Basiscursus GIB College 1 dr. R. van der Maar rimko.vandermaar@let.uu.nl http://www.let.uu.nl/~Arend-Jan.Boekestijn/personal/ r

Inhoud college 1 1. Afbakening van het vak GIB, LIB, Volkenrecht 2. Structuren versus intenties 3. Realisme versus idealisme 4. Weense systeem 1815-1854 5. Krimoorlog maakt einde Weense systeem

Afbakening GIB, LIB en Volkenrecht Deel 1 Afbakening GIB, LIB en Volkenrecht

Afbakening Volkenrecht, LIB en GIB Volkenrecht = interpreteren/formuleren van internationale rechtsregels LIB = Leer der Internationale betrekkingen, theorieen over gedrag staten GIB = Geschiedenis van de Internationale betrekkingen = diplomatieke geschiedenis (intentie staatsman) en internationale geschiedenis (structuur)

Verschil normatieve en het empirische Empirie: bestudering van het zijn normativiteit/ethiek: bestudering van het moet zijn Volkenrecht is normatief: staten moeten zich houden aan internationaal recht GIB en LIB zijn empirisch: willen het gedrag van staten en de ontwikkeling van het statensysteem beschrijven en verklaren

GIB diplomatieke geschiedenis en internationale geschiedenis diplomatieke geschiedenis gaat uit van individu internationale geschiedenis gaat uit van statensysteem beide zien wisselwerking individu – structuur

Diplomatieke geschiedenis Vaak intentioneel bestudering van de internationale politieke betrekkingen tussen staten totstandkoming allianties archiefonderzoek : reconstructie idee en handelingen van staatslieden 19e eeuwse wortels, ontstaan WO I

Problemen met intentionele diplomatieke geschiedenis overschat rol staatsman veronachtzaamt de motoren van historische verandering: economische en sociale factoren archiefonderzoek levert alleen de perceptie van staatsman op: hoeft niet samen te vallen met de werkelijkheid

Internationale geschiedenis niet alleen diplomatieke betrekkingen, ook oog voor structuur Invloed staatkundige vorm rol media, publieke opinie, relatie binnenlands en buitenlands beleid, rol ideologie Structuur staten systeem: bipolair/multipolair

Problemen met structurele verklaring Geschiedenis is open mensen zijn geen marionet van historische wet maar kunnen omgeving ook veranderen

Structuur en intentie zijn met elkaar getrouwd Elke intelligente staatsman weet dat zijn handelingsmogelijkheden beperkt worden door structurele factoren Intenties van een staatsman blijven relevant, hij/zij kan structuren wijzigen

Structuren versus intenties Deel II Structuren versus intenties

Structuren en intenties Bestudering van menselijk gedrag: op twee wijzen: 1. Individu met zijn intenties centraal 2. internationale structuren centraal: gedrag van individu wordt bepaald door het internationale systeem

Wat is een structuur verandering in een bepaald onderdeel van het systeem leidt tot veranderingen in andere onderdelen van dat systeem voorbeeld: een wekker

Interne structuur van een staat hoe machtig is de staat hoe groot de bevolking beschikbare hulpbronnen, economische kracht geografische ligging organisatie politieke besluitvorming aanpassingsvermogen, verwerking info externe structuur

Externe structuur van de staat machtsverdeling tussen staten mate van stabiliteit statensysteem positie in de internationale arbeidsverdeling stand wapentechnologie opvattingen over hoe buitenlandse politiek bedreven moet worden en hoe de staat zich het beste kan handhaven

Voorbeelden structurele en intentionele verklaring intentionele verklaring van de Duitse buitenlandse politiek na 1890: Wilhelm II was uit op expansie structurele verklaring: de economische en demografische groei van Duitsland leidde tot oorlog

