Oplossingsgerichte korte psychotherapie Samenvatting theorie & Brugs model BEKAERT Carlos – POC GO Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Theorie - Doelen uitgangspunten en basisprincipes “solution focused therapy” Toelichting “Brugs model” Relatie kwaliteitsonderwijs en CLB –decreet : subsidiair & vraaggestuurd Niet de bedoeling van jullie oplossingserichte psychotherapeuten te maken. Wel deze uitgangspunten aangeven die kunnen bijdragen tot een kwaliteitsvolle en leerlinggerichte leerlingenbegleiding en schoolondersteuning. Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Oorsprong gemiddeld 2.9 gesprekken voldoende 26%: één gesprek 80%:vier of minder 4/275: >9 gesprekken 77% resultaten versus 66% resultaten probleemgerichte benaderingen ( 1998) Brief Family Therapy Center in Milwaukee (1982) Steve de Shazer & Insoo Kim Berg – observatie effectieve therapietussenkomsten België: Korzybski-instituut Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Wat cliënten willen. Effectieve hulp op redelijk korte termijn Dat de dingen beter lopen via veranderingen in gedrag en/of relaties tijdens begeleidingsgesprekken niet voortdurend geconfronteerd worden met hun problematisch verleden, mogelijke tekorten en fouten advies en aanzetten om blokkades te doorbreken zelf opnieuw hun situatie in handen te nemen, opnieuw keuzes kunnen maken. Bron: Vic Rijmen; Oplossingsgerichte gespreksvoering in de hulpverlening, in: Caleidoscoop,15e jaargang,nr.3, pp. 20 e.v. Cliënten zijn leerlingen,ouders,leerkrachten . - Zie ook Kinderkwaliteitscriteria inzake vraaggericht werken ( Pameijer; Handelingsgerichte diagnostiek, box 1.8) - Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Oplossingen i.p.v. problemen klasse der problemen is anders dan de klasse der oplossingen Geen noodzakelijk oorzakelijk verband , de observator bepaalt het geobserveerde Probleem nooit 100%, altijd UITZONDERINGEN Alle mogelijkheden zijn aanwezig, zelfhelende krachten Een kleine verandering= grootschalige oplossingen Samenwerking in therapie is individueel verschillend DOELEN als kern van de oplossing. -Probleem oplossen: het probleem beschrijven via het verzamelen van gegevens( intake, anamnese,…), probleemanalyse ( strategie , hypothesen en onderzoek) ,van symptoom naar syndroom, bedenken van interventies ( indicaties & tegen-indicaties) ,evaluatie & vervolgcontacten. Het medisch model, een probleemoplossende stuctuur met een wetenschappelijke kennis ( evidence based) als kennis; medisch: genezen, het symptoom weg; psychopedagogisch: een « ideaaltoetsend »/nog af te leggen weg=gewenste toestand ( door wie?); zie ook inleiding Michael Durrant. -De valkuil: « als we oorzaak kennen, dan is de oplossing vanzelfsprekend » Veel werkzame oplossingen ( vooral bij psychologische en pedagogische problemen) hebben niets met dé oorzaak te maken.Voorbeelden: agressie op bus, gooien met ijzervijlen, krassen : géén “probleem” , maar een oplossing: de innerlijke pijn niet meer voelen, de pijn verleggen ( ik neem de trap ipv lift, ik schaam mij er niet meer voor) ,brengt endorfine :euforisch gevoel na zelfverwonding. Symptomen als (verkeerde) gewoonten. Als je ze zelfstandig kunt aanleren, kan je die ook zelf(standig) afleren; De mens heeft zelfhelende capaciteiten ( vb.door bang te zijn leert een kind te leven –schoolverzuim) Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Alle mogelijkheden zijn aanwezig Versterken van de eigen hulpbronnen om autonoom concrete en haalbare gedragsalternatieven te bedenken, te kiezen en uit te proberen Begaafdheden, ervaringen,vaardigheden, maar ook: de eigen omgeving, belangrijke anderen:ouders, familieleden, lleerkrachten,vrienden, overtuigingen, waarden, hun visie … Een fundamenteel principe:Mentale gezondheid betekent vatbaar zijn voor verandering. Bereid zijn om eens een keer een andere aanpak uit te proberen, om je houding te herzien , doet je veel minder kans lopen om te verstikken in gevoelens van machteloosheid. ( Peter Adriaenssens, in: “Praten met je tiener”, 2006. Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Deskundigheid begeleider Referentiekader cliënt (positieve factoren) Door gepaste vragen stellen Problemen in juiste context plaatsen Aandacht gewenste toestand ( toekomst) Concrete en haalbare doelen ONDERHANDELEN Induceren eigen verantwoordelijkheden en beslissingen cliënt (niet-weten) Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07

