Voor(oor)delen rond meertaligheid Jacomine Nortier, 9 maart 2011 Utrecht Institute of Linguistics / Opleiding Nederlands j.m.nortier@uu.nl

Om te beginnen: Vandaag veel over meertaligheid, het belang van de moedertaal. Het leren van het Nederlands is noodzakelijk, dat staat buiten kijf!

Onderwerpen in deze lezing op basis van Nederland Meertalenland Wat is meertaligheid? Moedertaal thuis: is dat erg? Achterstanden: over wie hebben we het? Integratie! Voordelen van meertaligheid Wat doen meertaligen met hun talen? Identiteit Jongerentalen Taalvermenging Ontlening Engels een gevaar?

Vragenlijsten 35 informanten waaronder ook doven/horenden die tweetalig in Nederlands en Nederlandse Gebarentaal (NGT) zijn Sommige van hun uitspraken zijn door deze lezing heen gevlochten

Wat is tweetaligheid/meertaligheid? Welke criteria? Spreken verstaan lezen schrijven 2 x 100%? Of 2 x 50%? Complementair? Functioneel criterium

Wat zeggen de meertaligen zelf? ‘Ja want ik ben met twee talen opgevoed. Ik heb het idee dat ik beide talen op moedertaalniveau beheers.’ ‘Ja hoor, want ik kan zonder horten meedoen aan een gesprek in diverse talen.’ ‘Meertalig? Omdat ik meerdere talen beheers en –belangrijker nog- er regelmatig gebruik van maak.’

‘In het Spaans voel ik me iemand anders dan in het Nederlands.’ Citaten waaruit blijkt dat beide talen verschillende functies hebben voor de spreker: 'Ik spreek tegen kinderen die nog niet kunnen praten of tegen dieren altijd Fries. Ook al zijn het Franse kippen of Duitse baby's.’ ‘Mijn mond gaat anders staan als ik Engels praat. Ik heb spierpijn als ik bij familie in Engeland ben geweest. En als ik Engels praat gesticuleer ik anders dan als ik Nederlands praat’ ‘Als je twee talen accentloos spreekt vinden mensen dat verontrustend. Ze vertrouwen het niet en proberen je hoe dan ook in een categorie te plaatsen.’ ‘In het Spaans voel ik me iemand anders dan in het Nederlands.’

Politici, media: ‘Ze spreken thuis nog steeds allochtoons!’ Maar: Nederlandse immigrant in bijv. Thailand Nederlanders in immigratielanden: Meten met twee maten!

Moedertaal leren: alleen een set regels en woorden? Ontdekken van de wereld gaat met behulp van ouders via taal! Gisteren, volgend jaar, drie-plus-vijf: alleen te begrijpen d.m.v. taal (welke dan ook) Het goed beheersen van de moedertaal helpt bij het leren van een nieuwe taal, of dat nou Turks, Nederlands, NGT of Chinees is!

In plaats van elkaar in de weg zitten kunnen talen elkaar versterken en ondersteunen. Kinderen kunnen al heel jong andere talen leren. Meerderheid van de wereldbevolking!

Niet of/of maar en/en! Dat meertaligheid vanzelfsprekend kan zijn bewijst het volgende citaat: ‘Ik vergelijk het met de vraag: hoe is het om de helft van een tweeling te zijn? Die vraag kan je alleen met een wedervraag beantwoorden: ben jij je ervan bewust dat je eentalig bent? Of om de metafoor voort te zetten: hoe is het om geen tweeling maar een eenling te zijn?’

CUP: common underlying proficiency

Met betrekking tot Common Underlying Proficiency (IJsberg-model): Gedachten ten grondslag aan praten, schrijven etc. komen van één gemeenschappelijke ‘engine’ (bron), onafhankelijk van gebruikte taal. 2 of meer talen: 1 geïntegreerde basis Twee- en meertaligheid zijn mogelijk omdat mensen met gemak meer dan 1 taal kunnen opslaan en gebruiken. En dat gaat niet ten koste van andere dingen; ook zwakbegaafden kunnen dit feilloos. Spreken, verstaan, lezen, schrijven in L1 helpt het hele systeem te ontwikkelen. Als die L1 niet genoeg is ontwikkeld, functioneert het systeem niet goed.

Onderzoek van sociaal wetenschapper Paul Leseman: “Kinderen die thuis veel worden voorgelezen in hun moedertaal (Turks, Berber) hebben na een paar jaar op school een grotere Nederlandse woordenschat dan kinderen die weinig worden voorgelezen (in welke taal dan ook). Oók vergeleken met eentalige Nederlandse kinderen uit een milieu waar niet wordt voorgelezen!”