Realisme versus idealisme Theodore Roosevelt versus Woodrow Wilson

realisme versus idealisme Wilsoniaanse traditie = idealisme (Wilson president 1913-1921) Theodore Roosevelt (1901-1909 president, dus niet F.D. Roosevelt 1933-1945) = realisme Verschillen: realist heeft pessimistische kijk op menselijke natuur Idealist een optimistische kijk Realist: doel heiligt de middelen, machtsevenwicht, a-moreel Idealist: doel en middelen zijn heilig, moralistisch, principes

Het Concert van Europa 1815-1853

Waarom was Wenen nu zo stabiel? Weense systeem was expliciet in elkaar gezet in naam van het fysieke machtsevenwicht toch was de stabiliteit meest te danken aan het morele machtsevenwicht, de Heilige Alliantie tussen Rusland, Pruisen, Oostenrijk Fysieke machtsevenwicht was zo elegant ontworpen dat geen enkele staat het zomaar omver kon werpen moreel machtsevenwicht. Gemeenschap. rechtvaardigheidsgevoel kans < op omverwerping. Heilige alliantie was niet alleen gericht op voorkomen op Franse dominantie maar ook op interne revolutie Legitimiteit in 19e eeuw heeft niets te maken met ons 20e eeuws rechtvaardigheidsgevoel. De 19e eeuwer vond het rechtvaardig dat de legitieme vorst zijn macht uitoefende

Hoe verkrijgt men stabiliteit twee manieren om machtsuitoefening te beheersen: dus stabiliteit verkrijgen 1. bloedige wijze: let them fight into equilibrium, einde oorlog 2. bloedverlies voorkomen door creëren van fysieke machtsevenwicht en legitimiteit (morele machtsevenwicht) Macht en legitimiteit zijn beide nodig voor stabiliteit macht en legitimiteit is meest stabiel: macht zonder legitimiteit is onrechtvaardig en kan dus weer tot oorlog leiden, voorbeeld Milosevic aanval op Kosovo legitimiteit zonder macht is holle retoriek, kan ook geen oorlog voorkomen, voorbeeld NL wil dat Indonesië Papoea's met rust laat Stabiele wereldorde vereist dus: fysiek machtsevenwicht, indien de macht evenwichtig verdeeld is, zijn de kosten van agressie te hoog moreel machtsevenwicht, leden hebben dezelfde normen en waarden, zelfde conceptie rechtvaardigheid, zelfde ideeën over hoe je buitenlandse politiek moet voeren of hoe staat moet overleven (Schroeder)

Franse grenzen 1792, dus voor revolutionaire oorlogen Frankrijk wordt dus mild behandeld, geen revanchisme, was wel zo in Versailles 1919. Frankrijk grenzen van voor Napol. oorlogen dus van voor sept. 1792, beter dan Richelieu grenzen van 1642, behield Elzas Lotharingen, Savoye en België kwijt Frankrijk krijgt goede deal: 1. komt door wijsheid Metternich, voorkomen van revanchisme 2. ook door de Frans-Britse tandem tegen Oostenrijk/Pruisen en Rusland 3. ook de onzekerheid van Russische politiek en de onvermijdelijke Britse terugtrekking versterkte de positie van Talleyrand Koninkrijk Sardinië Piedmont krijgt Savoye Zwitserland altijd durende neutraliteit garantie Zweden in personele unie met Noorwegen

1812 Napoleon hoogtepunt van zijn macht Napoleon op hoogtepunt van zijn macht. 1812 weliswaar herrie in Spanje, maar wel aanval Rusland, Heilige Roomse Rijk ineengestort, veel vazalstaten, Dit moest niet nog een keer gebeuren, Ten tijde van Congres van wenen ontsnapt Napoleon van Elba, landt in Frankrijk 1 maart 1815, verklaart weer Keizerrijk, Lodewijk 18e van Bourbon was verstandig man en weer door Congres van Wenen op de troon gezet, maar de conservatieve emigres begaan terreurdaden, gevolg bevolking steunt Napoleon, Napoleon bereikt Parijs en gaat Belgie aanvallen. In Waterloo echter verslaat Wellington Napoleon, wordt naar St Helena verbannen, nu kleine grens wijzigingen maar Frankrijk moet wel 700 miljoen Franse franken herstelbetalingen betalen.

