Les 7 : Processen beheersen Prof. Hildegard Deweerdt Ugent, 2 april 2009

Wat is procesbeheersing? Normale, abnormale en noodsituaties Enkele benaderingen: BBT Eco-efficiëntie Mambo Cradle to Cradle (zie film/boek)

Drie dimensies van een milieubheersysteem Mens en maatschappij Sensibilisatie, betrokkenheid, training Beleid en Organisatie Procedures, SOP, targets, KPI Wetgeving en Techniek Milieutechnische voorzieningen

Wat is procesbeheersing? “besturen, beveiligen en controleren van technische processen is door informatie afkomstig van het proces of door ingrijpen met de hand”.

Wat is procesbeheersing? (ctd) Als we de scope in deze definitie opentrekken naar mzs, gaat het niet enkel over technische processen maar over alle processen die een belangrijke milieu-impact met zich meebrengen.

Wat is procesbeheersing? (ctd) Procesbeheersing bij mzs impliceert ook dat er kritisch moet nagedacht worden over de wijze waarop het proces momenteel wordt bestuurd en of het misschien niet milieuvriendelijker kan.

Voor mzs betekent het sturen van een proces, mogelijkheden beschouwen om de milieu-impact te verminderen en indien dit niet mogelijk is, onderzoeken of het milieuonvriendelijke proces door een milieuvriendelijk alternatief kan vervangen worden. Procesbeheersing koppelt uiteindelijk goede voornemens aan werkelijke acties.

Procesparameters-procescontrole Processen worden gekenmerkt door een aantal parameters of variabelen. Om processen goed te beheersen is het belangrijk deze parameters vast te stellen. Bij procescontrole worden de procesparameters gecontroleerd op hun juistheid. Punten ter overweging zijn: Zijn de juiste procesvariabelen gekozen? Is de meetprocedure (eenvoudig) uitvoerbaar? Welke meetapparatuur dient te worden gebruikt? Kallibratie van de apparatuur? Procedures of werkvoorschriften voor de controle Opleiding/begeleiding van personeel Rapportagevorm

Procesparameters-procescontrole (ctd) Van belang is dat er per variabele een richtwaarde bekend is, zodat duidelijk vastligt wat een afwijking is en wat niet. De gevonden waarden moeten steeds getoetst worden aan deze richtwaarden. Ook is een duidelijke registratie en verdere (elektronische) verwerking van de meetgegevens van belang

Procesbeheersing onder verschillende omstandigheden: normaal/abnormaal/nood Een mzs garandeert de continuïteit van de organisatie Abnormaal: stop, stil, geplande shut down

Procesbeheersing onder verschillende omstandigheden: normaal/abnormaal/nood Enkele voorbeelden van de noodsituaties die zich in een bedrijf kunnen voordoen brand → opvang bluswater electriciteitspanne→ afvalwater in noodbekken staking → opvang afvalstromen …

Beheersen van processen van onderaannemers Meer en meer bedrijven besteden “non core business” uit Uit de milieu-aspectenanalyse moet blijken of er belangrijke milieuaspecten zijn bij de leveranciers of aannemers van werk In rekening te brengen bij inkoop van producten of diensten

Benadering 1: Best Beschikbare Technieken (BBT)

BBT in de sector: groenten- fruit en aardappelenverwerking/ algemeen Mogelijke Betekenis BBT- enkele vbn. Zich verzekeren dat werknemers (b.v. door middel van training) zich bewust zijn van de milieu-impact van het productieproces en hun verantwoordelijkheid hieromtrent. Uitrusting ontwerpen / selecteren zodat consumptie- en emissiehoeveelheden geoptimaliseerd worden en zodat correcte bedrijfsvoering en onderhoud vergemakkelijkt worden. Geluidshinder aanpakken aan de bron op het niveau van ontwerp, selectie, procesvoering en onderhoud, en geluidsbronnen inkapselen. Een onderhoudsprogramma op regelmatige basis toepassen. Een methodologie toepassen en onderhouden ter voorkoming en/of beperking van het water- en energieverbruik en de productie van afval. Een systeem van monitoring en herziening van de verbruik- en emissiewaarden implementeren, zowel op productieproces- als op bedrijfsniveau. Een correcte inventaris van ingaande en uitgaande stromen bijhouden op elk niveau van het productieproces. …. BBT in de sector: groenten- fruit en aardappelenverwerking/ algemeen

