Ongelijke kansen - ongelijke behandeling Sessie 2 Oorzaken van sociale ongelijkheid in het onderwijs Ongelijke kansen - ongelijke behandeling © I. Nicaise Interactum

Begrippen Exogeen Leerling & leefomgeving Multi-aspectueel ONGELIJKE KANSEN Exogeen Leerling & leefomgeving Multi-aspectueel Vaak al vóór start schoolloopbaan ONGELIJKE BEHANDELING Endogeen Leerkracht – school – onderwijssysteem Cruciale rol van communicatie-(stoornissen) © I. Nicaise

BaO: Het verhaal van Stan SO: Video Gynaika Uitdieping BaO: Het verhaal van Stan SO: Video Gynaika RICHTVRAGEN: Welke oorzaken van ongelijkheid in het onderwijs worden in het materiaal aangegeven ? Maak hierbij een onderscheid tussen ongelijke kansen en ongelijke behandeling Hoe werken deze oorzaken in op de leerkansen van kinderen / jongeren ? Kunt u deze lijst aanvullen op basis van uw eigen ervaring ? N.B.Nog geen discussie over remediëring © I. Nicaise

Ongelijke kansen Vier soorten kapitaal Menselijk kapitaal: Ontwikkeling bij instap kleuteronderwijs Opleiding en pedagogische draagkracht ouders Gezondheid ... Sociaal kapitaal Gezinsrelaties Sociale netwerken Cultureel kapitaal Materieel kapitaal Wooncomfort Speelgoed Draagkracht t.a.v. studiekosten Aanvullingen ? © I. Nicaise

Ongelijke behandeling Matteüseffect Verwachtingseffecten (Pygmalion) IQ- en andere testen © I. Nicaise

Ongelijke behandeling (vervolg) Socio-cultureel vertekende curricula Verwijzingen naar buitengewoon onderwijs Verstoorde communicatie tussen ouders, leerkrachten, medeleerlingen Afromings- en segregatie-effecten Waterval in SO Toelatingsproeven HO ... Aanvullingen ? © I. Nicaise

Ongelijke behandeling: ingebakken in het systeem ? Twee opvattingen over democratisch onderwijs Meritocratische visie: verwerpt ongelijke kansen, maar aanvaardt ongelijke behandeling Onderwijs als mensenrecht: verwerpt elke vorm van ongelijke behandeling als discriminatie

Meritocratie gelijke toegang tot het onderwijs volgens natuurlijke aanleg Leerplicht Kostenloosheid Differentiële behandeling op basis van (a) natuurlijke aanleg en (b) verdienste Oriëntering ‘zuiver’ op basis van toetsresultaten buitengewoon onderwijs watervaleffect SO verdienstencriterium in studietoelagen toelatingsproeven HO Als natuurlijke aanleg gelijk verdeeld is over sociale klassen, zal sociale ongelijkheid in het onderwijs verdwijnen © I. Nicaise

De meritocratie getoetst Gelijke toegang ? Ongelijkheid in 4 soorten kapitaal → kostenloosheid is niet genoeg Indirecte kosten van onderwijs Gelijke behandeling op basis van aanleg ? Zelfs IQ is sociaal bepaald Uitkomsten spiegel van aanleg en verdienste ? © I. Nicaise Ongelijk rendement van onderwijs

Alternatief: onderwijs als mensenrecht art. 26 UVRM art. 28 IVRK Verklaring van Salamanca A. Sen: rechten op papier hebben geen effect indien mensen niet de middelen hebben om ze daadwerkelijk uit te oefenen Dit verwijst niet alleen naar écht gelijke kansen én gelijke behandeling, maar zelfs naar het recht op gelijk profijt van het onderwijs (gelijke uitkomsten) © I. Nicaise

Implicaties voor aanpak: strategieën voor meer... Gelijke kansen Randvoorwaarden Preventief Integraal Onderwijs zelf niet in vraag gesteld Gelijke behandeling Binnen onderwijs Oogpunt v.d. leerling Afbouw discriminaties Cruciale rol van communicatie Gelijke uitkomsten Gericht op (eind)resultaat Positieve discriminatie Combinatie van GK en GB remediërend © I. Nicaise

Instrumenten voor detectie en monitoring Sessie 2 (vervolg) Instrumenten voor detectie en monitoring © I. Nicaise

Welke instrumenten ? Registratie voor GOK-ondersteuningsbeleid Leerlingvolgsysteem / ‘zorgdossier’ Analyse uitgangssituatie © I. Nicaise