Congres van Wenen 1815 nationale zelfbeschikking was er nog niet, niemand was er op uit om etnisch homogene gebieden te creëren. (pas na WO I). Voorkomen van Franse dominantie door veiligheidsbuffers en door milde behandeling van Frankrijk ter voorkoming van Frans revanchisme, VK, Oostenrijk en Frankrijk wil machtsevenwicht: universele monarchie < 1. Ver. Kon. der NL, NL + België 2. Pruisen linker-rijnoever, Rijnland 3. Oostenrijk herstelt in Italië plus Venetië, (Toscane, Milaan, Venetië) 4. Koninkrijk. Beieren, Koninkrijk Wurttemberg en Koninkrijk Saksen 5. Koning van VK is ook Koning van Hannover (vroeger elector), strategische posities hele wereld 6. Duitse Bond, 39 staten incl. Pruis./Oost. 7. Restauratie Bourbons, grenzen van oude regime 1792 Pools-Saksische kwestie Rusland wil heel Polen en Pruisen heel Saksen, Oostenrijk, Engeland en Frankrijk vinden dat te bont, Rusland wil heel Polen, krijgt Congres Polen, Pruisen ook deel Polen Pruisen wil in ruil voor afstand deel Polen, heel Saksen, krijgt deel Polen en 2/5 Saksen, rest Saksische vorst Oostenrijk krijgt ook deel Polen, Polen dus weer gedeeld Pruisen: deel Polen en 2/5 Saksen, rest blijft onder Saksische Koning Verenigd Koninkrijk: strategische toegangspoorten: Malta, Ionische eil., Heligol., West Indies: St Lucia,Tobago, Trinidad, Pacific Northwest, Indische Oceaan: Mauritius, Ned. koloniën terug, niet Kaap de Goede Hoop, controle over India

Territoriale verdeling: Frankrijk behoudt grenzen van 1792 (dus behoudt Elzas Lotharingen, niet Savoye en België), restauratie Bourbons Koninkrijk der Verenigde Nederlanden (plus Belgie) Zweden in personele unie met Noorwegen Koninkrijk Sardinie-Piedmont vergroot met Savoye GB in personele unie met koninkrijk Hannover, behoudt Malta, Ceylon, Kaapkolonie en Helgoland Rusland verwerft Congres Polen Oostenrijk afstand Oostenrijkse NL, krijgt Toscane, Milaan en Venetie, krijgt klein deel Polen Pruisen stemt toe in 2/5 Saksen, deel Polen en wordt schadeloos gesteld met Rijnprovincie en Westfalen. Rest van Saksen is van Saksische Koning

Waarom was dit fysiek machtsevenwicht? buffers tegen Frankrijk voorkomt Frans revanchisme door mildheid, Frankrijk grenzen 1792, Parijs neemt vanaf 1818 deel aan Congres Duitse Bond: niet te zwak en niet te sterk Britten kregen met strategische toegangspoorten hun eeuw van wereld-leiderschap 1814-1914, ver-deel een heers politiek Continent

Duitse Bond Duitsland was te zwak geweest om de Europese vrede te redden, Franse expansie Duitse eenwording is te sterk oplossing Duitse Bond: 1. voorkomen Duitse eenheid 2. bescherming Duitse prinsen/vorsten 3. voorkomen Franse agressie 39 bondsstaten i.p.v. 300 pre Nap. Staatjes evenwicht Oostenrijk, Pruisen, derde DTSL (Duitse Bond) Samenstelling Duitse Bond: 1 keizerrijk Oostenrijk Hongarije, slechts deel grondgebied hoort tot Bond, voorzitter Bondsdag 5 koninkrijken: Hannover (VK), Pruisen (slechts deel grond Bond), Beieren, Saksen, Wurttemberg 1 keurvorst van Hessen 7 groothertogdommen, 7 hertogdommen 14 vorstendommen, 4 vrije steden

