1880 neurofysiologie 1890 structuralisme 1900 gestaltpsychologie 1910 constructivisme … cognitieve psychologie 1950 directe waarneming … ecologische psychologie 1970 computationele benadering … cognitiewetenschap Fysische eig. Vs subjectieve eig. 2xzware shock = 2x zo pijnlijk zien domineert

neurofysiologische benadering 1880 - heden neurofysiologische benadering Helmholtz : geel nabeeld is gevolg van kennis complementaire kleuren

scherptesensatie Nut van neurofysiologische analyse? Coren, Ward & Enns, 1994

lage resolutie (3 maanden)

visuele paden Wandell, 1996

analyse/synthese

apperceptieve agnosie “Ik heb geen flauw idee. De onderste punt lijkt stevig en de andere delen veerachtig. Het lijkt me niet logisch - tenzij het een soort borstel is.” “Ik sta volledig voor een raadsel. Je kunt het niet aantrekken. Het heeft scherpe stukjes aan de onderkant als een vork. Het zou een soort halsketting kunnen zijn.”

neurofysiologische benadering +++ veel gegevens, met name over perifere mechanismen +++ reductie van psychologische verklaringen (vb. na-effecten) --- hoe werken grote groepen neuronen samen, ver verwijderd van de receptoren --- geen aandacht voor fenomenale patronen; waarneming is afhankelijk van ervaring, cultuur, en opvoeding, terwijl neurofysiologische verklaringen binnen het organisme moeten blijven Helmholtz : geel nabeeld is gevolg van kennis complementaire kleuren

Het geheel is meer dan de som der delen? 1890-1950 Structuralisme & Gestaltpsychologie Het geheel is meer dan de som der delen? Helmholtz : geel nabeeld is gevolg van kennis complementaire kleuren

structuralisme ‘Thus the “taste” of lemonade” is made up of a sweet taste, an acid taste, a scent (the fragrance of lemon), a sensation of temperature and a pricking (cutaneous) sensation. The “taste” of limewater is made up of a weakly sweet taste, a sensation of nausea (organic sensation), a sensation of temperature and a biting (cutaneous) sensation’. (Titchener, 1901) · menselijke ervaringen zijn combinaties van simpele elementen · geheel = som der delen (atomisme, reductionisme) · introspectie Geheel is som der delen probleem: ambiguiteit, dezelfde delen-> 2 gehelen

ambiguïteit: 2 fenomenale patronen bij 1 proximale stimulus Gordon, 1989

Prägnanz Prägnanz: ‘The tendency to make perceptual structure as clear-cut as possible.’

Gestalt-organisatiewetten: aangeboren perceptuele ordeningsprincipes nabijheid (a-c) symmetrie (d) continuering (e) gelijkenis (f)

gestaltpsychologie geest ordent de wereld aangeboren ordeningsprincipes holistisch: het geheel is meer dan de som der delen +++ fascinerende problemen +++ nadruk op fenomenale patronen --- verklaart niets zonder uitwerking van Prägnanz --- lage externe validiteit (mens ziet zelden sterke illusies)

ervaring ordent de wereld 1950 - heden constructivisme ervaring ordent de wereld Helmholtz : geel nabeeld is gevolg van kennis complementaire kleuren

(insect is buffel) = geen grootteconstantie De antropoloog Colin Turnbull beschreef een ontmoeting met een pygmee, die altijd in een dicht woud zonder grote open plekken had geleefd. Het jaar is 1950. “And then he saw the buffalo, still grazing lazily several miles away, far down below. He turned to me and said, “What insects are those?” At first I hardly understood, then I realized that in the forest, vision is so limited that there is no great need to make an automatic allowance for distance when judging size. Out here in the plains, Kenge was looking for the first time over apparently unending miles of unfamiliar grasslands, with not a tree worth the name to give him any basis for comparison. When I told Kenge that the insects were buffalo, he roared with laughter and told me not to tell such stupid lies.”

ervaring en de Müller-Lyer illusie Coren, Ward & Enns, 1994

objectherkenning via componenten

objectherkenning Biederman: recognition-by-components vertelt waar je naar moet kijken. Classificatieregel: Als kraal concaaf is of afwezig DAN hen Als kraal convex is DAN haan

constructivisme sensorische prikkels bieden onvoldoende houvast om de wereld te kunnen specificeren; waarnemingen zijn constructies uit zintuiglijke gegevens en informatie uit ons geheugen percept is een hypothese, die al dan niet bevestigd wordt door sensorische data aandacht voor interne mentale processen +++ verklarend vermogen --- waarom worden illusies niet voorkomen door kennis en ervaring?

constructivisten baseren zich op verarmd stimulusmateriaal 1950 - heden directe waarneming J.J. Gibson constructivisten baseren zich op verarmd stimulusmateriaal complexiteit van menselijke waarneming vloeit voort uit complexiteit van zijn wereld coevolutie van mens en omgeving Helmholtz : geel nabeeld is gevolg van kennis complementaire kleuren

Visueel veld

visual cliff: bewegingsparallax

Gibson: “Schijnprobleem” Rock, 1986

invarianten en affordances invarianten: de relatief onveranderlijke aspecten van de omgeving affordanties: de uitnodigende, intrinsieke kwaliteit van een waargenomen object: de affordantie van een stoel is o.a. ‘bezitbaarheid’, van een kopje ‘grijpbaarheid’ affordanties signaleren functie van stimulus voor organisme en vormen basis voor het voorspellen van gedrag

invariant: horizonratio

directe waarneming/ ecologische psychologie kenmerken van de distale stimulus worden direct begrepen, zonder constructie (directe pick-up van invarianten) waarnemingssysteem omvat meer dan het waarnemende individu: aanwezige stimuluskenmerken zijn onderdeel van het proces +++ nadruk op interactie tussen omgeving en organisme +++ nadruk op functies van stimuli voor waarnemend organisme --- hoe worden invarianten precies opgenomen? --- affordanties zijn vaak te complex om gedrag te voorspellen

cognitiewetenschap - Marr integratie van benaderingen 1970 - heden cognitiewetenschap - Marr integratie van benaderingen Helmholtz : geel nabeeld is gevolg van kennis complementaire kleuren

Algoritme - rekenmethode Marr, 1982

Implementatie Sluit je ogen: vlekken, lijnen Marr, 1982

neuron

Kunstmatig neuraal netwerk Dobelle hersenimplantaat voor blinden camera -> C++ -> occipitaalkwab

computationele benadering/ cognitiewetenschap Integreert 3 soorten verklaringen computationeel (… ecol. psych) bijv. Waarom zien we contouren? algoritmisch (… constructivisme) bijv. Uit welke informatie berekenen we contouren? implementationeel (… neurofysiologie) bijv. Hoe berekenen de hersenen contouren? +++ dwingt psychologen tot nauwkeurig beschrijven van begrippen --- theorieën hebben een klein bereik (stereopsis, object herkenning)

hoofdpunten Gestaltpsychologie + aangeboren ordeningsprincipes - theorie constructivisme + ervaringskennis stuurt waarneming - laboratoriumstudies neurofysiologie + perifere mechanismen - beschrijvend directe waarneming + dynamisch - verschuift problemen naar de wereld computationele benadering + integrerend - smal bereik