Individuele registratie ? Ken uw leerlingen ! Leerproblemen uit hun sociale context gerukt worden ‘geïndividualiseerd’ Kans tot meer preventieve aanpak ↔ Willen we dat wel ? Rompslomp privacy Gevaar voor stigmatisering Belang van weloverwogen gebruik © I. Nicaise

Spelregels voor gebruik individuele registratie Regelgeving privacybescherming Inzage- en correctierecht Ambtsgeheim ... Vorming van gebruikers Bevragingsmethode Interpretatie ... Multidimensionaliteit vatten Geen administratief keurslijf © I. Nicaise

Indicatoren GOK-decreet Vijf criteria Thuisloosheid Trekkende bevolking Vervangingsinkomen Moeder < HSO Thuistaal ... en onzin Foutenmarges Waarom niet... Gezondheid ? Leerachterstand bij instroom ? Gezinssituatie ? Waarom geen ‘open’ lijst? Waarom geen cumulatieve indicatoren? Bevragingsprocedure (modelbrief, verkl. op eer) Versnippering van middelen ? Zin ... Indicatoren op schoolniveau Toch zijn individuele gegevens onmisbaar © I. Nicaise

Indicatoren GOK-decreet (vervolg) Compromis tussen Eenvoud controleerbaarheid Respect voor privacy Relevantie Voor eigen gebruik: Vul ze aan Pas bevraging aan © I. Nicaise

Leerlingvolgsysteem ‘zorgdossier’ Doel Inhoud SES marginaal; nochtans Detectie Monitoring Evaluatie ...zowel individueel als op klasniveau Inhoud Periodieke toetsen van vaardigheden CEGO: link met welbevinden en betrokkenheid SES marginaal; nochtans Essentieel voor interpretatie Kans tot preventie ‘zorgdossier’ © I. Nicaise

Analyse uitgangssituatie: een paar voorbeelden ICO-NT2-ECEGO, Instrument voor de analyse van de beginsituatie van de school Inhoud: profiel leerlingenpopulatie, ‘tevredenheidsscores’ i.v.m. diverse actie-terreinen van de school Beperkingen: Gesloten vragen ‘introvert’ Klassieke pedagogische actiepunten Geen outputindicatoren © I. Nicaise

Analyse uitgangssituatie: voorbeelden (vervolg) K. Snyers, Onderwijsdossier Maasmechelen 2000 Inhoud: Stevige statistische analyse van leerlingenstromen, profiel leerlingenpopulatie, samenhang sociale herkomst – schoolloopbaan Beperkingen: zware investering Geen kwalitatief materiaal © I. Nicaise

Aanzet tot haalbare en veelzijdige analyse (On)gelijke kansen Analyse van socio-economische omgeving van de school (buurtatlas, GOK-registratie, gemeentelijke documentatie, omgevingsanalyse LOP...) De ‘vier soorten kapitaal’ van de school (kwalitatief): financiële / materiële hulpbronnen + financiële drempels voor leerlingen; nevenschools dienstenaanbod Menselijk kapitaal: profiel leerkrachtenpopulatie, know-how i.v.m. gelijkekansenbeleid Sociaal kapitaal: feitelijk / potentieel netwerk van samenwerkingsverbanden; ouderparticipatie Cultureel kapitaal: schoolklimaat; diversiteit; opdrachtsverklaring ... © I. Nicaise

Aanzet tot uitgangsanalyse (vervolg) (On)gelijke behandeling Toelatings- en uitsluitingsbeleid Verwijzingsbeleid (naar BuO / waterval) Sociale vertekeningen in leerplannen, en doorgevoerde correcties Attitudenvorming bij leerkrachten en leerlingen Participatie van ouders uit kansengroepen Taalbeleid ... © I. Nicaise

Aanzet tot uitgangsanalyse (vervolg) Indicatoren van input, proces en output Input en proces: cf. screeningsinstrument ICO Output: bereik eindtermen, schoolse vertraging, studie-oriëntering, uitval, welbevinden en betrokkenheid, ... (evt vgl met HIVA-cijfers) ... (zie sessie 6 – evaluatie) © I. Nicaise

Tot besluit: drie kern-boodschappen Ken uw leerlingen: belang van een (goede) registratie Discrimineren doen we allemaal: we kunnen dit pas verhelpen als we er ons bewust van worden Hoever willen we met ons schoolteam gaan: gelijke kansen, gelijke behandeling, gelijke uitkomsten ? © I. Nicaise