Fysiek machtsevenwicht problematisch collectieve veiligheid = veiligheid van de 1 is de veiligheid van ons allen problematisch: 1. de belangen van de lidstaten zijn niet uniform 2. gemakkelijker consensus over inactie dan over actie 3. bij elkaar blijven op basis van ambivalentie of de machtigste lidstaat stapt op er is dus meer nodig dan fysiek machtsevenwicht

Daarom is het morele machtsevenwicht zo belangrijk ironie: Wenen zo beroemd om zijn fysieke machtsevenwicht, was zo succesvol vanwege het moreel machtsevenwicht Naast Quadruple Alliantie: Heilige Alliantie. Cruciale rol van Von Metternich, Minister van Buitenlandse Zaken Oostenrijk 1809-1848

Von Metternich gezant geweest in Parijs tijdens Franse revolutie, gelijkheid > vrijheid < rule of the mob ging in tegen natuurrecht, rechten kunnen niet per wet, zitten in de natuur der dingen democratieën waren onvoorspelbaar en dus instabiel. Legitieme vorsten beter in staat om de oude structuren van de internationale politiek die stabiliteit > te beschermen beheersing: Rusland uit Balkan, Pruisen uit Duitse bezittingen Oostenrijk machtsevenwicht was niet voldoende om hongerige Rusland en Pruisen in toom te houden morele consensus nodig: Heilige Alliantie H.A. samenwerking Oostenrijk, Pruisen, Rusland behoud status quo, Legitieme vorsten beschermen tegen revolutie door briljante plan slaagde hij erin om een oud en polyglot rijk nog 100 jaar te laten uitzingen 1815-1914 de twee grote geopolitieke gevaren Pruisen en Rusland geloofden door hem dat ideologische gevaar van interne revolutie belangrijker was dan directe strategische voordelen Voor Bismarck heeft Pruisen niet het Duitse nationalisme in Duitse bezittingen Oostenrijk geëxploiteerd Rusland niet direct geprofiteerd van de desintegratie Ottomaanse Rijk ten koste van Oostenrijk. Dat was niet gemakkelijk: Oostenrijk stond tussen Rusland en VK in, wilde kost wat kost Frans-Russische alliantie voorkomen.

Metternich gevangen tussen Tsaar Alexander I 1801-1825 en Castlereagh, zowel Oostenrijk als VK willen Pruisen/Rusland < maar VK wil geen Heilige Alliantie Oostenrijk had Rusland nodig als tegenwicht tegen Frankrijk. Tsaar Alexander I was impulsief, moest in toom worden gehouden Oostenrijk had VK nodig voor stabiliteit op Continent. VK speelde de overige vier tegen elkaar uit zodat zij elkaar bezighielden en VK de zeeën beheerste, Oostenrijk status quo mogendheid VK wilde geen lid worden van Heilige Alliantie, niet belang zeemogendheid dilemma Metternich was dat het Rusland ging om de vorm (revolutie<), Oostenrijk om inhoud (Rusl. en Pruisen in toom) en VK de inhoud wilde zonder Russische of Oostenrijkse vorm de ideale combinatie was: 1. Britse steun voor machtsevenwicht Continent 2. Russische steun voor binnenlandse stabiliteit Metternich moest dus onmogelijkheden van VK combineren met stijl van Rusland hoe meer Europese regering hoe meer verwijdering van VK en hoe afhankelijker Oostenrijk werd van Rusland waardoor speelruimte < omdat het conservatiever werd VK is niet bereid tot interventie in binnenlandse aangelegenheden VK alleen geïnteresseerd in containment van Frankrijk en dat lukte al in Wenen eilandbewoners met hun empire wilde alleen last minute allianties tegen een Europese regering, wel bereid tot Congressen, maar ging Britse kabinet te ver Vk in splendid isolation: Oostenrijk nog afhankelijker van Rusland

