PICO Sabine Roza 25 januari 2011 Door SSRI-geïnduceerde seksuele bijwerkingen: farmacologische therapieën PICO Sabine Roza 25 januari 2011

Aanleiding en PICO Man, medio veertig, met in 2007 depressieve episode goed reagerend op 375 mg venlafaxine kreeg in het UMCU mirtazapine-additie (45 mg) i.v.m. seksuele bijwerkingen (libidoverlies). Evidentie? P: Depressieve patiënten met respons/remissie op SSRI’s, maar tevens seksuele bijwerkingen I: Toevoeging mirtazapine, bupropion, buspiron C: Placebo O: Minder seksuele bijwerkingen

Artikelen Systematic review 2005 Case series 2008 Taylor MJ, Rudkin L, Hawton K (2005). Strategies for managing antidepressant-induced sexual dysfunction: systematic review of randomised controlled trials. J Aff Disorders 88: 241-54 Case series 2008 Ravindran LN, Eisfeld BS, Kennedy SH (2008). Combining mirtazapine and duloxetine in treatment-resistant depression improves outcome and sexual dysfunction. J Clin Psychopharmacol 28(1): 107-8 Open-label trial 2008 Ozmenler NK et al (2008). Mirtazapine augmentation in depressed patients with sexual dysfunction due to selective serotonin reuptake inhibitors. Hum Psychopharmacol Clin Exp 23(4): 321-6.

Systematic review 15 trials, 904 patiënten, allen placebo-gecontroleerd, diverse addities Bupropion vs. placebo 1. WMD libido 0.88 (95% CI 0.21 – 1.55) 2. n.s. difference in 50% improvement RR 1.07 (95% CI 0.94 - 1.23) 3. (preliminary) improvement in sexual arousal with bupropion

Systematic review (2) Buspirone vs. placebo 1. n.s. difference (‘trend’) in numbers failing to achieve remission of sexual dysfunction at 4 weeks RR 0.60 (95% CI 0.35 - 1.01) 2. n.s. difference in sexual function WMD 3.1 (95% CI -38.33 - 44.53) Mirtazapine vs. Placebo 1. n.s. improvement in sexual dysfunction WMD 0.10 (95% CI 0.29 -0.49)

Systematic review (3) Conclusies: * enig bewijs dat mannen met erectiele dysfunctie voordeel hebben van additie sildenafil (Viagra); n=211 * enig bewijs dat tadalafil (soortgelijk aan Viagra) enig voordeel biedt * beperkt bewijs voor voordeel bupropion en buspiron boven placebo (inconsistente resultaten van trials) * geen significant voordeel (of nadeel) van additie van olanzapine, mirtazapine, yohimbine, granisetron, amantadine, G. biloba of efedrine * meestal kleine trials, niet gereproduceerd * meer RCT’s zijn nodig

Case series 12 patiënten met baseline HRSD 12 of meer kregen 8 weken duloxetine (Cymbalta) Bij 5 onvoldoende respons (geen 50% reductie): toevoeging mirtazapine gedurende 8 weken Geen statistisch significante verbetering op vragenlijst seksueel functioneren, maar 2 verbeterden en 3 bleven stabiel Wel significante vermindering in gemiddelde HRSD-score (p=0.018)

Open-label trial N=49 (25 mannen), 8 weken open-label Met SSRI reeds in remissie (HRSD<7), dosis onveranderd 15 mg mirtazapine ged. 1 week, daarna 30 mg 16 drop-outs, w.v. 4 i.v.m. bijwerkingen (gewichtstoename of sedatie) HRSD-score op week 8 significant lager dan baseline (van 5.73 naar 4.53, p = 0.04) PRSexDQ-score van 9.91 naar 5.82 (p<0.001) GRISS-score van 46.69 naar 34.82 (p<0.001) Verbetering bij 2 ptn na 2 wkn, 3 na 4 wkn, 14 na 6 wkn, 16 na 8 wkn

Conclusies Vooralsnog onvoldoende wetenschappelijk bewijs voor vermindering seksuele bijwerkingen d.m.v. toevoeging mirtazapine, bupropion of buspiron aan SSRI Het enige middel waarvoor tot op heden bewijs is voor het verminderen van door SSRI-veroorzaakte erectiele dysfuncties bij mannen is Viagra Mirtazapine, bupropion en buspiron geven overigens als monotherapie wel significant minder seksuele bijwerkingen in vergelijking met SSRI’s