Ouders tweetalig? Dan kunnen kinderen het ook! Kinderen leren makkelijk meerdere talen als ze jong zijn: http://www.youtube.com/watch?v=wgWQoZz6nEk

Nu is het ook duidelijk hoe dit komt: Gesprekken met allochtone scholieren in hoogste klassen VWO/WO: goed in Nederlands, goed in moedertaal. Leerlingen op lagere opleidingsniveaus: problemen met Nederlands, niet goed in moedertaal. Recent onderzoek onder jonge Turkse Nederlanders

J: Zijn er ook mensen in je familie die slecht Arabisch spreken? S: Ja en die spreken dan ook best wel minder goed Nederlands (…) en dat zie ik wel heel erg terug, ik zie dat mensen die haast de moedertaal niet meer spreken die hebben ook héél veel problemen met een andere taal te leren

Achterstand door meertaligheid? Vooral sociale oorzaken! Van alle kinderen met een achterstand is 50% autochtoon Nederlands. (…) Stimulerend intellectueel milieu belangrijker dan welke taal. Voorbeelden: voorlezen, praten, rijmpjes, versjes, samen tv kijken, bespreken, etc.

Wetsvoorstel straks (als we niet oppassen): ouders verplichten cursussen Nederlands te volgen zodat iedereen thuis Nederlands kan praten om te zorgen dat kinderen hogere cijfers halen (dan verdwijnt de achterstand vanzelf wel).

Maar: Praten met kinderen: zeer hoge taalbeheersing vereist m.b.t. alle functies/domeinen. Heb je dat na 1 cursus? Utrechts onderzoek in een multiculturele wijk 10 jaar geleden: welke talen worden thuis gesproken? Ouders willen niet? Molukkers (Nederland); Zulu’s (Zuid-Afrika)

Beter advies: Maak je kinderen taalbewust door veel met ze te praten Betrek ouders meer bij school, bijvoorbeeld door ze op hun eigen kennis en vaardigheden aan te spreken

De Volkskrant, 15 oktober 1998: ‘Tweetaligheid hoeft geen probleem te zijn, integendeel’ (…) Een op de twee Haagse scholieren spreekt thuis een andere taal dan het Nederlands. Maar het is de vraag of dat een probleem is, zegt taal- en minderhedenonderzoeker G. Extra. ‘Je kunt moeilijk de helft van de Randstad tot achterstandsgebied bestempelen.’ (…)

De Volkskrant, enige tijd geleden: “Turkse Nederlanders zijn slecht geïntegreerd omdat ze thuis vooral Turks spreken. “ Is integratie hetzelfde als niet meer je moedertaal spreken? Wat is integratie eigenlijk?

Integratie Perspectief van de meerderheid: Mogen ze hun Ja Nee Ja eigen taal en cultuur behouden? Willen wij ze opnemen Ja Ja Nee In ons midden? Integratie Assimilatie Segregatie

Perspectief van de minderheid: Willen we onze Ja Nee Ja eigen taal en cultuur behouden? Willen wij deel uitmaken Ja Ja Nee van de meerderheidsgroep? Integratie Assimilatie Segregatie

Op deze manier bekeken hoort het spreken van de moedertaal juist bij integratie! Voormalig staatssecretaris Timmermans enige tijd geleden op zijn weblog:

13 februari 2008: Wie assimilatie bepleit, maakt integratie onmogelijk. (…) Assimilatie betekent dat men z’n identiteit geheel moet afleggen om in een (nieuwe) samenleving te kunnen aarden. Men mag niet meer zijn wie men is. Logisch dat men zich dan fel gaat verzetten en juist de loopgraven induikt. Integratie wordt dan onmogelijk. Met andere woorden: assimilatie staat integratie in de weg.

Hartverwarmende voorbeelden: Straatsburg Montessorilyceum Amsterdam Scholen bij elkaar op bezoek in Utrecht

Waarom zou je meertaligheid in stand houden of stimuleren? Voordelen! Vriendelijk, aardig, menselijk Onderzoek naar tweetalig onderwijs in de VS Vermogen om al jong te abstraheren Gebruik minderheidstaal in onderwijs leidt niet tot achterstand (Spaans in VS) Dementie slaat gemiddeld 4 jaar later toe www.nu.nl 23 februari j.l.: “Mensen die twee of meer talen spreken hebben minder kans op het ontwikkelen van geheugenproblemen.”