Weense systeem Metternich slaagt er drie decennia in om de Tsaar af te houden van avonturen Balkan Metternich lost revoluties in Napels (1820) en Griekenland (1821) Spanje (1823), op zonder Russische interventie op de Balkan succesvol neerslaan revoluties 1821-1823 revolutie in Napels wordt onderdrukt door Oostenrijk in 1820 De Griek Ypsilanti bezet in 1821 Bulgarije dat van Turken was. Tsaar steunt Ypsilanti uiteindelijk niet, Turken verslaan hem 1823 opstand in Spanje, Bourbon France onderdrukt hem revoluties van 1825 tot 1830 1825 Tsaar Alexander sterft, December revolutie neergeslagen, Tsaar Nicolaas 1825-1855 1825 Spaans Amerika onafhankelijk, vreedzaam Nicolaas blijft Grieken helpen, 1827 verslaat Brits/Frans-Russische vloot de Turkse vloot Navarino, 1829 Griek. onafh. Servië, Moldavië, Wallachije, Egypte autonoom binnen Ottomaanse Rijk revoluties 1830 Juli revolutie in Frankrijk, einde Bourbons, Karel X vlucht, vervangen door Louis Philippe Hertog van Orléans 1830 Belgische opstand, Nicolaas wil leger sturen maar lukt niet door Poolse opstand, Polen wordt door Rusland ingelijfd, staat België opgericht

Ordening van het Weense systeem Metternich slaagde erin om zowel Rusland als Pruisen in toom te houden D.m.v. Heilige Alliantie Krimoorlog (Oostenrijk kiest tegen Rusland) bevrijdt zowel Rusland als Pruisen van de Oostenrijkse matigende invloed

De Krimoorlog 1854-1856

Krim oorlog 1854-1856, 1853 Verloop Krimoorlog 1854-1856 Napoleon III overtuigt in 1852 de Turkse sultan dat hij beschermer christenen in Osmaanse Rijk traditioneel speelde Rusland die rol Rusland bezet Moldavië en Wallachije Turkije aangemoedigd door Engeland en Frankrijk verklaart Rusland de oorlog Brits-Franse landing Sebastopol

Oorzaken Krimoorlog Rusland: Nicolaas droomt van bezit Constantinopel en de zeestraten Frankrijk: Napoleon III wil einde aan Frans isolement en heilige alliantie < door Rusland te verzwakken Engeland: Palmerston zoekt voorwendsel om Russische expansie naar Zuiden in te dammen Rusland tegenover Turkije plus VK en Frankrijk Elke generatie kende zijn Russisch-Turkse oorlog. In de laatste 1828-1829 beschermde Tsaar Nicolaas I de onafhankelijkheid van Griekenland en annexeerde de linkeroever van de monding van de Donau. In 1853 bezette Nicolaas Wallachije en Moldavië

Verloop Krimoorlog Napoleon III claimt jurisdictie over de bescherming van de christenen Rusland claimt ook de protectie christenen in Ottomaanse rijk 1853 Rusland bezet Moldavië en Wallachije Napoleon III moedigt de Turken aan om de Russische claims naast zich neer te leggen 1853 oorlog tussen Rusland en Turkije 1854 Turkije krijgt steun van Frankrijk en VK en van het kleine Sardinië (wil Italiaanse eenheid)

Wat doet Oostenrijk? Frankrijk koos tegen Rusland. Indien Oostenrijk Rusland steunt dan zal Frankrijk de Italiaanse bezittingen van Oostenrijk aanvallen Rusland is in oorlog met Frankrijk. Indien Oostenrijk voor Frankrijk kiest dan zou Russische expansie in Balkan de Slavische onrust in Oostenrijk-Hongarije > Oostenrijk kiest voor Frankrijk en dus tegen Rusland