Voorbeeld BBT in de sector: groenten- fruit en aardappelenverwerking/ lucht Emissie van ozonafbrekende stoffen voorkomen (bij alle voedingsbedrijven die de processtappen 'afkoelen' en 'invriezen' toepassen); Voorkomen dat geconditioneerde en gekoelde ruimten kouder zijn dan noodzakelijk; Condensatietemperatuur optimaliseren (bij alle voedingsbedrijven die de processtappen 'afkoelen' en 'invriezen' toepassen); Ganse koelinstallatie regelmatig ontdooien (bij alle voedingsbedrijven die de processtappen 'afkoelen' en 'invriezen' toepassen); Condensoren proper houden.

Automatische afvulmachines toepassen voor vloeibare smaakmakers (b. v Automatische afvulmachines toepassen voor vloeibare smaakmakers (b.v. saus, pekel, olie) met een ingebouwd gesloten recyclagesysteem voor gemorste vloeistoffen Reinigingssysteem toepassen voor het reinigen van blikken, flessen of bokalen, waarbij bovendrijvende olie herwonnen kan worden Multi-effect verdampers toepassen voor het concentreren van vloeistoffen. BBT in de sector: groenten- fruit en aardappelenverwerking/ afval-water

Benadering 2: frisse kijk op procesbeheersing via Eco-efficiëntie

Domeinen van eco-efficiëntie De eco-efficiëntie van een product of bedrijf kan verbeteren door onszelf een aantal kritische vragen te stellen inzake 1. processen verbeteringen 2. producten milieuvriendelijk(her) ontwerpen 3. markten herbekijken en de vraag bijsturen 4. afval hergebruiken

Processen verbeteren- enkele vragen die u zich kan stellen Gaan we in het bedrijf als goede huisvaders om met grond- en hulpstoffen en energie? Welke technologische aanpassingen zijn mogelijk? Kunnen we overstappen op milieuvriendelijkere hulpstoffen? Kunnen we de afval- en reststromen opnieuw in het bedrijf inzetten?

Producten milieuvriendelijk(her) ontwerpen- enkele vragen die u zich kan stellen Zijn schadelijke stoffen zoveel mogelijk vermeden door minimalisatie en substitutie door minder schadelijke alternatieven? Zijn schaarse materialen zoveel mogelijk voorkomen door minimalisatie en substitutie door niet- of minder schaarse alternatieven? Worden waar mogelijk gerecycleerde grondstoffen gebruikt en zijn de gebruikte materialen op hun beurt recycleerbaar?

Markten herbekijken en de vraag bijsturen- enkele vragen die u zich kan stellen Is het mogelijk een product te ontwikkelen dat gebruikt kan worden door meerdere gebruikers? Kan het product vervangen worden door een alternatief bestaand product die dezelfde behoefte(s) vervult, die kwalitatief en qua kostprijs minstens even goed is, en die bovendien ook milieuvriendelijker is? Is er verder gekeken dan bestaande oplossingen voor het invullen van een specifieke marktbehoefte?

Afval hergebruiken-vragen Kan afval grondstof worden?