En wat vinden de meertaligen zelf? Door mijn meertaligheid kan ik me misschien beter inleven in buitenlandse mensen die hun eigen moedertaal tegen hun kind spreken. Veel Nederlanders begrijpen dat niet. Omdat ik, sinds ik buiten Friesland woon, ervaar dat het spreken van je intieme taal voelt als 'thuiskomen', kan ik me goed voorstellen dat mensen het fijn vinden om Berbers of Chinees tegen hun kind te spreken. Het aardige van meertaligheid is dat je de keus hebt om de ene of de andere taal te gebruiken. Schakelen kost totaal geen moeite. Schakelen tussen talen waarvan je er één niet zo goed beheerst is doodvermoeiend. Ik vind het mooi om met je familie in je eigen taal te communiceren terwijl je daarbuiten vaak een andere taal gebruikt. Ik beschouw het als een rijkdom. Het vormt je identiteit.

Voor mij als liefhebber van poëzie is het prachtig dat ik van poëzie in twee talen kan genieten. Je hebt toegang tot twee (taal-)culturen. Ik vind het eigenlijk ook wel leuk een beetje anders dan anders te zijn. Eigenlijk altijd wel. Maar ik denk er niet zo over na. Wanneer ik in het buitenland Nederlanders hoor praten schakel ik gauw over. Ik hoef niet zo nodig Nederlanders te ontmoeten in het buitenland en het is leuk om naar ze te luisteren als ze denken dat je ze niet verstaat.

Afghaans/Nederlands meisje (17): ‘Meertaligheid? Het geeft je een blij en eigenlijk ook wel trots gevoel van binnen!'

Wat doen meertaligen met hun talen? Uitdrukken identiteit: stijl vs. meerdere talen Voorbeeld: ontstaan jongerentalen: niet alleen lexicon, ook accent. Ook toegeëigend door eentaligen

Nederlands met een accent Kwestie van slecht verworven Nederlands? Soms om (gewenste) identiteit uit te drukken! Citaat van Rotterdamse Marokkaan (of Marokkaanse Rotterdammer):

(…) want hoe wij dan met elkaar op straat spreken, dat is natuurlijk niet hoe ik hier met jullie spreek Maar die taal ken ik dus ook. Dat is het slechte Nederlands (…) maar ’t is in principe dan- lidwoorden die gebruik je dan expres verkeerd dus die huis zeg ik dan. Terwijl ik weet ik bedoel ik weet heus wel dat het dat huis is maar ’t staat zo dom als ik dat op straat zeg, als ik zeg dat huis. ’t Is gewoon die huis. Maar als ik met jullie spreek dan wordt ’t gewoon dat huis. ’t Staat heel dom als ik op straat gewoon eh goed Nederlands spreek dat staat gewoon dom. Maar ’t is niet zo dat ik ’t wel kan maar ’t is gewoon in principe eh een ander taaltje. Ja en ze hebben gewoon besloten om de lidwoorden anders te gebruiken. ’t Klinkt ook niet raar, als iemand dat tegen mij zegt, ja dat klinkt gewoon goed in mij oren, terwijl ik wel weet dat ’t grammaticaal niet klopt dus –

Door elkaar gebruiken van twee talen (code-wisseling): Tomorrow I will buy die mooie jas Morgen koop ik that nice coat *Tomorrow ik am going to kopen die nice jas *Tomorrow koop I … *Morgen buy ik that mooie coat Etc.: Bijna niks ‘kan’ blijkbaar! Sterk regelgebonden! En dat geldt voor alle mogelijke taalparen.

Naast de ‘hoe?’-vraag is er ook een ‘waarom?’-vraag. Een woord niet weten Boodschap een speciale lading geven Gemarkeerdheid

‘Ik switch makkelijk van de ene naar de andere taal.’ ‘Ik heb twee maal voor een langere periode in het buitenland gewoond en gebruikte daar de landstalen. Ik heb er geen enkele moeite mee om tussen de verschillende talen te wisselen en beschouw het ook als een vanzelfsprekendheid om verschillende talen naast elkaar te gebruiken.’

Woorden lenen: Vaak (niet altijd) voor begrippen waar nog geen goed woord voor was: Computer, manager, software, überhaupt, sowieso, crème, jam, etc. Een filetje saven, kornèt bief, survivallen, stringen: inpakken in eigen regels! Japans: bvk geen consonantclusters, dus óók niet in leenwoorden: Makudonarudo (MacDonald’s); Amusuterudamu (Amsterdam) Altijd van (deel-)cultuur met veel aanzien naar (deel-) cultuur met minder aanzien. Om leenwoorden te gebruiken hoef je de oorspronkelijke taal waar ze uitkomen, niet te spreken.

Op basis van mijn boek Nederland meertalenland (2009)

Afgelopen uit Dank voor uw aandacht!!