Basisattitudes begeleider Joinen/rapport maken Houding van NIET-WETEN Herkaderen/positief connoteren Complimenteren Houding van niet-weten: onbevooroordeeld luisteren vanuit het verlangen om meer en meer door de cliënt geïnformeerd te worden. Slechts mogelijk als de therapeut voorbijgaat aan eigen opvattingen, aan eigen hypotheses en verklaringen vanuit zijn theoretische modellen of vanuit zijn eigen verwachtingen en oplossingsvoorstellen. Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Vragen Uitzonderingsvraag Mirakelvraag Schaalvraag Coping vragen Wat wil je behouden? Hoe? Wat? Wanneer? met wie? Waar? ( circulaire hypotheses . Wat is nuttig?) Uitzondering en successen: wanneer lukt het wel? Wanneer is het minder erg? Zijn er ogenblikken waarop het probleem minder voorkomt, of helemaal niet? Wanneer? Wat gebeurt er dan?Wat heeft je doen besluiten om toch op te staan?Hoe heb je dat gedaan? Wat gaf bij jou de doorslag? En wat nog? En wat nog? Details.Details.Details. Schaalvraag: Nul: ik geloof helemaal niet dat ik mijn doel kan bereiken, 10:ik heb er het volle geloof in dat ik mijn doel kan bereiken. Wat, wie heeft er je geholpen?Wat is de kleinste stap die je kan zetten om… Coping vraag: Wat deed je om al die ellende te overleven? Hoe ben je erin geslaagd om dat vol te houden? Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Rapport maken Niet –verbaal spiegelen: afstemmen van ademhaling, stem (volume en tempo), handgebaren, houding, zintuigelijke kanalen (VAKOG) “Hoe weet jij dat iemand van je houdt?” Verbaal spiegelen: woorden, repetitieve uitspraken, Afstemmen op de interesses en wat belangrijk is Respect, complimenteren Samenvatten & parafraseren in woorden cliënt -Video-opnames: geliefden nemen spiegelen elkaar compleet, nemen elkaars ademhaling,spreektempo, toonhoogte, houding (naar elkaar toe), de pupillen wijd open,… -”Ik zie je graag.”,”Ik val op uw…”, “ik zou de muren oprijden,om…” Soms geeft dit hopeloze problemen tussen koppels.Zij wil het hem horen zeggen, hij put zich uit ( in de keuken, door bloemen mee te brengen, …) om zijn liefde te bewijzen door daden. Het betreft ook de knepen van communicatie en gespreksvoering met kinderen, adolescenten en volwassenen. Aanraders terzake: Martine F. Delfos, “ Luister je wel naar mij?” Gespreksvoering met kinderen tussen vier en twaalf jaar. ISBN 90-6665-340-X Ook teams,groepen,zelfs hele bedrijven zijn menselijke systemen. “Ik zie het licht aan het einde van de tunnel.””De hemel klaarde op” “Op onze afdeling hoor je alleen nog klagen. Hij hoorde het donderen in Keulen. Daar had hij geen oren naar. “Wat zou er moeten veranderen om de druk op de ketel te verminderen, om de druk van zijn schouders te halen?” Wie niet horen wil, moet voelen. Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 NIET-WETEN Wat is jouw bijdrage tot de oplossing? Wat wil jij ANDERS in die situatie? Wat wil jij BEHOUDEN in die situatie? Wat geeft jou de hoop dat dit probleem opgelost kan worden? Als de dingen beter gaan, wat gebeurt er dan anders? Aan wat zullen de anderen merken dat je anders bent? Wat is er nodig om de dingen zelfs maar een klein beetje anders te maken? Wondervraag stellen. Zijn er al keren geweest die op het wonder dat je beschrijft lijken? Wat zou er pas echt een mirakel zijn? Aan wat zou je dat merken? Veronderstel dat jouw laraar hier bij mij zit. Wat zou hem helpen om positiever te reageren? Wat zou hij antwoorden denk je? Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Axioma’s Brugs model Het Mandaat , niets anders dan het mandaat De zelfhelende capaciteiten van de cliënt Gezond psychisch functioneren= keuzes kunnen maken Myriam Le Fevere de Ten Hove; Korte therapie,Handleiding bij het “Brugs model” voor psychotherapie met toepassing op kinderen en jongeren; 2000, Garant, Leuven-Apeldoorn. Het mandaat ( een opdracht krachtens welke men een functie vervult) is een delegatie van macht waarover bij elke vraag om hulp wordt onderhandeld. Mandaat is terzelfdertijd een middel tot onderhandelen als het resultaat ervan. Meestal hebben we zelf, vanuit ons therapeutisch model , vanuit ons theoretisch referentiekader ( diagnostisch, pedagagogisch,…) welomlijnde opvattingen over wat nuttig zou zijn voor een cliënt. De deskundige als de (wetenschappelijke expert). Valkuilen: de dormitive principes ( agressief gedrag wegens agressief karakter; sociale problemen omdat sociaal onvaardig- sociale problemen omdat gepest en buitengesloten wordt), de normen en waarden, de eigen verwachtingen tav van individuele (eerste) indrukken, observatoren als deel van het geobserveerde, zelfvervullende wensen/observaties. Elke inspanning om een pathologie te ontdekken zal bijdragen tot de creatie van die pathologie. Elke ontwikkeling van nieuwe probleem-oplossende technieken en behandelingen doet overeenkomstige klanten “maken”. Komt erop aan om rekening te houden met wat de cliënt vraagt; en ons daartoe te beperken i.p.v. te “weten wat goed voor jou is”. Met zo’n houding neem je de verantwoordelijkheid af van klant: jij weet, hij niet. Maakt afhankelijk .Respect voor eigen leefwereld en behoeften geeft mandaat en duidelijk omlijnde, realistische doelen. Anders krijgen we “weerstand”. Het zomaar aanbieden van alternatieven is zelden nuttig. Vb. sporten i.p.v roken. Taak begeleider: een strategie aanbieden die bruikbaar is bij andere probleemsituaties; Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Gebruikt zijn resources? Gebruikt zijn resources? Probleem Probleem of beperking Beperking? ja nee nee Vraag voor hulp? Vraag voor hulp? Voorbijganger ja nee nee Werkbare vraag? Werkbare vraag? Zoeker ja nee -Dit interventieschema helpt ons de mate van mandaat te meten die we op dit ogenblik van de klant verworven/gekregen hebben. Hierop kunnen we onze interventies afstemmen. Op elk niveau zijn andere interventies nuttig om te komen tot de verruiming van het mandaat. nee Gebruikt zijn resources? Koper Gebruikt zijn resources? ja ja Co-expert Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Probleem of beperking? (1) Is er een oplossing mogelijk? Het onderscheid maken als basisvoorwaarde van werkbaar doel . Beperkingen kan je niet ongedaan maken, kan je letterlijk: niet oplossen. Men moet ermee leren leven en kiezen hoeveel plaats ze krijgen in je leven. Vb. arm kwijt, seksueel misbruikt, diagnose ADHD na onderzoek van soft signs- ADHD als genetisch bepaalde vorm of tgv hersentrauma (vb. frontale schade) of effecten van chemotherapie (mogelijk verlies van zogenaamde “witte stof” in de hersenen) ,autisme als neurologisch probleem. Opvoedingsfouten ouders: “ Ware mijn vader niet zo afwijzend geweest, dan…”, “Had ik maar niet het ongeluk gehad…” Vb. ADHD als genetisch bepaalde vorm of als de gevolgen van hersentrauma (vb. frontale schade) of effecten chemotherapie ( mogelijk verlies van zogenaamde “witte stof” in hersenen) Pameijer : factoren waarop leraar geen vat heeft in klas; Beperkingen (of precies de onduidelijkheden omtrent beperkingen) ahv Delfos- www.geestelijke-gezondheid.be Impulsief gedrag tot 16jaar e.m. : neurowetenschapper Giedd: beeldmateriaal hersenactiviteiten : 12-tot 13-jarigen letterlijk nog zeer dicht bij 8-9-jarigen, geeft Puberaal gedrag. Aan 17-18jaar voorbij: “Stop met het kind uithangen”, in de tussenzone (14-16 jaar) : grote “constructiewerken” in de hersenen,met meer risico op onstabiliteit: al dan niet tijdelijke gedragsproblemen, emotionele moeilijkheden en sociale conflicten. (Peter Adriaenssens) Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Probleem of beperking?(2) Beperkingen in de klas Factoren waarbij wij als leerkracht niet veel vat op hebben Voorbeelden: Gezinssituatie (verwenning, verwaarlozing) Vriendenkring Leerstoornissen Ontwikkelingspsychologische factoren Lichamelijke beperkingen Kinderpsychiatrische en/of neurologische beperkingen Groepssamenstelling (grootte, indiv. problematieken e.d) bron: De Spiegelaere Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Is er een hulpvraag? JA : er is een hulpvraag NEEN gestuurd door … =bezoeker, vrijblijvende relatie Weinig/geen Mandaat VERWIJZER Adviezen niet nuttig Complimenteren/respect Zie meer uitgebreide benadering “Cursus SFT 0506 VERWIJZING “ : bezoeker, opdrachtgever, consultatieve leerlingenbegeleiding, uitzonderingen en verwijzers. Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Een WERKBARE HULPVRAAG? Duidelijke doelstellingen? JA : werkbare doelen welgevormde uitkomsten formuleren Wat wil je behouden? Wat wil je veranderen? NEEN: -vage klachten -zichzelf oplossend -de andere moet het doen =ZOEKER,KLAGER, consulterende relatie Werkbaar maken Doelen onderhandelen Vage klachten:”ik ben depressief, ongelukkig,voel mij slecht in mijn vel, heb slechte communicatie met zoon,leerling. Vertel mij wat er scheelt.” Zichzelf oplossende hulpvraag: “Ik kan er niets aan doen, het is gewoon sterker dan mezelf,ik heb er geen enkele vat op, maar jij zal mij toch niet kunnen helpen.” De andere moet het doen: “Moest mijn vader nou eens ophouden met.. Ik wil wel, maar je kent mijn directeur niet zeker?” , “ Ik kan niet in zijn plaats studeren, zolang hij zijn taken niet op tijd inlevert,…” Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Passende hulpbronnen aanwezig? JA= CO-Therapeut Helpen toepassen eigen oplossingen, wanneer er om vraagt NEEN= KOPER -veel mandaat -bereid technieken te kopen /vaardigheden leren krachtbronnen gebruiken UITZONDERINGEN OPDRACHTEN geven -Opdrachten kunnen zijn: observatieopdrachten ( hoe dikwijls per dag kijkt lerares naar jou?), doen alsof- opdrachten, voorspellingsopdrachten ( wie zal dat het eerst merken) Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Experimenteren Observatie-opdrachten Voorspellingsopdrachten “Doen alsof”-opdrachten Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07

WEERSTAND een nuttige bondgenoot De begeleider Niet op dezelfde golflengte Teveel mandaat toegeëigend De cliënt Bepaalt tempo/inhoud veranderingsproces Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Het verschil? Probleemoplossende motivering: gericht op wat NIET werkt. Je kan het, maar je moet het ook willen gebruiken. Oplossingsgericht focussen op wat WEL werkt. - Ik zag in mijn puntenboekje dat je vier uit de zes vorige toetsen met succes afgelegd hebt. Je kan het dus wel. Ik vraag mij af hoe je het beste volgende toets kunt voorbereiden ? Wat denk je? Probleemoplossend: Het spijt mij dat jij uw huiswerken niet ingeleverd hebt. Je wis nochtans wanneer je die moet indienen. Jij bent verantwoordelijk voor uw punten, ik kan niet in uw plaats werken. Ik hoop dat jij je goed voorbereidt hebt op de toets vandaag , anders zou het wel eens faliekant kunnen uitlopen. OPLOSSINGSGERICHT: Jan, ik heb herhaaldelijk opgemerkt hoe zorgvuldig en verantwoordelijk je voor je broertje zorgt . Ik zie ook hoe zorgvuldig jij ons aquarium verzorgt. Je hebt ook je huiswerken ingediend op tijd. Wat denk je, wat zou jij kunnen doen om zeker niet te vergeten uw huiswerk morgenvroeg in te dienen? Dit is méér dan een gesprek . De leerling wordt gevraagd om echt de eigen expert te zijn. Bij de probleemoplossende benadering: leerkracht omschrijft het probleem en beslist dan over de te volgen strategie. Voorbeelden van uitzonderingen: S. steekt dikwijls haar hand op om luidop te mogen lezen in de klas. Zij is erg afleidbaar, daarom neemt de medicatie die haar helpt haar aandacht te richten op haar werk. Wanneer de opdrachten/huiswerken korter zijn, voelt zij zich minder overweldigd en werkt ze dan ook af. Ze werkt heel wat beter als de aandacht van de lerares krijgt, dit houdt haar aandacht gericht en geeft haar sturing. Ze presteert op eigen klasniveau inzake rekenen en is er dol op rekenoefeningen te maken op PC. Sedert het begin van het schooljaar is haar lezen lichtjes (?) verbeterd. Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bekaert Carlos-Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding & schoolondersteuning

Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07 Bibliografie De Jong P. en Berg I., De kracht van oplossingen: Handwijzer voor oplossingsgerichte gesprekstherapie, Lisse, Swets & Zeitlinger, 2001, 272 p. Le Fevere de Ten Hove M., Korte therapie: Een leidraad bij het ‘Brugse model’ voor psychotherapie met een toepassing op kinderen en jongeren, Leuven, Garant, 2000, 96 p. Korzybski instituut oplossingsgerichte therapie, http://www.korzybski.com/ Bekaert C. Oplossingsgerichte leerlingenbegeleiding.2006-07