Neurobiologische en psychologische aspecten van trauma Frits Boer AMC – de Bascule IGSR Masterclass 14 november 2011

Moeder Natuur heeft ons een survival kit meegegeven, met o.a.: Bloedstolling Wondgenezing Schrikreactie

Bloedstolling

Wondgenezing

Schrikreactie

Schrikreactie

Schrikreactie

Schrikreactie

Het vreessysteem

Het vreessysteem

Het vreessysteem 80 ms

Het vreessysteem 150 ms 80 ms

Het vreessysteem 150 ms Bij 60 km/uur: 80 ms

Het vreessysteem 150 ms Bij 60 km/uur: 70 ms = 116 cm 80 ms

Het vreessysteem 150 ms Bij 60 km/uur: 70 ms = 116 cm 80 ms 

Gevaar Gevaar, of de dreiging daarvan, activeert het vreessysteem

Het vreessysteem Amygdala stimuleert: Schrikreflex ‘Bevriezen’ Bijniermerg: adrenaline Bijnierschors: cortisol Samen: de vrees-reactie

Het vreessysteem Bijniermerg: adrenaline Lichaam wordt in optimale toestand gebracht op gevaar te reageren Bijnierschors: cortisol Lichaam wordt in staat gesteld stress-volle situatie langer te doorstaan

Het vreessysteem Lichaam wordt door cortisol in staat gesteld stress-volle situatie langer te doorstaan – o.a. door: Eiwit in spieren afbreken om glucose (energie) te leveren Onderdrukken immuunsysteem Remming botvorming Onderdrukken voortplanting

Het vreessysteem Op gevaar reageren: Arousal: fight or flight Wanneer dit niet helpt: Freeze or surrender [immobilized response]

Het vreessysteem Op gevaar reageren: Arousal: fight or flight Cognitieve verandering: kokervormig blikveld, alleen aandacht voor: bron gevaar ontsnappingsmogelijkheden De rest wordt niet meer waargenomen

Het vreessysteem Wanneer dit niet helpt: Freeze or surrender [immobilized response] Cognitieve verandering: Verlaagd bewustzijn of dissociatie Verminderde waarneming omgeving

Maar kinderen? Kinderen kunnen het nog niet zelf Vreesreactie: Bescherming zoeken (gehechtheidssysteem) Risico-taxatie door kijken naar gezicht beschermer (social referencing)

Maar kinderen? Bescherming zoeken

Maar kinderen? Bescherming zoeken

Maar kinderen? Social referencing

Visual cliff

Social referencing

Social referencing

Alleen kinderen? Bescherming zoeken: Vakantie vreemd land, gids weg Social referencing: Stewardess bij turbulentie

Alleen kinderen? Maar ook: Angst van een ander kun je niet negeren: ziet hij iets dat ook voor jou belangrijk is?

Even de tussenstand opmaken: Vrees treedt automatisch op We veranderen erdoor om beter te kunnen reageren Wij betalen ook een prijs: Minder aandacht voor andere dingen Lichamelijke functies onderdrukt Prima, zolang stress niet te lang duurt

Even de tussenstand opmaken: Primaire reactie kinderen: bescherming zoeken Maar wat als de beschermer zelf de vrees teweegbrengt? Dus bij kindermishandeling door ouder faalt primaire reactie

Even de tussenstand opmaken: Risicotaxatie van kinderen: ouder is informatiebron Dus angst van de ouder kan angst bij kind vergroten Maar ook volwassene wordt beïnvloed door angst van mensen rondom

Van gevaar moet je leren Normaal (‘adaptief’) Posttraumatische groei Pathologisch (‘maladaptief’) Posttraumatische stoornissen

Van gevaar moet je leren Posttraumatische groei: Wanneer verwerking mogelijk is Posttraumatische stoornissen Wanneer verwerking stagneert

PTSS ‘Het systeem blijft hangen’: Er wordt teveel tegelijk gevraagd van de verwerkingscapaciteit van de hersenen Onderdelen van verwerking gaan los van elkaar eigen leven leiden

Maar kinderen? Herbelevingen Vermijding/afstomping reactiviteit Angsten & dromen meer algemeen (monsters) Posttraumatisch spel Vermijding/afstomping reactiviteit Verarming of staken spel Middelengebruik Riskant gedrag

Maar kinderen? Verhoogde prikkelbaarheid Slaapstoornisen, hyperactief gedrag

Niet alleen PTSS Acute stress-stoornis: Subjectief gevoel van verdoving, onthechting of afwezigheid van emotionele reacties, vermindering van het bewust zijn (‘in een waas verkeren’) Derealisatie/ depersonalisatie Dissociatieve amnesie (belangrijke aspecten gebeurtenissen niet kunnen herinneren) Duur: twee dagen tot vier weken Risico op PTSS verhoogd (interveniëren!)

Niet alleen PTSS Bij chronische traumatisering: Traumaontwikkelings-stoornis: Affect en fysiologische disregulatie Aandacht en gedrag disregulatie Zelf en Relatie disregulatie

Traumagerelateerde problemen kinderen Door: Dreiging Verlies Verhuizing(en) Kwetsbaarheid Traumasymptomatologie ouders Aantasting sociale steun netwerken

Traumagerelateerde problemen kinderen Schokkende gebeurtenis: Langdurige psychische stoornissen bij circa 20% PTSS, maar niet alléén – ook: Angststoornissen Stemmingsstoornissen Gedragsstoornissen Leerstoornissen

Verwerking Wereldbeeld bijstellen: dit schokkende kan dus ook gebeuren Amygdala heeft patroon van schokkende gebeurtenis opgeslagen (onbewust) Allerlei zintuiglijke indrukken (trauma herinneringen) geven schrikreactie Door ervaring ontdekken dat deze indrukken niet altijd met gevaar gepaard gaan

Verwerking Verhoogd waakzaam – beducht voor herhaling Verhoogd reactief – klaar om te reageren Wanneer gevaar uitblijft langzame normalisering

Verwerking Verhoogde waakzaamheid en verhoogde reactiviteit kost veel energie, daarom ook: Verdoving – algemeen minder reactief Gevoelsmatige afstomping Dissociatie: minder reactief, vooral voor trauma herinneringen

Verwerking Het innerlijk beeld van de wereld moet worden bijgesteld Officieel: aanpassen cognitieve schema’s Dit kost tijd – intrusies dwingen je ermee bezig zijn

Verwerking Ook relatie tot medemens moet worden bijgesteld Wie kun je nog vertrouwen? Wie kan je bescherming bieden?

Verwerking Ook relatie tot zelf moet worden bijgesteld Ben ik zo weerloos? Ben ik zo’n slappeling?

Verwerking Omdat verwerking veel energie kost: Meer rust en slaap nodig Soms terugval (regressie) in algemene niveau van functioneren Emotioneel labieler (tranen zitten los; soms opeens driftig)

Verwerking Maar als verwerking lukt: Herstel functioneren Groei persoonlijkheid Meer weerbaar Verantwoordelijker Socialer

Dank u voor uw aandacht! f.boer@amc.uva.nl