Situatie voor de Krimoorlog, 1853 Im Juli 1853 besetzt Rußland noch einmal die Donaufürstentümer, um dadurch Druck auf den osmanischen Sultan auszuüben und Zugeständnisse im Nahen Osten zu erreichen. Die Osmanen stellen ein Ultimatum, in dem sie den russischen Rückzug verlangen. Da diese sich weigern, kommt es am 9. Oktober 1853 zur Kriegserklärung und damit zum Beginn des Krimkrieges. Frankreich und Großbritannien stehen den russischen Expansionsplänen ablehnend gegenüber, da sie einen zu großen Machtanstieg des Zaren befürchten. Britische und französische Truppen landen auf der Krim. Im Sommer 1854 kommt es an der bulgarischen Küste zu schweren Kämpfen zwischen den Alliierten und Rußland, das sich aus den Donaufürstentümern zurückziehen muß. Dort marschieren österreichische Truppen ein. Seit dem 17. Oktober 1854 belagern die Alliierten den russischen Marinestützpunkt Sewastopol. Der Krimkrieg (erster moderner Stellungskrieg) wird mit großer Brutalität und unter hohen Verlusten auf beiden Seiten geführt. Die alliierten Soldaten leiden unter Epidemien, dem harten russischen Winter und einem inkompetenten Oberkommando. Die Russen dringen in Anatolien ein. Am 9. September besetzen Briten und Franzosen die Ruinen Sewastopols. Die Eroberung steht in keinem Verhältnis zu den erlittenen Verlusten. Den Türken gelingen Gebietsgewinne im Kaukasus. Nach dem Fall von Kars in Kleinasien müssen sie ihren Vormarsch jedoch beenden. Der Friede zu Paris beendet 1856 den Krimkrieg. Großbritannien und Frankreich ziehen sich aus der Krim zurück, die russische Vormachtstellung am Schwarzen Meer ist gebrochen. Der Zar muß das Donaudelta an Moldau abtreten, das, wie auch die Walachei, wieder zu einem faktisch selbständigen Fürstentum wird.

1854 maart, Rusland bezet Moldavië en Wallachije (tezamen het latere Roemenië

1855 landing Fransen en Engelsen

Einde Krimoorlog 1856 Cruciale fout: Oostenrijk kiest voor Frankrijk Oostenrijk eist dat Rusland Moldavië en Wallachije teruggeeft, en dat gebeurt ook: grote fout: opgeven van de conservatieve eenheid bevrijdde Rusland van morele zelfbeperking Oostenrijkse keuze voor Frankrijk en Engeland bevrijdde ook Pruisen

Betekenis van de Krimoorlog: eind van het Weense systeem Oostenrijkse keuze voor Frankrijk en dus tegen Rusland grote gevolgen: opgeven van de conservatieve eenheid bevrijdde Rusland van morele zelfbeperking Oostenrijkse keuze voor Frankrijk en Engeland bevrijdde ook Pruisen Verzwakte zowel Rusland als Oostenrijk, de twee machten die het meest gebaat waren bij het Weense systeem van 1815 Dus einde van het Weense systeem

Conclusie: de toekomst is donker binnen 5 jaar na krimoorlog gooiden de Italiaanse nationalisten gesteund door Frankrijk, Oostenrijk uit Italië, Oostenrijk ontbeert Russische steun binnen 10 jaar verslaat Bismarck Oostenrijk in een oorlog over de dominantie in Duitsland. Rusland en Frankrijk hielden zich koest ging nu alleen nog maar pure machtspolitiek

Volgende college Twee revolutionairen die voorgoed een einde maken aan het systeem van morele zelbperking van Metternich: Napoleon III Bismarck