Benadering 3: Bepalen van werkelijke prijs van afvalkosten (economisch waarde van afval) aan de hand van MAMBO

Resultaten 33 ondernemingen : Gemiddeld : totale afvalkosten = 1,1 miljoen € Gemiddeld : aandeel factuurbedragen = 10 % (factor 10) Gemiddeld : totale afvalkosten = 5 % van fabricagekosten (uitschieter <20 %)

= deel aankopen + deel T.W. + ophalings- en verwerkingskosten Concept Totale afvalkosten = deel aankopen + deel T.W. + ophalings- en verwerkingskosten Deel aankopen : = grond- en hulpstofverliezen toe te rekenen via verliespercentages Deel fabricagekosten : = toerekening (in)directe kosten aan het afval per processtap toe te rekenen via uitvalpercentages Specifieke verwerkingskosten : = facturen voor ophaling en verwerking

Grond- en Hulpstofverliezen Afval bevat grond- en hulpstoffen die geen nuttig gebruik gekend hebben Grondstofverliezen = aankoopkosten grondstoffen die uitval/afval worden voor of tijdens de productie (aanwezig in gevormde afval) Hulpstofverliezen = aankoopkosten hulpstoffen die afval worden vooraleer ze hun normale levensduur hebben doorlopen Voorbeelden van hulpstofverliezen: chemische baden, poetsdoeken, smeerolie, vochtwater, reinigingsmiddelen, enz.

product AFVAL machines personeel productiemiddelen overhead (In)directe kosten machines personeel product productiemiddelen AFVAL overhead

Samenstellende elementen van de kostprijs Directe kosten Productiekost Indirecte kosten Fabricagekost Verkoopkostprijs Beheerskost Verkoopkost Verkoopkost

Grondstoffen Directe lonen Directe kosten Hulpstoffen Indirecte lonen Afschrijvingen, ... Indirecte kosten Lonen management, administratie Kantoorbenodigdheden, ... Beheerskosten Lonen verkopers Reclamekosten Verpakkingskosten, ... Verkoopkosten

(In)directe kosten = directe en indirecte fabricagekosten Afschrijvings- en operationele kosten machines Personeelskosten arbeiders Energiekosten vr. productie Overhead (bv. verwarming, verlichting, indirecte lonen) Toerekenbaar aan het afval : afvalstroom = uitvalpercentage productiestroom

(In)directe kosten = directe en indirecte fabricagekosten Afval van vormgevende activiteiten draagt GEEN (in)directe kosten (bv. op maat snijden) Uitz. misproductie vormgeving zelf Kwaliteitskosten zijn NIET aan afval toewijsbaar bv. arbeidskost ontbenen en verwijderen snijlingen Niet alle indirecte kosten zijn vermijdbaar

Toerekeningsmethodes : 1. (In)directe kost gekend per processtap 2. Verdeelsleutelsysteem 3. Procentuele verdeling kosten over processtappen

100% aan afval toewijsbare kosten Afvalstockage - huur containerpark: 10.000 € Tijdsbesteding milco aan afval: 15 uren aan 40 €/uur Tijdsbesteding intern transport afval: 180 uren aan 25 €/uur

Gebruikersgroep : Milieucoördinator : taak, kennis, advies Boekhouding/kostencalculatie : allocatie van kosten Management : prioriteitenstelling voor investeringen of acties

Opties in het Mambo- pakket Berekening van de afvalkost per processtap Berekening van de afvalkost per product Berekening van de afvalkost per afvalstroom Simulatie preventie Kosten/batenanalyse van de preventieinvestering Benchmarking van de resultaten t.o.v. de sector Opvolgen evolutie van de afvalkosten in de tijd Automatische rapportering

Milieuzorgsysteem ISO: PDCA 2.beleidsverklaring/ politiek 3.1 milieu-aspecten 6. beoordeling door de directie 3.2 wettelijke en andere vereisten Act Plan 3.3/ 3.4 objectieven, doelstellingen en programma’s 5.5. audit 4.1 structuur en verantwoordelijkheid 5.4. registraties 5.3 afwijkingen, corrigerende en preventieve maatregelen Check Do 4.2. opleiding, bewustzijn en vakbekwaamheid 4.3. interne en externe communicatie 5.2 Beoordeling van de naleving 4.4/ 4.5 documentatie/documentbeheer 4.6/ 4.7 beheersing werkzaamheden/ noodsituaties 5.1 monitoren, meten en registreren